Katalog

Natalia Wawrzyk, 2018-06-01
Gniezno

Pedagogika, Artykuły

DZIECKO Z ADHD W GRUPIE RÓWIEŚNICZEJ

- n +

DZIECKO Z ADHD W GRUPIE RÓWIEŚNICZEJ

1. Czym jest ADHD

Z języka angielskiego skrót ADHD oznacza Attention Deficit Hyperactivity Disorder, co można tłumaczyć jako „Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z Zaburzeniami Koncentracji Uwagi” oraz „Zespół Hiperkinetyczny” lub „Zaburzenia Hiperkinetyczne”. Te określenia równorzędnie funkcjonują jako terminy naukowe .
Nadpobudliwość psychoruchowa jest rozumiana jako zaburzenie, charakteryzujące się hiperaktywnością; czyli jest symptomem zaburzeń równowagi procesów nerwowych: procesy wewnętrznego hamowania są osłabione, natomiast występuje wyraźna dominacja procesów pobudzenia w układzie nerwowym. Dzieci te są określane jako nadpobudliwe emocjonalnie lub nerwowo, oraz jako nadaktywne .
Edward M. Hallowell i John J. Ratey w swej książce tak oto definiują ADHD: „Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi to zaburzenie neurologiczne, które charakteryzuje się łatwością rozpraszania uwagi, impulsywnością i upodobaniem do sytuacji pełnych wrażeń, a także niską tolerancją na nudę i frustrację” .
ADHD nie jest chorobą, to znaczy, że nie istnieje na nią jedno sprawdzone lekarstwo. Nie wystarczy podać tabletki, aby stan zdrowia dziecka uległ takiej poprawie, by można stwierdzić, że wrócił do tzw. normy.
ADHD nie jest także upośledzeniem umysłowym ani opóźnieniem rozwojowym, ponieważ dzieci, u których stwierdzono zespół nadpobudliwość psychoruchową bardzo często mają wysokie możliwości intelektualne. Zdarza się, że nie wykorzystują one w pełni swych możliwości intelektualnych, ponieważ nie zostały im stworzone sprzyjające warunki.
ADHD nie wynika także, ze złego wychowania lub nieodpowiedniego systemu wychowawczego, jak również nie jest objawem patologii rodzinnej.
Nadpobudliwość psychoruchowa przejawia się na ogół w całokształcie zachowania dziecka i w związku z tym obejmuje sferę poznawczą, emocjonalną i ruchową. Może być nasilona u różnych dzieci w odmiennym stopniu, z przewagą objawów w zakresie różnych sfer. Niektóre dzieci są więc szczególnie nadmiernie ruchliwe, inne mają silnie pobudzoną wyobraźnię, myślenie. Dużo jest dzieci, u których występuje znacznie podwyższona pobudliwość uczuciowa. Najłatwiej jednak zaobserwować wzmożoną aktywność ruchową .
Jakie są przyczyny ADHD? Wszyscy rodzice, u których dzieci stwierdzono zaburzenie zastanawiają się, skąd się ono bierze.
Wyróżnia się cztery historyczne koncepcje, które sprawdzają się w stosunku do nielicznej grupy dzieci z ADHD. Są to:


1. Koncepcja organicznych uszkodzeń
W połowie XX wieku powstanie ADHD próbowano uzasadniać mikrouszkodzeniami w obrębie Centralnego Układu Nerwowego. Po pewnym czasie jednak odstąpiono od takiego wyjaśnienia przyczyn nadpobudliwości. Koncepcja ta sprawdza się w przypadku tylko nielicznej grupy dzieci, czyli tej, w której uszkodzeniu uległy części mózgu czynnościowo odpowiedzialne za procesy uwagi, kontroli i hamowania impulsów.
2. Koncepcja niewłaściwej diety
Ta koncepcja mówi, że nadpobudliwość jest wynikiem zatrucia ołowiem, występowania kolorowych barwników, konserwantów czy salicylanów w diecie dziecka, spożywania białego cukru. Również jest ona prawdziwa dla niewielkiej grupki dzieci.
