Katalog

Wiesława Klimek
Awans zawodowy, Artykuły

Pomoc nauczycielowi - opiekunowi stażysty

- n +

Pomoc nauczycielowi - opiekunowi stażysty

Jestem nauczycielem języka angielskiego z 14 letnim stażem, a także wieloletnim opiekunem praktyk studenckich, oraz od dwóch lat pełnię rolę opiekuna nauczycieli stażystów. W swojej pracy opiekuna wykorzystuję wiedzę i doświadczenie zdobyte w trakcie szkolenia dla mentorów - nauczycieli języków obcych. Mam wrażenie, że nauczyciele języków obcych są w pewien sposób uprzywilejowani gdyż o ile wiem tego typu warsztatów nie przeprowadza się w odniesieniu do innych przedmiotów. W związku z tym pragnęłabym się podzielić pewnymi spostrzeżeniami, a przede wszystkim chciała bym przekazać kilka uwag praktycznych, które ułatwią opiekunom stażystów ich codzienną prace. Nie porywam się na całościowy przekaz treści teoretycznych związanych ze szkoleniem nauczyciela mentora, podkreślam, że moim celem jest przekazanie kilku praktycznych uwag związanych z obserwowaniem lekcji, przekazywaniem informacji zwrotnej czyli zagadnieniami będącymi codzienną praktyką nauczycieli opiekunów.

Pierwsza praktyczna uwaga, która pragnę przekazać dotyczy obserwowania lekcji. Zarówno ze względów formalnych jak i czysto praktycznych nauczyciel stażysta powinien obserwować lekcje swoich starszych kolegów. Aby uczynić te obserwacje bardziej owocnymi należy zadbać o to, aby nauczyciel obserwujący lekcje wiedział na czym się koncentrować. Moim zdaniem początkujący nauczyciel, a tym bardziej praktykant, nie jest w stanie wychwycić, a tym bardziej przeanalizować wszystkich istotnych elementów składających się na udaną lekcje. W związku z tym celowe jest dochodzenie do tego krok po kroku, zaczynając od koncentrowania się tylko na jednym wybranym elemencie. Również w sytuacji przeciwnej, gdy nauczyciel opiekun obserwuje lekcję stażysty, wskazane jest różnicowanie aspektów lekcji, na które w czasie danej obserwacji zwraca się uwagę.

Chciałabym przedstawić kilka propozycji arkuszy obserwacyjnych skupiających się na takim właśnie wybranym elemencie lekcji.

**********************************
ZADANIE OBSERWACYJNE A

Cele:
- wyrobienie pozytywnego stosunku do różnych stylów nauczania
- próba "nie oceniającego" obserwowania lekcji koleżeńskiej

Plan:
przed lekcją

- dowiedz się, który to jest rok nauki danego przedmiotu
- ilu jest uczniów w klasie
- ile jest godzin danego przedmiotu tygodniowo
- czy nauczyciel uczący miał również zajęcia w tej klasie w poprzednim roku
- co sądzi o klasie
- jaki podręcznik jest używany
- co nauczyciel sądzi o podręczniku
- co uczniowie sądzą o podręczniku
- czy nauczyciel używa również innych materiałów (jakich)
- jakie zagadnienie realizowano na poprzedniej lekcji
- co zaplanowano na tą lekcję (ogólnie)
- jaki jest główny cel lekcji
w czasie lekcji
- zapisz 3 rzeczy, które ci się podobały w sposobie prowadzenia lekcji
- zapisz 3 pytania, które chciałbyś zadać nauczycielowi prowadzącemu
po lekcji
- zadaj nauczycielowi 3 pytania, które ci się nasunęły w trakcie lekcji
- poinformuj go o 3 rzeczach, które ci się podobały

Uwagi dla obserwującego:
Pamiętaj, że bycie obserwowanym jest bardzo stresujące, staraj się być "niewidzialnym".
Nawet jeśli nie akceptujesz pewnych poczynań nauczyciela prowadzącego lekcje nie okazuj tego w żaden sposób w trakcie lekcji, wyobraź sobie siebie w jego sytuacji.
**********************************

