Katalog

Małgorzata Bebel
Zajęcia przedszkolne, Scenariusze

"O czym opowiadają dzieci?" - artykuł

- n +

O czym opowiadają dzieci

Część I. Podstawy teoretyczne

Tematem niniejszego artykułu jest opowiadanie.
Opowiadać, to znaczy (najprościej ujmując): "przedstawiać coś za pomocą słów", natomiast opowiadanie, to: "krótki utwór koncentrujący się zwykle wokół jednego zdarzenia" ("Mały Słownik Języka Polskiego", PWN, Warszawa 1994).

Opowiadanie jest jedną z form komunikacji związanej z procesem nabywania mowy. Mowa, wg L.Kaczmarka ("Nasze dziecko uczy się mowy", Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1982), to "akt w procesie porozumiewania się językowego słownego, akt, w którym dzięki obopólnej znajomości tego samego języka osoba mówiąca przekazuje informacje, a słuchający je odbiera".
E.Słodownik - Rycaj ("Rozwijanie mowy komunikatywnej dziecka", Wydawnictwo Akademickie "Żak", Warszawa 1998) stwierdza, iż z przyjęciem tej definicji wiąże się założenie, że mówienie i rozumienie są równoważnymi składnikami mowy. Obok nadawcy niezbędny jest więc odbiorca komunikatu - słuchacz.

Świadomość przyczyn i celu komunikacji nie jest ani jednoznaczna i prosta, ani też nie zawsze towarzyszy nadawcy (M.Beisert "Wychowanie w Przedszkolu", Nr 1/1990,s.6). Generalnie biorąc, ludzie komunikują się wzajemnie z 3 powodów: bo chcą zaspokoić potrzeby, bo chcą wyrazić uczucia, bo chcą zrealizować jakieś wspólne zadanie.

Wiąże się to z tzw. "kompetencjami komunikacyjnymi", odnoszącymi się wg Campbella i Walesa (Shugar G.W., Smoczyńska M.,1980) w terminologii psycholingwistycznej do umiejętności porozumiewania się za pomocą języka. Termin ten jest przeciwstawnym i szerszym do znaczenia terminu "kompetencji językowej" wprowadzonego przez Chomsky'ego, określającego umiejętność stosowania abstrakcyjnych reguł językowych (Mariola Potocka-Distel, "Wychowanie w Przedszkolu" Nr 1/1990, s.11).

Umiejętność przekazywania informacji za pomocą języka znacznie polepsza się, gdy dziecko potrafi łączyć wyrazy w zdania. Do 3 roku życia wzrasta słownik dziecka o około 1500 słów, a także opanowuje ono wszystkie podstawowe reguły gramatyczne języka ojczystego. W wieku przedszkolnym opanowuje także niektóre specyficzne reguły gramatyczne oraz przechodzi od krótkich zdań do dłuższych, kilkuzdaniowych wypowiedzi na określony temat ("Rozwijamy mowę i myślenie dziecka w wieku przedszkolnym", H. Mystkowska, WSiP, W-wa 1974). Wypowiedzi takie nazywamy mową powiązaną (inaczej opowiadaniami), monologową lub wielozdaniową - na jeden temat.

Opowiadanie, wg Janiny Wójtowiczowej ("O wychowaniu językowym", W-wa 1970), to forma przedstawienia innym ludziom własnych przeżyć, spostrzeżeń, myśli i uczuć. Autorka stwierdza, iż i dzieci od 4-6 r.ż. są przekonane, że ten komu opowiadają swoje przeżycia, zna je i tak postrzega, jak widzi to opowiadający . Jeszcze siedmio- i ośmioletnie, a nawet starsze opowiadają o swoich przeżyciach bardzo subiektywnie. Przejście od opowiadania ukierunkowanego na partnera jest powolne i wymaga wielu ćwiczeń. Musi ono bowiem być rzeczowe, musi werbalizować związki między sprawami, musi językowo wyrażać przeżycia, tak by wszystko było dla słuchacza zrozumiałe.

Józef Porayski - Pomsta ("O niektórych właściwościach rozmów i opowiadań dziecięcych" w "Wychowaniu w Przedszkolu", Nr 7/2002, s.402) stwierdza, iż opowiadanie w ujęciu wzorcowym jest monologiem, tzn. ma jednego nadawcę i jednego słuchacza (indywidualnego lub zbiorowego). Role nadawcy i słuchacza (odbiorcy) są stałe i nie są wymienne. Na schemacie miejsce opowiadania w sytuacji komunikacyjnej należałoby przedstawić następująco: NADAWCA >OPOWIADANIE > ODBIORCA.

