Nauczyciel wychowawca, który rozpoczyna pracę z dzieckiem niepełnosprawnym staje przed dużym wyzwaniem ale i dużymi możliwościami. Tkwią one w każdym człowieku, także tym z ograniczeniami rozwojowymi i wielorakimi dysfunkcjami. Skuteczny pedagog specjalny potrafi wykorzystywać możliwości, jakie daje pogłębiona wielopoziomowa diagnoza ucznia.
Terapeutyczno - edukacyjna praca z dzieckiem głęboko niepełnosprawnym intelektualnie wymaga wszechstronnej diagnozy możliwości i umiejętności dziecka, rodziców, a także środowiska edukacyjnego. Edukacja dziecka głęboko niepełnosprawnego intelektualnie jest ze swej natury nauczaniem indywidualnym, ponieważ każde z dzieci ma inny układ wrodzonych i środowiskowych czynników warunkujących rozwój. Dlatego proces kształcenia ucznia dostosowuję do jego indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych. Zapewnia to lepsze efekty dydaktyczno – wychowawcze nauczania.
Każdy oddział rewalidacyjno-wychowawczy liczy od 2 do 4 uczestników zajęć. Dla każdego dziecka w oddziale opracowuję indywidualny program zajęć rewalidacyjno – wychowawczych. Rozporządzenie MEN z dnia 23 kwietnia 2013r. w sprawie warunków i sposobu organizowania zajęć rewalidacyjno - wychowawczych dla dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu głębokim określa obszary, które podlegają oddziaływaniom terapeutycznym nauczyciela w stosunku do powierzonego mu uczestnika zajęć. Uważam, że - aby dobrze wywiązać się z tego zadania - należy zapewnić jak najpełniejszą diagnozę indywidualną każdego dziecka, która będzie podstawą do dostosowania programów celowanych dla poszczególnych dzieci. Nauczyciel - terapeuta musi sam stworzyć program rewalidacyjny, obejmujący możliwie wszystkie aspekty funkcjonowania ucznia, w oparciu o profil rozwojowy dziecka z uwzględnieniem jego podmiotowości w procesie wychowania i nauczania.
Opracowałam i stosuję schemat postępowania wobec każdego wychowanka i jego rodziny. Uwzględnienie rodziny jest bardzo istotne, gdyż dziecko traktuję w połączeniu ze środowiskiem, z którego się wywodzi i które go kształtuje na co dzień. Nie bez znaczenia jest również fakt, iż po ukończeniu 25-go roku życia moi wychowankowie w przeważającej części pozostają z rodziną; tym bardziej jej pedagogizacja i przygotowanie do przyszłego życia jest tak ważne.
Szeroka diagnoza dziecka z głęboką niepełnosprawnością intelektualną jest zadaniem wymagającym i rozłożonym w czasie. Obecnie w Polsce nie jest dostępne żadne wystandaryzowane narzędzie przeznaczone do oceny funkcjonowania (kompetencji społecznych) osób z głęboką niepełnosprawnością intelektualną. Brak jest narzędzi psychometrycznych do różnicowania niepełnosprawności głębokiej, jednak każdy wychowawca – terapeuta powinien wypracować sobie takie metody i formy diagnozy, które pozwolą mu na przygotowanie programu pracy, dostosowanego do potrzeb i możliwości dziecka.
Stosuję szereg metod diagnozujących poziom rozwoju dziecka. Należą do nich:
• Analiza orzeczenia o potrzebie zajęć rewalidacyjno – wychowawczych. Jest to pierwszy dokument, z jakim zapoznaję się po przyjściu dziecka na oddział. Zawiera diagnozę psychologiczno – pedagogiczną, określającą aktualny poziom rozwoju dziecka oraz zalecenia do nauczania i wychowania. Wszystko przygotowane jest przez zespół specjalistów i stanowi doskonałą bazę pod pogłębienie diagnozy. Cenię sobie te orzeczenia i wykorzystuję przy przygotowaniu szczególnie pierwszego programu wspomagania rozwoju.
• Analiza informacji dostarczonych przez najbliższe osoby: rodziców, opiekunów prawnych czy personelu zakładów opiekuńczo-leczniczych lub domów pomocy społecznej. Przeprowadzam wywiad z rodziną dziecka, dzięki czemu uzyskuję wiele informacji nieujętych w innych dokumentach (Apgar, wcześniactwo, obciążenia dziedziczne i choroby rodzeństwa, przebyte choroby, zabiegi, urazy, rozwój psychoruchowy i somatyczny, warunki bytowania dziecka, zainteresowania, tryb dnia i aktywności). Rozpoczynając pracę z dzieckiem analizuję działanie zażywanych przez dziecko leków, sprawdzam, jak funkcjonują jego układy, występujące odruchy (utrudniające pracę, przetrwałe z życia płodowego), sprawdzam, które zmysły funkcjonują najlepiej, aby na nich oprzeć swoją pracę.
• Analiza indywidualnego programu rozwoju ucznia na dany rok szkolny.
Każdy opracowany przeze mnie program jest wykorzystywany w pracy i podlega ewaluacji. Dokonuję jej pod koniec roku szkolnego, analizując poczynione obserwacje i zrobione notatki. Tylko program oceniony pod kątem swojej przydatności dla rozwoju dziecka spełnia swoją rolę w budowaniu podstaw dla programu na kolejny rok. Zaznaczyć należy, iż progres w rozwoju ucznia w wielu obszarach może być tak niewielki, iż wiele działań trzeba będzie powtarzać i utrwalać w kolejnych latach.
