Dzieci niepełnosprawne intelektualnie w stopniu lekkim, szczególnie te rozpoczynające naukę szkolną ujawniają potrzebę i zadowolenie z możliwości uczestniczenia w zajęciach dydaktyczno-wychowawczych, bardzo chcą, ale nie zawsze mogą sprostać stawianym przed nimi zadaniom. Należy zatem stwarzać im takie sytuacje edukacyjne, które będą dla nich na tyle atrakcyjne, że przyczynią się do dalszego wysiłku poznawczego. Sprzyjają temu między innymi często wykorzystywane na zajęciach zabawy. Pobudzają one aktywność dzieci, wyzwalają cały potencjał w nich tkwiący. Istnieje więc potrzeba częstego stosowania zabaw. Dzięki nim dzieci mogą uzyskać lepsze wyniki w rozwoju oraz w opanowywaniu przekazywanych im wiadomości i umiejętności. Jest to najprostsza forma uczenia się. Zabawowe formy pracy rozwijają równolegle wszystkie sfery osobowości.
Istnieje wiele podziałów zabaw najczęściej stosuje się te wymieniane przez Wincentego Okonia:
* zabawy tematyczne,
* zabawy konstrukcyjne
* zabawy ruchowe
* zabawy i gry dydaktyczne

Wykorzystywane zabawy podczas zajęć dydaktyczno-wychowawczych to:

Zabawy tematyczne – tak zwane twórcze lub iluzyjne. Działania dzieci skupiają się wokół jakiegoś tematu. Polegają na odtwarzaniu przez dzieci niektórych ról wypełnianych przez dorosłych. W formach zabawowych dzieci starają się naśladować wykonawców różnych zawodów np. nauczycieli, strażaków. Zabawy te dają dzieciom dużo satysfakcji. Mają one dużą wartość wychowawczą i kształcącą.
Ta krótka charakterystyka tych zabaw ukazuje, że składają się na nie trzy elementy: naśladowanie, udział wyobraźni i fikcji oraz przyjmowanie różnych ról.

Zabawy konstrukcyjne – obejmują różne czynności zmierzające do zbudowania jakiś obiektów z różnych materiałów dostępnych w danej chwili dziecku. Najczęściej są to: domy, mosty, pojazdy. Uzyskany wytwór nabiera znaczenia, dziecko chroni go przed zniszczeniem. Do zabaw konstrukcyjnych zalicza się również rozbieranie różnych przedmiotów i ponowne ich składanie. Zabawy konstrukcyjne doprowadzone do końca przyzwyczajają dzieci do wykonywania zadań. W toku tych zabaw kształcą sprawność ręki i umiejętności koordynacji działania. W trakcie budowy różnych obiektów dzieci rozwijają wyobraźnię. Zabawy konstrukcyjne mogą być elementem zabawy tematycznej.

Zabawy ruchowe – zgodnie z nazwą wymagają poruszania się. Są to różnego rodzaju gry, które stwarzają okazję do aktywności ruchowej, przyzwyczajają do przestrzegania przyjętych reguł dotyczących wszystkich uczestników. Dzieci bardzo chętnie: biegają, skaczą, grają w piłkę. Wiele zabaw ruchowych ma charakter zespołowy np. ,,dwa ognie, gra w klasy, berek”. Zabawy ruchowe przyczyniają się do doskonalenia sprawności ruchowej mają również znaczenie dla społecznego rozwoju dziecka.

Zabawy i gry dydaktyczne (poznawcze) – różnią się od innych. Ich istotą jest rozwiązywanie z góry określonych zadań, tzn. polegają na bawieniu się według zasad i wzorów opracowanych przez dorosłych. Wychowawcy posługują się nimi w celu stworzenia sytuacji sprzyjających rozwojowi określonych sprawności i umiejętności. Trzeba dzieci otoczyć dyskretną opieką, gdyż może dojść do konfliktu, ponieważ nie lubią one przegrywać. Ta grupa zabaw jest zróżnicowana i dość liczna. Zabawy dydaktyczne uznane są jako efektywna forma zbiorowej stymulacji rozwojowej stwarzającej szczególnie korzystne warunki do bogacenia słownika dziecięcego i usprawniania mowy. Służą również do doskonalenia różnych sprawności umysłowych, a mianowicie spostrzegawczości, uwagi, pamięci a także umiejętności analizy i syntezy wzrokowej i słuchowej, do porównywania, klasyfikowania i uogólniania. Stwarzają więc okazję do logicznego myślenia. Wpływają na wyrabianie takich cech charakteru jak systematyczność, wytrwałość, poczucie sprawiedliwości. Wdrażają do samodzielnego podejmowania zadań. Uczą także współżycia w grupie koleżeńskiej. Zabawa nie powinna być nudna, nużąca, należy wprowadzać jak najwięcej elementów aktywizujących

