Katalog

Bożena Mierzwa, 2017-12-21
Lublin

Biologia, Artykuły

Pęcherzyki występujące na terenie cytoplazmy komórkowej

- n +


Wśród licznych organelli komórkowych na terenie cytoplazmy znajduje się wiele struktur mających postać pęcherzyków. Zaliczyć do nich można m.in. cysterny aparatu Golgiego, lizosomy, peroksysomy.
Aparat Golgiego stanowi kompleks spłaszczonych woreczków błonowych (cystern) ułożonych jak stos talerzy i towarzyszących im pęcherzyków (tzw. diktiosom), występujący w cytoplazmie komórek eukariotycznych. Każdy taki stos zawiera 3 – 20 cystern.
Posiada on powierzchnię zewnętrzną (wypukłą lub cis) oraz powierzchnię wewnętrzną (wklęsłą lub trans). Strona cis zwrócona jest ku szorstkiej siateczce śródplazmatycznej, natomiast strona trans – ku błonie komórkowej.
W przeciwieństwie do skupionych stosów Golgiego w komórkach zwierzęcych, ich odpowiedniki w komórkach roślinnych są rozproszone i występują pojedynczo lub w niewielkich skupiskach.
Wakuole i większe pęcherzyki są najbardziej wyraźne w aparatach Golgiego aktywnie wydzielniczych komórek; w nieaktywnych lub komórkach innych niż wydzielnicze mogą być nieobecne. Wakuole są usytuowane na peryferiach cystern, z tym że większe spośród nich wraz z pęcherzykami są skoncentrowane przy najbardziej wewnętrznych woreczkach (tj. trans); mogą występować też wśród centralnie umiejscowionych cystern i wzdłuż nich. Pochodzą ze znacznego rozdęcia woreczka. Są wyciskane na zewnątrz i przekształcają się w ograniczone błoną pęcherzyki, zwane kondensującymi wakuolami. Ich zawartość jest przejrzysta i homogeniczna lub gęsta, a nawet ziarnista.
Z boku aparatu albo w pobliżu jego powierzchni cis są zlokalizowane małe pęcherzyki gładkie o średnicy od 20 do 100 nm. Pęcherzyki, związane z powierzchnią wypukłą woreczków, wydają się pochodzić z cystern szorstkiej ER otaczających aparat, w wyniku utraty rybosomów z błon leżących najbliżej aparatu Golgiego i pączkowania małych pęcherzyków noszących czasem nazwę elementy lub pęcherzyki przejściowe.
Pęcherzyki opłaszczone (szczeciniaste) cechują się bardziej stałym wymiarem niż pęcherzyki gładkie (średnica około 60 nm), a ich błony są nieco grubsze (włochate) niż błony woreczków. Na swojej powierzchni cytoplazmatycznej mają płaszcz stanowiący siatkę utworzoną z podjednostek klatryny. Pęcherzyki te są widoczne w regionie trans aparatu Golgiego.
Na terenie cytoplazmy komórkowej znajdują się także lizosomy, występujące w komórkach zwierząt. Są otoczonymi pojedynczą błoną pęcherzykami o kwaśnym pH i dużej zawartości hydrolaz. Prowadzą one kontrolowane wewnątrzkomórkowe trawienie zarówno materiału zewnątrzkomórkowego, jak i zużytych organelli. Zawierają około 50 typów enzymów hydrolitycznych, które trawią prawie wszystkie znane i ważne biologicznie substancje organiczne, a w tym kwasy nukleinowe, białka, glikogen, oligosacharydy, sfingolipidy, fosfolipidy, trójglicerydy. Wszystkie one (zwane kwaśnymi hydrolazami) są optymalnie aktywne w środowisku kwaśnym (pH w zakresie 4-5) utrzymywanym w lizosomach.