Opowiadanie dziecięce przedstawia zdarzenia w ujęciu fabularnym, dla którego charakterystyczne jest to, że ma swój początek, punkt kulminacyjny i rozwiązanie, czyli zakończenie. Fabuła składa się z epizodów, czyli poszczególnych jakby części przedstawianego zdarzenia, które posuwają akcję do przodu. Inną właściwością opowiadania jest to, że występują w nim przynajmniej dwie postaci: ta, która opowiada - narrator, i ta, o której się opowiada - bohater. Narrator - podobnie jak bohater - jest wpisany w ramę opowiadania, co jest zaznaczone poprzez 1. osobę liczby pojedynczej czasownika. Postaci narratora i bohatera mogą pokrywać się ze sobą. W opowiadaniu ustnym narrator i osoba opowiadająca stanowią jedność. Dla opowiadania charakterystyczne są zdania pojedyncze, równoważniki zdań oraz zdania współrzędnie złożone.

Za pierwsze opowiadania dziecięce można by uznać wczesne monologi dziecięce. Brak im jednak odniesienia do zdarzeń rzeczywistych lub fikcyjnych, ale mogących się dziać w świecie rzeczywistym, a poza tym nie są one kierowane do wyraźnie określonego odbiorcy (ich adresatem jest autor monologów).

Na podstawie własnych doświadczeń mogę stwierdzić, iż dzieci najchętniej opowiadają o bohaterach znanych z bajek, filmów rysunkowych, wymyślając im nowe przygody. Dzieci o dużej wyobraźni, swobodne w kontaktach z innymi, posługują się - poza kodem werbalnym - także komunikatami niewerbalnymi (gesty , mimika, ruchy całego ciała).

Ich opowiadania są rozbudowane, mają wielu bohaterów oraz często kilka wątków, które w trakcie tworzenia zaczynają odbiegać od pierwotnego zamysłu. Dzieci bardzo lubią opowiadać, chociaż sam moment wymyślenia tematu własnej historyjki bywa najtrudniejszy. Dzieci 6 - 7 letnie umiejętnie tworzą dialogi słowne występując w roli pytającego i odpowiadającego na zadane przez siebie, w trakcie konstruowanego opowiadania, pytania. Potrafią przy tym modulować głosem , stosować jego właściwą intonację i siłę, a także wprowadzać atmosferę zaciekawienia, a wręcz magii. Dziecięce opowiadania nawiązują do najbliższych przeżyć, są związane ze stanami emocjonalnymi ich autorów.

CZĘŚĆ II. Opowiadanie dziecka.

Podczas indywidualnego spotkania z przedszkolakiem wysłuchałam jego opowiadania.
Oto jego treść:
To będzie historia o... (długi namysł) o Olku.
Pewnego razu Olek bawił się zabawkami.

W nocy przyszła taka wróżka i powiedziała:
- Olku, jakie zwierzątko chciałbyś mieć?
- Olek mówi: -Chyba chciałbym mieć pieska.
- Dobrze, powiedziała wróżka, ale musisz zrobić 6 rzeczy:
- Musisz (nacisk na to słowo) wyjść na dwór na 10 godzin..
- Musisz zamknąć się w pokoju na 5 godzin.
- Musisz siedzieć pod stołem nawet 2 godziny.
- Musisz zrobić ćwiczenia 10 godzin dziennie: przysiady, pompki, pajacyki.
- Musisz podlać kwiatki.
- Musisz wejść na drzewo.

Olek to zrobił i udało mu się, ale wszedł na drzewo i spadł z pierwszej gałęzi, ale w końcu mu się udało i dostał pieska..

CZĘŚĆ III. Charakterystyka dziecka podczas opowiadania.

Na moją prośbę opowiedzenia swojej historii zareagował z ochotą. Był opanowany i swobodny.
Wyważał kolejne zdania, niekiedy się uśmiechając - jak gdyby ciesząc się na myśl ich wypowiedzenia. Największą przyjemność sprawiało mu wymyślanie
poszczególnych zadań dla swojego bohatera.

Zauważyłam też duży nacisk na słowo: "musisz" skierowane do bohatera opowiadania przez wróżkę. Nie korzystał z pytań pomocniczych z mojej strony. Pod koniec zapytałam czy chłopiec z opowiadania otrzymał nagrodę od wróżki. Z nieukrywaną radością oznajmił, że tak. Na pytanie: "Dlaczego opowiedziałeś mi właśnie tą historię?" dziecko odpowiedziało: "Bo taką wymyśliłem". Moje kolejne pytanie brzmiało: "A dlaczego bohaterem był Olek?" Na to ono: "Bo ja lubię literę" O ",bo ona jest taka prosta". Ostatnie moje pytanie: "Dlaczego tyle zadań musiał wykonać Olek?". Dziecko: "Bo tyle był warty pies".

Opowiedzenie tej historii wywołało u dziecka wiele pozytywnych emocji, było wyraźnie zadowolone z jej przebiegu. Z zainteresowaniem brało też udział w rozmowie na jej temat, a później narysowało do niej rysunek.

 

Opracowanie: mgr Małgorzata Bebel

Wyświetleń: 2438


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.