3. Koncepcja błędów wychowawczych i zaniedbań środowiskowych
Następna koncepcja mówi, że przyczyną nadpobudliwości są błędy wychowawcze czynione przez rodziców. Jednak najnowsze badania prowadzone nad biologicznym mechanizmem narodzin ADHD również i tę koncepcję uznają za niewystarczającą w uzasadnieniu przyczyn schorzenia. Prawdziwe jest to, że trudna sytuacja domowa, brak jasno sprecyzowanych norm i zasad istniejących w domu, konflikty pomiędzy rodzicami, jak również przemoc między mini, mogą wzmagać objawy nadpobudliwości, ale nie są główną przyczyną ich powstawania.
4. Koncepcja genetyczna
Uważa się, że ADHD jest zaburzeniem uwarunkowanym genetycznie. W rodzinach, w których już wcześniej stwierdzono występowanie tego schorzenia, 5-7 razy wzrasta ryzyko powtórnego jego wystąpienia u przyszłych pokoleń w tej rodzinie. Jeżeli u jednego rodzica zdiagnozowano ADHD, to możliwość, że któreś z jego dzieci będzie miało ADHD stanowi aż 50%. Badania wykazały, że w przypadku bliźniąt, ryzyko, iż drugi bliźniak będzie posiadał ADHD było dużo większe u bliźniąt jednojajowych aniżeli u dwujajowych, gdzie było takie jak u zwykłego rodzeństwa. Uważa się również, że o tym, czy dziecko będzie nadpobudliwe decyduje wiele genów, czyli ADHD jest dziedziczone wielogenowo i obecnie medycyna nie jest w stanie znaleźć jednego genu, który odpowiada za powstanie tego schorzenia. Jest to zaburzenie rozwojowe, z którym należy nauczyć się żyć i funkcjonować. Rodzi się z odmiennej pracy mózgu osób z ADHD niż ludzi nie posiadających tej przypadłości .
„Badania i statystyki wykazały, że nadpobudliwość często występuje u dzieci, które miały ciężki życiowy start (patologiczna ciąża, trudny okres noworodkowy, poważne choroby) i jeszcze dodatkowo te objawy pojawiły się w korelacji z czynnikami społecznymi (niespójny system wychowawczy, brak poczucia bezpieczeństwa, trudna sytuacja domowa). Często przyczyną nadpobudliwości są zmiany cywilizacyjne - bardzo szybkie tempo życia, nadmiar bodźców, zmiany miejsca stałego zamieszkania, szkoły, nieuporządkowany cykl dnia .
Jest zaburzeniem, będącym efektem odmiennej pracy mózgu osób z ADHD niż ludzi nie posiadających tej przypadłości .
Mózg dziecka z ADHD funkcjonuje inaczej niż mózg przeciętnego dziecka w tym samym wieku. Jest to wynik zaburzenia w pracy neuroprzekaźników, takich jak dopamina, noradrenalina i serotonina. Odpowiedni poziom dopaminy w mózgu powoduje, że dziecko jest w stanie skupić uwagę na zadaniu i odrzucić zbędne informacje, noradrenalina jest odpowiedzialna za właściwą ocenę sytuacji, prawidłowy poziom pobudzenia, serotonina zaś odpowiada za rytm snu i czuwania, regulacje nastroju, pozytywne myślenie, kontrolę zachowań. Z powodu tych zaburzeń u dziecka z ADHD gorzej funkcjonują płaty czołowe mózgu, które są odpowiedzialne za myślenie logiczne, podejmowanie decyzji, przewidywanie konsekwencji czy ocenę sytuacji. Inaczej również funkcjonują obszary mózgu, które odpowiadają za przyjmowanie, kojarzenie i przetwarzanie docierających informacji .