Wśród lizosomów należy wyodrębnić lizosomy pierwotne oraz wtórne. Lizosomy pierwotne to pęcherzyki zlokalizowane w okolicy aparatu Golgiego. Cechują się obecnością kwaśnych hydrolaz, bez substratów enzymatycznych. Lizosomy wtórne są wynikiem fuzji lizosomów pierwotnych z wakuolami dwóch typów, którymi są wakuole autofagowe (segregosomy) zawierające najczęściej obumarłe fragmenty cytoplazmy i jej podstruktur, odizolowane od zdrowej jej części, bądź wakuole heterofagowe wypełnione składnikami pochodzącymi ze środowiska zewnętrznego komórki. Wśród nich trzeba wyodrębnić fagosomy, czyli wakuole zawierające duże ciała toksyczne, jak bakterie i wirusy, oraz pęcherzyki endocytarne, będące wynikiem endocytozy, pojedyncze bądź jako ciała wielopęcherzykowe, czyli struktury owalnego kształtu, wynikłe z fuzji (zlania się) wielu pęcherzyków endocytarnych o średnicy około 50 nm.
W komórkach roślinnych występują struktury o nazwie sferosomy, które zawierają enzymy hydrolityczne aktywne w środowisku kwaśnym i pełnią rolę w procesach trawienia wewnątrzkomórkowego składników protoplastu, które związane są np. z przebudową komórki lub procesem śmierci komórkowej, realizowanej u roślin na drodze autofagii. Mają one postać pęcherzyków i są zaliczane do systemu wakuolarnego. Sferosomy są odpowiednikami lizosomów komórek zwierzęcych.
Peroksysomy są to pęcherzyki o średnicy w zakresie od około 0,1 do 1,5 µm (najczęściej: 0,5 – 1,0 µm), otoczone pojedynczą błoną o grubości 7 nm zbudowaną z fosfolipidów oraz białek w proporcji 40% : 60%. Ich wnętrze jest wypełnione drobnoziarnistą macierzą o średniej gęstości dla elektronów, w której zlokalizowane są enzymy. W peroksysomach komórek zwierzęcych zidentyfikowano około 40 enzymów. Enzymy te utleniają substraty organiczne (np. alkohol do aldehydu) i redukują powstały w wyniku tych reakcji nadtlenek wodoru. W peroksysomach zachodzi proces rozkładu kwasów tłuszczowych. Ich inne działania stanowią „wentyl bezpieczeństwa”, prowadząc do zneutralizowania substancji trujących.
U większości ssaków (z wyjątkiem naczelnych), duże peroksysomy obecne w komórkach wątrobowych zawierają parakrystaliczny rdzeń zbudowany z równolegle ułożonych białkowych rurek o średnicy około 10 nm. Rdzeń ten stanowi prawie czystą formę jednego z enzymów peroksysomowych, oksydazy moczanowej.
Peroksysomy występujące w komórkach roślinnych są kształtem i wielkością zbliżone do peroksysomów komórek zwierzęcych. W macierzy peroksysomów roślinnych występują wtręty o zróżnicowanym charakterze: krystaliczne, amorficzne lub włókienkowe. W odróżnieniu od peroksysomów komórek zwierzęcych, peroksysomy świata roślin wydają się bardziej zróżnicowane funkcjonalnie. U roślin wyższych wyodrębniono dwie klasy tych organelli o charakterystycznej lokalizacji i wyspecjalizowanych funkcjach: glioksysomy i peroksysomy liści. Glioksysomy występują w magazynujących lipidy komórkach nasion. Zawierają one enzymy aktywacji i β-oksydacji kwasów tłuszczowych oraz enzymy cyklu glioksalowego (stąd nazwa organelli).

Literatura:

1. Kawiak J., Mirecka J., Olszewska M., Warchoła J., Podstawy cytofizjologii, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 1998.
2. Kaźmierczak A., Podstawy biologii. Związek między strukturą i funkcją komórki eukariotycznej. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2012.
3. Kilarski W., Strukturalne podstawy biologii komórki, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 2012.
4. Kłyszejko – Stefanowicz L., Cytobiochemia, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 2002.
5. Wojtaszek P., Woźny A., Ratajczak L., Biologia komórki roślinnej. Struktura, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 2006.
6. Woźny A., Michejda J., Ratajczak L., Podstawy biologii komórki roślinnej, Wydawnictwo naukowe UAM, Poznań 2000.
Wyświetleń: 0


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.