ZADANIE OBSERWACYJNE B
Cel: uświadomienie sobie, w jaki sposób nauczyciel kontaktuje się z klasą
Plan: przed lekcją - przygotuj tabelę dot. pytań zadawanych przez nauczyciela, każda kolumna tabeli odpowiada nast. rodzajowi pytania:
A - nauczyciel zadaje pytanie dot. materiału lekcji znając odpowiedź (np. kogo przedstawia to zdjęcie)
B - nauczyciel zadaje pytanie dot. materiału lekcji nie znając odpowiedzi (np. jakie źródło podaje te informacje)
C - nauczyciel zadaje pytanie porządkowe (np. Gdzie jest Andrzej?)
D - nauczyciel zadaje pytanie dot. percepcji/samopoczucia uczniów (np. Czy rozumiecie?, Czy jesteście zmęczeni?)
E - inne rodzaje pytań (w czasie obserwacji określ jakie)
w czasie lekcji - wypełnij tabelę stawiając znak w odpowiedniej kolumnie
po lekcji - przedyskutuj tabelę z nauczycielem, zobaczcie wspólnie jaki typ pytań przeważa

**********************************

ZADANIE OBSERWACYJNE C
Cele:

- uświadomienie sobie tego co jako nauczyciele mówimy na lekcji i w jaki sposób to mówimy
- obserwowanie odpowiedzi uczniów

Plan: przed lekcją zadaj pytania dot. tematu lekcji, sposobu przeprowadzenia lekcji, spytaj o ilość uczniów w klasie a także poproś o:
- wskazanie 2 najbardziej aktywnych uczniów w klasie (w taki sposób aby uczniowie o tym nie wiedzieli
- wskazanie 2 najmniej aktywnych uczniów (jw.)
W czasie lekcji będziesz skupiał swą uwagę tylko na tych 4 uczniach; dla ułatwienia możesz ich oznaczyć np. A1,A2, P1, P2 (A - aktywni, P - pasywni) w czasie lekcji zanotuj:
- ile razy każdy z tych uczniów odpowiadał prawidłowo na zadane im imiennie pytania
- ile razy każdy z tych uczniów odpowiadał (prawidłowo lub nieprawidłowo) na pytania zadane całej klasie
- w jaki sposób nauczyciel przyjmuje odpowiedzi (ignoruje/nagradza/poprawia/inne)
- co robią ci czterej uczniowie gdy nauczyciel jest skoncentrowany na czymś innym (czy rozmawiają z innymi uczniami, czy rozmowa dot. lekcji itp.)
- w jaki sposób nauczyciel zwraca się do tych uczniów(ciepło/krytycznie/zimno/obojętnie/tak samo jak do reszty klasy/inaczej niż do reszty klasy/jak?)
- zwróć uwagę na "język ciała" nauczyciela gdy zwraca się do tych uczniów, czy ten język się zmienia?
- zwróć uwagę na "język ciała" uczniów (czy siedzą nieruchomo/bawią się czymś itp.)
- zwróć uwagę na wyraz twarzy uczniów gdy nauczyciel zwraca się do nich
po lekcji
- przedyskutuj poczynione obserwacje z nauczycielem prowadzącym lekcję (nauczyciel uczący uczniów cały czas zna ich lepiej i może pomóc w interpretacji pewnych obserwacji)
Refleksja: Zastanów się w jaki sposób uczniowie przekazują swoje uczucia językiem ciała, w jaki sposób reakcja nauczyciela wpływa na uczniów

**********************************

Proponuję, aby podczas początkowych obserwacji nauczyciel stażysta nie był zbyt zajęty wypełnianiem skomplikowanych arkuszy obserwacyjnych, aby mógł swobodnie obserwować prowadzącego lekcję i jego oddziaływanie na klasę. Jako plon takiej obserwacji proponuję udzielenie odpowiedzi na kilka pytań.

**********************************

ZADANIE OBSERWACYJNE D
1.Czy uczniowie brali aktywny udział w lekcji? Czy byli aktywni/znudzeni/ zrelaksowani/ przestraszeni? Dlaczego tak sądzisz?
2. W jaki sposób nauczyciel skłaniał uczniów do aktywnego udziału w lekcji?
3. W jaki sposób nauczyciel aktywizował pasywnych uczniów?