• Analiza arkusza obserwacji zmian funkcjonalnych.
Chętnie korzystam z arkuszy obserwacji zmian funkcjonalnych. Pozwala on postawić diagnozę funkcjonalną uczestnika zajęć poprzez badanie w określonych obszarach. Należą do nich: zmysły, rozwój społeczny, komunikacja, motoryka duża, mała, koordynacja wzrokowo – ruchowa oraz czynności dnia codziennego. Na ich podstawie opracowuję wnioski do pracy z dzieckiem.
• Analiza zeszytów obserwacji. Prowadzę zeszyty obserwacji dla każdego dziecka w których zapisuję zmiany w poszczególnych obszarach funkcjonowania, wyodrębnione zgodnie z Rozporządzeniem. Progres rozwojowy u osób z niepełnosprawnością głęboką jest bardzo wolny i właściwy dla każdej jednostki. Obserwacja zmian i notowanie ich z uwzględnieniem kontekstu zdarzenia, zachowania przed i po, pozwala mi na szybsze zaobserwowanie trendu i odpowiednią korektę.
• Wykorzystuję wizyty w domach dziecka. Wykonuję je tylko na specjalne zaproszenie rodziców. Nie chcę stwarzać sytuacji kontroli, bo tak niektórzy w mojej ocenie mogliby to odebrać. Jednak w 50% przypadków to rodzice występują z propozycją wizyty nauczyciela w domu. Zawsze chętnie odwiedzam swoich wychowanków, gdyż ich obserwacja w domach rodzinnych dostarcza mi jako wychowawcy wielu cennych informacji o dziecku i środowisku, które go kształtuje. Pozwala zbudować relacje zaufania z rodziną i wpływać pośrednio na jego rozwój społeczny. Głębsze poznanie wychowanka na tle jego środowiska pozwala lepiej zorientować się w doborze metod rewalidacyjnych.
• Systematycznie wykorzystuję kwestionariusze PPAC Gunzburga. Program pozwala określić poziom umiejętności społecznych indywidualnie dla każdej osoby badanej i ukazuje, które sfery umiejętności społecznych należy rozwijać. Wychodzą poza funkcje diagnostyczne i towarzyszą mi jako pedagogowi we wszystkich etapach mojej pracy nad rozwojem społecznym dzieci. Uzyskane przez dziecko wyniki porównuję ze średnią typową dla wieku i poziomu inteligencji. Poza tym program Gunzburga nie ogranicza możliwości stosowania określonego inwentarza PAC do osób w ściśle określonym wieku i inteligencji. Jeżeli uczeń opanuje zadania inwentarza łatwiejszego, wówczas w pracy z nim przechodzę na trudniejszy. Dlatego zdarza mi się korzystać z PAC-1 w stosunku do niektórych wychowanków. Aktualny poziom badanego sprawdzam co 6 miesięcy traktując PAC jako narzędzie zachodzącego postępu. Z diagramu mogę łatwo wywnioskować w jakim kierunku powinna przebiegać praca terapeutyczna z dzieckiem aby wspomóc rozwój dziecka.
Z programu PPAC Gunzburga jestem zadowolona i stosuję go z powodzeniem.
• Dokonuję studium przypadku, który jest bardzo cennym sposobem diagnozowania rewalidacyjnego osób niepełnosprawnych umysłowo. Uwzględniam w nim badania psychologiczne, pedagogiczne i lekarskie, co pozwala mi na ustalenie możliwości rozwojowych dziecka we wszystkich sferach rozwoju psychospołecznego i ocenę skuteczności metod i środków rewalidacyjnych.
Wszystkie metody badań dziecka, które stosuję są źródłem informacji uzupełniającym diagnozę funkcjonowania dziecka w różnorodnych sytuacjach społecznych. Tworzą całościowy obraz jego zaburzeń, ale i możliwości. Stają się podstawą doboru metod i form pracy z dzieckiem, wykorzystuję je podczas tworzenia indywidualnych programów rewalidacyjnych wspomagających rozwój dziecka. Aby bowiem efektywnie wspomagać rozwój dziecka terapeuta musi wiedzieć z kim pracuje, a nie tylko co chce osiągnąć.
Stosując wielopoziomową indywidualną diagnozę wychowanka przed przystąpieniem do właściwej rewalidacji zapewniam dziecku większe szanse w krótszym czasie na sukces edukacyjny. Dzięki temu wszyscy moi wychowankowie są zdiagnozowani z wykorzystaniem różnorodnych metod, a proces rewalidacyjno – wychowawczy jest efektywny i w pełni zindywidualizowany. Następuje rozwój możliwości poznawczych, emocjonalnych i działaniowych ucznia, które ma w swoich zasobach osobistych. Satysfakcjonująca staje się również współpraca z domem rodzinnym dziecka. Zyskuje wreszcie szkoła, która w ten sposób zapewnia uczniom wielopłaszczyznową diagnozę kompetencyjną oraz wypracowane skuteczne narzędzia do wszechstronnego diagnozowania funkcjonowania uczniów. Moje wieloletnie doświadczenia w pracy z dzieckiem głęboko niepełnosprawnym potwierdzają znaczenie kompetentnej wielopoziomowej indywidualnej diagnozy uczestnika zajęć dla jakości jego szkolnego i pozaszkolnego życia. Korzystajmy z niej.
Beata Bujniewicz

Wyświetleń: 0