Wyróżnia się trzy rodzaje nadpobudliwości psychoruchowej, ponieważ może ona przejawiać się w trzech sferach: ruchowej, poznawczej i emocjonalnej.
1. Nadpobudliwość w sferze ruchowej (Żywe Srebro) to: wzmożona ekspansja ruchowa, czyli tzw. duża ruchliwość, trudność z usiedzeniem na jednym miejscu, nadmierna gadatliwość, wyrywanie się do odpowiedzi, głośne zachowanie podczas lekcji, ruchy rąk w najmniej odpowiednim momencie, zaczepianie kolegów podczas zajęć, chodzenie po sali, oraz niepokój ruchowy, charakteryzujący się często tikami, dodatkowymi skurczami mięśni, nagłymi niespodziewanymi ruchami lub wydawanymi dźwiękami.
2. Nadpobudliwość w sferze poznawczej (Roztargniony Profesorek) przejawia się występowaniem u dziecka wzmożonego odruchu orientacyjnego na docierające bodźce. Dziecko ma trudność ze skupieniem uwagi na jednej rzeczy, nieustannie rozprasza się pod wpływem bodźców płynących z zewnątrz. Jego uwagę przyciąga nawet najdrobniejszy szmer, głośno go komentuje i często będąc wywołane do odpowiedzi przez nauczyciela nie wie, o co zostało spytane. Czasem ma bogatszą wyobraźnię od swych rówieśników i świat fantazji przewyższa świat rzeczywistości. Niekiedy zaskakuje otoczenie swymi wiadomościami.
3. Nadpobudliwość w sferze emocjonalnej (Wrażliwa Mimoza) powoduje, że reakcje uczuciowe na różne zdarzenia czy sytuacje są intensywniejsze. Dzieci nadpobudliwe emocjonalnie mają trudności w przystosowywaniu się do zupełnie nowych sytuacji, często wpadają w konflikty, bywają agresywne, drażliwe, obrażają się, łatwo przechodzą od śmiechu do płaczu. Nadpobudliwość emocjonalna może cechować się również wzmożoną lękliwością .
Wyróżnia się również trzy podtypy ADHD:
1. Podtyp z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi, czyli Dyzio Marzyciel Podtyp ten jest najrzadziej diagnozowany i charakteryzuje się tym, że dziecko ma trudności ze skupieniem uwagi na tym, co mówi rodzic czy nauczyciel, nagle zamyśla się, zapomina o codziennych czynnościach, przerywa je w trakcie ich wykonywania, sprawia wrażenie mniej mądrego czy mniej zdolnego, niż jest w rzeczywistości, ma trudności z prowadzeniem rozmowy towarzyskiej. Zdarza się, że posiada bujną wyobraźnię i znacznie dłużej przebywa w świecie bajek i baśni. Jego kłopoty szkolne są związane z tym, że jest przez nauczycieli spostrzegane jako mniej zdolne, często osiąga niższe wyniki w nauce, niż wskazują na to jego możliwości. Bardzo często pojawiają się kłopoty z matematyką, oraz mimo dużych możliwości często kończy edukację na szkole zawodowej. Zwykle nie uważa się za dziecko nadpobudliwe, ponieważ nie sprawia większych kłopotów wychowawczych, rzadko wpada w kłopoty, jest posłuszne, nie przeszkadza na lekcji. Ten typ ADHD częściej występuje u dziewczynek, niż u chłopców.
1. Podtyp z przewagą nadpobudliwości ruchowej, Brykający Tygrysek. Podtyp ten charakteryzuje się przewagą impulsywności i nadruchliwości, lecz zaburzenia koncentracji uwagi są znacznie mniejsze lub wcale nie występują. Dziecko cały czas skacze, biega, ma trudności z usiedzeniem w miejscu. W szkole, w czasie lekcji kilka razy wstaje z ławki. Na przerwach jest zazwyczaj tam, gdzie nie powinien być, co sprawia, że jest utrapieniem nauczycieli. Często miewa kłopoty z zasypianiem. W szkole zwykle radzi sobie dość dobrze. Mimo częstego przemieszczania się po klasie, ma orientację w tym, co mówi nauczyciel, bardzo często prawidłowo odpowiada na pytania. Ma trudności z kontrolowaniem swoich impulsywnych zachowań. Często wpada w konflikty z otoczeniem. Chce mieć wszystko natychmiast, tu i teraz!