**********************************

ZADANIE OBSERWACYJNE E
1.W jaki sposób nauczyciel poinformował uczniów o temacie i treści lekcji?
2. W jaki sposób nauczyciel podkreślał główne punkty/informacje? (zmiana natężenia głosu, tempo mówienia, język ciała itp.)
3. Kiedy nauczyciel pisał na tablicy/rzutniku? Dlaczego?
4. Czy nauczyciel często powtarzał informacje/pytania? Czy powtarzając to samo pytanie formułował je w inny sposób?

**********************************

Każdy nauczyciel z pewnym stażem pracy nabiera pewnych nawyków, uświadomionych lub nie, które w pewien sposób określają jego styl pracy. Taka rutyna z pewnością ułatwia pracę, sprawia, że lekcja przebiega sprawnie gdyż wszyscy znają przynależne im zadania, jest jednak również w pewien sposób ograniczająca. Zamykając się w pewnym schemacie działań nie dajemy sobie szansy na znalezienie nowych,być może lepszych rozwiązań. Praca z nauczycielem stażystą jest szansą weryfikacji pewnych przyzwyczajeń i tu pomocne może się okazać udzielenie odpowiedzi na poniższe pytania. Proponuję, aby zarówno stażysta jak i opiekun odpowiedzieli na te pytania a następnie porównali odpowiedzi - stworzy to okazję do wymiany wielu konstruktywnych uwag dot. organizacji lekcji..

Jest wiele możliwości odpowiedzi na pytania zawarte w tej ankiecie, proponuje poniższy system:
1 pkt. - nigdy ja, 2 pkt. - czasami ja, 3 pkt. - 50/50, 4 pkt. - zwykle je, 5 pkt. - zawsze ja
1. Gdy jest możliwość wyboru omawianego tematu, kto wybiera?
2. Kto przygotowuje pomoce naukowe (wykresy, ilustracje itp.)?
3. Kto decyduje kiedy należy skończyć ćwiczenie?
4. Kto decyduje o sposobie ustawienia stołów, krzeseł w sali?
5. Kto pisze na tablicy?
6. Kto zmazuje tablicę?
7. Kto obsługuje sprzęt (TV, video)?
8. Kto sprawdza zad domowe?
9. Kto objaśnia jak wykonać zadanie?
10. Kto udziela odpowiedzi na pytania zadane przez uczniów?
11. Kto powtarza to, co zostało powiedziane, gdy któryś z uczniów nie usłyszał?
12. Kto wybiera rodzaj zadania domowego?
13. Przy pracy w grupach kto decyduje o składzie grupy?


Interpretacja odpowiedzi udzielonych na te pytania w dużej mierze zależy od nauczanego przedmiotu. Postaram się jednak udzielić kilku możliwie ogólnych wskazówek, które mogą mieć zastosowanie w odniesieniu do wszystkich przedmiotów.

Ad1. Czasami wybór tematu, który jest zupełnie obcy nauczycielowi a znany uczniom może sprawić, że lekcja będzie dużo bardziej interesująca dla ucznia i postawi im wyższe wymagania.

Ad2. Nauczyciele poświęcają wiele czasu na przygotowanie materiałów, wiele z nich (np. ćwiczenia gramatyczne) mogą być z powodzeniem przygotowane przez uczniów.
Ad3. Wyznaczanie odpowiedniego czasu pracy na wykonanie danego ćwiczenia jest jednym z trudniejszych zadań, wielu nauczycieli ma wątpliwości czy prowadzą lekcję zbyt szybko/wolno

Ad4. Może się to wydawać mało istotne, ale doświadczeni nauczyciele zgodnie twierdzą, że nadspodziewanie dużo zależy od odpowiedniego ustawienia ławek. Czasami ćwiczenie ma dużo sprawniejszy przebieg gdy pozwolimy uczniom przeorganizować miejsce pracy tak aby im było wygodnie nie zważając nawet na hałas i bałagan, który to spowoduje.

Ad5. Zbyt z wielu z nas pamięta nauczycieli, których oglądaliśmy głownie od tyłu gdyż spędzali większą część lekcji pisząc na tablicy. Unikajmy tego.

Ad6. Zmazywaniu tablicy też można nadać twórczy charakter, np. jeden uczeń zmazuje fragment schematu/tekstu, inny uczeń go uzupełnia, może to przybrać formę rywalizacji itp.

Ad7. Uczniowie są z reguły sprawniejsi niż nauczyciele przy obsłudze sprzętu, chętnie podejmują się tej roli.