Podstawowe funkcje zabaw są następujące:
* funkcja kształcąca- podczas zabawy dziecko kształci swoje zmysły oraz sprawność motoryczną, poszerza swoją wiedzę o otaczającym świecie. Ma możliwość poznać siebie, uczy się je oceniać, dzięki temu poznaje samego siebie;
* funkcja wychowawcza- przyswaja sobie różne normy podczas gier i zabaw zespołowych, uczy się przestrzegania zasad, umów i reguł w znanych już sobie sytuacjach i tych całkiem nowych.
* funkcja terapeutyczna- ma odpowiednie warunki do uwolnienia nagromadzonych w sobie napięć i emocji. Zabawa staje się bezpiecznym terenem, gdzie dziecko może dać upust tłumionej złości, lęku. W ,,świecie zabaw”, zachowanie dziecka staje się odpowiednie do panującej sytuacji.
* funkcja projekcyjna- dziecko bawiąc się dostarcza obserwatorowi bogatego materiału dotyczącego ich rozwoju, możliwości psychoruchowych i ich problemów. Mogą ujawnić się mocne i słabe strony rozwoju dziecka.

Zabawa zdaniem wielu psychologów i pedagogów to podstawowa metoda poznawania, przeżywania przez dziecko oraz inspirowania jego aktywności. Osobliwością jej jest istnienie dwóch kategorii rzeczywistości. Pierwsza jest prawdziwa (bycie ,,tu i teraz”), druga fikcyjna (wynika z warunków stworzonych przez treść zabawy). Fikcja jest ważną cechą każdej zabawy, pomaga dziecku w poznawaniu i opanowywaniu rzeczywistości. Czynności zabawowe zawierają w sobie oderwanie od rzeczywistości i jednocześnie wnikanie w nią. Równocześnie ćwiczona jest zdolność do przekształcania rzeczywistości w wyobraźni.
Trzeba organizować sytuacje bogate w bodźce silnie pobudzające oraz planować zabawy i zajęcia intensywnie stymulujące rozwój psychoruchowy, to droga do ujawnienia potencjalnych zdolności dzieci, które umożliwią w przyszłości skuteczne wypełnianie zadań życiowych.
Na podstawie przeprowadzonych badań , autor O. Magne stwierdził, że do 10 roku życia dzieci lekko upośledzone umysłowo powinny nabywać wiedzę matematyczną głównie poprzez zabawę, w którą wplatać trzeba ich aktualne doświadczenia życiowe. Poznawanie przestrzeni, czasu, liczb, wielkości, kształtów powinno odbywać się poprzez doświadczenia w konkretnych sytuacjach. Ten pierwszy okres edukacyjny powinien odbywać się pod hasłem ,,baw się, bo zabawa jest źródłem wewnętrznej radości”.
Osoby upośledzone umysłowo w stopniu lekkim uczą się wolniej , mają mniej doświadczeń, wymagają więc, aby w procesie nauczania dostosowywać strategię postępowania pedagogicznego zgodną z ich możliwościami i potrzebami. Zabawa dla tych dzieci na etapie nauczania początkowego to metoda najbardziej skuteczna.

Wiele programów komputerowych opracowanych jest zgodnie z zasadą „uczymy się bawiąc”, a więc wykorzystywany jest element zabawy w podnoszeniu skuteczności nauczania.
Bibliografia:
1) Głodkowska J., Poznanie ucznia szkoły specjalnej, Warszawa 1999, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, s. 60-62 s.183
2) Kirejczyk K., Upośledzenie umysłowe – Pedagogika, Warszawa 1981, PWN, s.258
3) Okoń W., Słownik pedagogiczny, Warszawa 1981, PWN, s. 358
4) Jurkowski A., Charakterystyka rozwojowa ucznia, [w:] Podstawy psychologii dla nauczycieli, Strelau J., Jurkowski A., Putkiewicz Z., Warszawa 1978, PWN, s. 230-231
5) Bogdanowicz Z., Zabawy dydaktyczne dla przedszkoli, Warszawa 1990, WSiP, s. 4
6)Szuman S., O czynnikach kształtujących psychikę dziecka w wieku przedszkolnym, [w:] Komputerowe wspomaganie procesu kształtowania gotowości szkolnej dzieci sześcioletnich, Watoła A., Toruń 2007, Wydawnictwo Adam Marszałek, s. 28-29
7) Pilecka W., Psychoruchowy rozwój dzieci o obniżonej sprawności umysłowej, [w:] Stymulacja psychoruchowego rozwoju dzieci o obniżonej sprawności umysłowej, red. Pileccy W. J., Kraków 2001, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, s. 11

Wyświetleń: 353