3. Podtyp mieszany, czyli dwa w jednym, Roztargniony Tygrysek to podtyp, w którym nadruchliwość, impulsywność i zaburzenia koncentracji uwagi występują w podobnych proporcjach (sile).Dziecko cały czas biega, wszystko przyciąga jego uwagę, wiele rzeczy zaczyna, ale ich nie kończy, szybko się nudzi. Wpada w konflikty z dorosłymi i rówieśnikami. Robi dużo zamieszania wokół siebie, nie potrafi poczekać na swoją kolej, nie rozumie skomplikowanych instrukcji. Ma trudności w kontaktach z rówieśnikami, gdyż nie potrafi się wystarczająco skupić, by rozpoznać i odpowiednio zinterpretować sygnały płynące od kolegów. Nie jest zdolny wykonywać skomplikowanych poleceń, ma trudności ze zorganizowaniem sobie pracy, gubi się w hałasie. Wraz z wiekiem zmniejsza się dotychczasowa ruchliwość, natomiast coraz silniej ujawniają się zaburzenia koncentracji uwagi .
„Mówiąc o ADHD, należy pamiętać, że z zaburzeniem tym jest jak z kolorem oczu czy włosów. Na jednym końcu skali jest, pełnoobjawowe ADHD typu mieszanego, na drugim końcu skali jest całkowity brak objawów ADHD. Pomiędzy tymi dwoma krańcowymi sytuacjami jest cała gama odcieni, z mniej lub bardziej nasilonymi objawami nadpobudliwości” .
2. Co to jest grupa rówieśnicza
Grupy rówieśnicze, powstają w procesie rozwoju dziecka oraz wywierają istotny wpływ na rozwój i wychowanie jednostki. Dzieci w wieku przedszkolnym, czyli od 3 roku życia dobierają się w małe grupy w celu wspólnej zabawy, a od 4-5 roku życia posiadają już zdolność do współżycia oraz współdziałania. Dzieci w wieku 7-8 lat są zdolne współuczestniczyć w innej grupie, niż rodzina tworząc zespoły o charakterze krótkotrwałym.
Tadeusz Pilch tak oto definiuje pojęcie grupy rówieśniczej: „Jest to więc organizm społeczny wyróżniony spośród innych nie ze względu na cechę demograficzną - wieku, lecz ze względu na typ więzi, bliskie, nacechowane wzajemną aprobatą uczestnictwo” .
Dzięki grupie rówieśniczej człowiek już od dziecka żyje w poczuciu spójności z całością i to uczucie wyznacza głównie jego dążenie.
Uczestnictwo w życiu grupy rówieśniczej to bardzo ważny element procesu rozwoju społecznego dziecka. Udział grup rówieśniczych jest istotny w prawidłowej jak również wadliwej socjalizacji dzieci. Stopień tego wpływu zależy od fazy cyklu życiowego danej jednostki. Nasila się wraz z wiekiem dorastania. Dziecko, biorąc udział w życiu grupy rówieśniczej zaspokaja różne potrzeby społeczne i psychiczne. Stanowi to również czynnik wychowawczy. Ich wpływ na osobowość społeczną dziecka jest ogromny i w pewnym sensie niezastąpiony. W każdej innej grupie dziecko zajmuje stanowisko podporządkowane, co powoduje iż wyrabia ono w sobie tylko te cechy swej osobowości społecznej, które na danym stanowisku mogą się czynnie objawiać. Natomiast w grupie rówieśników dziecko znajduje się w roli równouprawnionego członka, co sprawia, że inni traktują go jako podmiot społeczny. Grupa rówieśnicza odgrywa więc ważna rolę w przygotowaniu dziecka do wykonywania pewnych czynności, bez niej nie jest w stanie ono prawidłowo funkcjonować i opóźnia się jego rozwój. Szczególną rolę odgrywają grupy pozytywne, które mają korzystny wpływ na swoich uczestników” .