Ad8. Sprawdzanie własnej pracy czy pracy kolegi wg. podanych kryteriów jest bardzo istotnym elementem nauki, jeśli to nauczyciel zawsze sprawdza zadania domowe pozbawia uczniów tej możliwości

Ad9. Ludzie mają różne sposoby postrzegania, nie zawsze wyjaśnienia udzielane przez nauczyciela docierają do wszystkich, dajmy też uczniom możliwość wzajemnego wyjaśniania problemów. Celowe jest tez udzielenie instrukcji jednemu uczniowi, który następnie przekaże ją kolegom.

Ad10. Jest bardzo wiele sytuacji na lekcji gdzie z pożytkiem dla wszystkich uczniowie (zamiast nauczyciela) udzielają odpowiedzi na pytania kolegów.

Ad11. jw.

Ad12. Dajmy czasem uczniom szansę wyboru zadania domowego, wiedząc, że sami będą je robić na pewno nie wybiorą czegoś bezcelowego

Ad13. Jest bardzo wiele sposobów doboru uczniów do pracy w grupach, ważne jest aby wymiennie o tym decydować tzn. czasami nauczyciel, czasami uczniowie a czasami "ślepy los" np. gdy dobierzemy uczniów wg. wzrostu.


Opiekun nauczyciela stażysty, aby móc faktycznie służyć pomocą, musi mieć świadomość swoich technik pracy, musi umieć je nazwać, objaśnić. Nie oznacza to, że ma je wskazywać jako jedyne słuszne i godne naśladowania. Rozmawiając z nauczycielem stażystą, omawiając obserwowaną lekcję lub omawiając jakiś problem możemy:
- wskazać gotowe rozwiązanie problemu
- przedstawić kilka możliwości rozwiązania problemu z pozostawieniem wyboru stażyście
- nie przedstawiać propozycji rozwiązania problemu a jedynie tak prowadzić rozmowę aby w jej trakcie problem został przeanalizowany i aby ta rozmowa wskazała stażyście kierunek szukania rozwiązania.

Wybór metody rozmowy ze stażystą jest w dużej mierze kwestią osobowości nauczyciela opiekuna, z reguły nauczyciel czerpie wybrane elementy z wszystkich podanych metod. Warunkiem sukcesu takich rozmów jest znalezienie porozumienia, empatia a także umiejętność nazwania problemu. Nie jest to łatwe, myślę, że może w tym pomóc przeprowadzana systematycznie samoocena, której powinien się poddać nauczyciel opiekun. Przedstawiam kilka propozycji arkuszy samooceny, które postarałam się przeredagować w ten sposób, aby mogły być zastosowane przez nauczycieli różnych przedmiotów.

**********************************

KARTA SAMOOCENY A

Wprowadzanie nowych pojęć.
Podaj nowe pojęcia wprowadzone na tej lekcji:
a..................................................
b..................................................
c..................................................
d..................................................
e..................................................
f...................................................

Jaki sposób wyjaśniania tych pojęć okazał się najlepszy, dlaczego?
Jaki sposób wyjaśniania tych pojęć okazał się najgorszy, dlaczego?
Czy użyłeś jakiegoś sposobu po raz pierwszy?
Jeśli tak, czy lekcja przez to zyskała, czy straciła i w jaki sposób?
Czy zadawałeś jakieś pytania podczas prezentacji nowych pojęć, jeśli tak to jakie?
Jakich odpowiedzi udzielali uczniowie (przykłady)?
Jaką część lekcji zajęło ci prezentowanie nowych pojęć (za dużo, za mało, odpowiednią ilość czasu)?
Czy zamierzasz przeprowadzić analogiczną lekcję następny raz?

**********************************

KARTA SAMOOCENY B

Praca w parach/grupach.
Na czym polegało ćwiczenie, jaki był jego temat? Czy uczniowie pracowali w parach czy w grupach?
Podaj główne etapy ćwiczenia:
a.........................................................
b.........................................................
c.........................................................
d........................................................
e.........................................................

Jak uczniowie przyjmowali pracę w parach/grupach? Czy było to dla nich łatwe/trudne?
Jak długo trwało ćwiczenie?
Czy trwało krócej czy dłużej niż przewidywałeś?
Co robiłeś w trakcie pracy uczniów? Czy - słuchałeś uczniów?
- obserwowałeś uczniów?
- pomagałeś uczniom, którzy mieli problemy?
- poprawiałeś błędy uczniów?
- brałeś udział w pracy jako jeden z uczestników?