Funkcje grup rówieśniczych: a) są rzeczywistym, silnym układem odniesienia normatywnego, b) stanowią znaczący czynnik socjalizacji jednostki, c) zaspokajają potrzebę społecznego uczestnictwa i przynależności, d) pośredniczą w przyswajaniu przez dzieci:
- schematów struktury i nierówności, - wartości i norm regulujących zasady współżycia społecznego, - możliwych odchyleń od wzorców zachowania uznanych za normalne, prawidłowe,
e) stanowią czynnik kontroli społecznej” .
Grupa rówieśnicza dzieci powstaje wskutek naturalnej potrzeby kontaktu dzieci między sobą oraz zabawy. Już trzylatek zaczyna wykazywać skłonności do zabawy grupowej, a dziecko 4-letnie przejawia zainteresowanie opinią innych dzieci oraz usiłuje zwrócić na siebie uwagę, dlatego tak istotne jest uczestnictwo w życiu grupy rówieśniczej. Dziecko izolowane może wykazywać zaburzenia w rozwoju społecznym .
Dziecięca grupa rówieśnicza powstaje spontanicznie, bez ingerencji osób starszych, a swą żywiołowością przyciąga każde dziecko, tworząc naturalne mechanizmy, które regulują ich wewnętrzną organizację, wzajemne zachowania i pełnią znaczące funkcje wychowawcze wobec jej uczestników .
Według Floriana Znanieckiego grupę rówieśniczą dzieci cechuje „prostota ustroju” wewnętrznego. Nie posiadając zracjonalizowanych celów, wzorców działania, ani tradycji dąży głównie do zabawy, do żywiołowego i spontanicznego wyładowania energii witalnej bez sztywnych rytuałów i racjonalnych form. Zachowania takiej grupy rówieśniczej wynikają w danej chwili z nastawień członków grupy .
Wpływ grupy rówieśniczej pojawia się w rozwoju oraz w procesie wychowania dziecka bardzo wcześnie. Jednakże w młodszym wieku szkolnym wyraźnie wzrasta w środowisku klasy szkolnej.
Mieczysław Łobocki tak oto określa klasę szkolną: „Klasa jest zespołem składającym się z uczniów wzajemnie na siebie oddziaływujących, którzy różnią się zajmowanymi w nim pozycjami i rolami oraz mają wspólny system wartości i norm regulujących ich zachowanie w istotnych dla klasy sprawach” .
Zespół klasowy jest przede wszystkim, środowiskiem wychowawczym, oznacza to, że w nim dokonuje się proces przekazywania norm moralnych, wzorów zachowań, kształtowanie postaw .
Klasa, w której przebywa dziecko, odgrywa ważną rolę, gdyż przyczynia się do zaspokajania potrzeb psychicznych dziecka, takich jak potrzeba dodatniej samooceny, uznania oraz identyfikacji z grupą.
Dzieci w grupie uczą się ról społecznych przez wyobraźnię i naśladownictwo. Klasa spełnia bardzo istotne zadanie w procesie uspołecznienia. Nie powinno się dziecku zabraniać kontaktu z kolegami, tylko umiejętnie czuwać i obserwować wpływ innych dzieci na kształtowanie się cech charakteru.
3. Socjalizacja dziecka z ADHD
„Dzieci z ADHD często mają kłopoty w szkole z powodu podstawowych objawów braku koncentracji uwagi, nadmiernej aktywności, impulsywności i konsekwencji, które objawy te pociągają za sobą. U dziecka mogą rozwinąć się dodatkowo inne stany: depresja i zaburzenia zachowania, na przykład zespół antyspołeczności i zachowania opozycyjno-buntownicze. One również będą miały wpływ na zachowanie dziecka w szkole i jego zdolność uczenia się” .