Które z powyższych okazało się najbardziej owocne? Dlaczego?
Które z powyższych okazało się najmniej owocne? Dlaczego?
Czy miałeś problem
- z podziałem klasy na pary/grupy?
- z rozpoczęciem ćwiczenia?
- z nadzorowaniem pracy?
- z zakończeniem ćwiczenia? Dlaczego?

Jeśli tak, to jak pokonałeś te problemy?
W jaki sposób będziesz walczył z tymi problemami następny raz?

**********************************

Warunkiem owocnej współpracy między nauczycielami opiekunem i stażystą jest wzajemne zaufanie, które należy świadomie budować od początku współpracy. Przełamywaniu lodów i lepszemu wzajemnemu poznaniu może służyć poniższa lista niedokończonych zdań. Bardzo ją ją polecam, sugeruję, aby nauczyciele opiekun i stażysta porównali odpowiedzi. Znajdą tam na pewno wiele różnic, ale również pewne odpowiedzi wspólne. Te zdania pomagają unaocznić nasze motywacje, przekonania, ale także zahamowania i niepewność, wiele nam o sobie nawzajem powiedzą.

Dokończ zdania:
Gdy pierwszy raz wszedłem do klasy jako nauczyciel......................................................
Jako nauczyciel, zawsze obawiam się że..........................................................................
W mojej pracy nauczyciela najbardziej lubię....................................................................
W mojej pracy nauczyciela najbardziej nie lubię..............................................................
Nauczyciel stażysta nie powinien mieć oporów przed....................................................
Nauczyciel stażysta nie powinien.....................................................................................
Nie lubię, kiedy ktoś obserwujący moją lekcję.................................................................
Ważne jest aby................................................................................................................
W dalszym ciągu nie wiem jak.........................................................................................


Jednym z najważniejszych zadań nauczyciela opiekuna jest przekazywanie informacji zwrotnej. Ta informacja ma pozwolić nauczycielowi stażyście na ocenę swojej pracy, skłonić do ewentualnych zmian, ulepszeń. Przekazywanie informacji zwrotnej, aby właśnie działała w ten sposób skłaniając do działań konstruktywnych, a nie naruszając zaufania do samego siebie jest sztuką. Pozwolę sobie tutaj przytoczyć kilka ogólnych zasad przekazywania informacji zwrotnej.

PRZEKAZYWANIE INFORMACJI ZWROTNEJ
- Pozwól zawsze najpierw mówić stażyście.
- Bądź konkretny, nie generalizuj (np. nie mów, że nauczyciel jest niezorganizowany ale, że chwila, w której nie mógł znaleźć odpowiedniego fragmentu w tekście zdezorganizowała lekcję)
- Staraj się podawać zarówno informacje pozytywne jak i negatywne, staraj się, żeby negatywne nie przeważały ale pamiętaj, że informacje wyłącznie pozytywne nie dają impulsu do ulepszeń.
- Jeśli chcesz, aby stażysta unikał pewnych zachowań na lekcji, zwróć uwagę, że nie można kontrolować zachowań bezwiednych np. oblizywania ust i mówienie o tym jest bezcelowe.


Prezentując pomysły przedstawione w tym artykule miałam głównie na celu ułatwienie pracy nauczycielowi opiekunowi stażystów. Mam nadzieję, że różnorodność użytych arkuszy obserwacji, ankiety i inne zaprezentowane materiały uczynią wzajemną współpracę nauczycieli ciekawszą i mniej sformalizowaną i pozwolą uniknąć powielania schematów. Sprawmy, aby współpraca nauczyciela stażysty i opiekuna nie była kolejna narzuconą formalnością lecz żeby faktycznie wpływała na ulepszenie naszej pracy.
Opracowała: Wiesława Klimek

Pisząc powyższy artykuł korzystałam z materiałów wykorzystywanych w czasie warsztatów mentorskich prowadzonych w ramach studiów podyplomowych w Kolegium Kształcenia Nauczycieli Języków Obcych.

Opracowanie: Wiesława Klimek

Wyświetleń: 2559


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.