W przedszkolu zachowania dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej nie zawsze powodują większe kłopoty. Jednak prawdziwe trudności zaczynają się wraz z pójściem dziecka do szkoły.
Trudności potęguje nowy i prawie niemożliwy do wykonania przez dzieci z ADHD warunek, a mianowicie przez 45 minut lekcji bez przerwy trzeba spokojnie siedzieć w swojej ławce i uważnie słuchać nauczyciela. Objawy nadpobudliwości psychoruchowej powodują, że dziecko nie jest w stanie sprostać szkolnym wymaganiom.
Dziecko nie potrafi usiedzieć na miejscu, koncentrować się na lekcji, słuchać tego, co mówi nauczyciel. Nieproszone odpowiada, zadaje dziwne niezwiązane z tematem pytania. Chodzi po klasie, bywa nieobecne duchem, grzebie w plecaku, nie potrafi odpowiedzieć na pytanie. Nigdy nie zdąży wszystkiego zapisać, zapomina o przyniesieniu zeszytu oraz często ma nieodrobione lekcje. Jest labilne emocjonalnie (z łatwością przechodzi od śmiechu do płaczu), impulsywne .
Dzieci te odbierane są w szkole jako gorsze, niegrzeczne, nieposłuszne, mające lekceważący stosunek do nauki i autorytetów. Często wówczas po raz pierwszy pojawia się podejrzenie, że stale nieprzygotowany do lekcji, niesforny i wiercący się uczeń może być nadpobudliwy .
Od tego, kiedy dojdzie do rozpoznania i zastosowania skutecznych metod pracy z dzieckiem, zależy cały proces jego kariery szkolnej. U ucznia nadpobudliwego, nie korzystającego z lekcji tak jak jego rówieśnicy, zaległości w nauce będą się pogłębiać, może dojść do zniechęcenia na skutek porażek. Za sprawą swojego zachowania przysparzającego dorosłym ciągłych problemów, uczeń może także umocnić wszystkich w przekonaniu, jak bardzo jest nieposłuszny i niegrzeczny (utrwala swoją etykietę urwisa). To w konsekwencji może doprowadzić do poważnych powikłań: wycofania z aktywności szkolnej, ogólnego zniechęcenia oraz pojawienia się zachowań opozycyjno-buntowniczych .
W szkole uczeń z ADHD stale boryka się z trudnościami, zarówno na lekcjach, jak i na przerwach. W klasie, dziecko z osłabioną koncentracją uwagi nieustannie czuje się zdezorientowane i zagubione. Nie bardzo wie, co w danej chwili ma zrobić, na której stronie otworzyć podręcznik i tak dalej. Często biorąc się do pracy, okazuje się, że jego zapał jest niewystarczający. Zadania są z reguły za długie i zbyt monotonne, jak również w ogóle nie wiadomo, od czego w nich zacząć. Dodatkowo spędzenie kilkunastu minut w ławce powoduje, że dziecko nadpobudliwe nie jest w stanie już dłużej usiedzieć spokojnie na swoim miejscu .
Biorąc pod uwagę samą naukę, to problemy dziecka z ADHD wynikające ze słabej koncentracji, dużej impulsywności i nadruchliwości mogą być nasilane przez inne współtowarzyszące trudności. Do nich należą specyficzne trudności szkolne, czyli trudności w pisaniu (dysgrafia, dysortografia) i czytaniu (dysleksja), a czasem i liczeniu (dyskalkulia). To, co było zauważalne w przedszkolu, dopiero w szkole zaczyna przeszkadzać. Nagle pomijane wcześniej problemy z niezgrabnością, widoczne podczas samodzielnego czesania i zawiązywania sznurowadeł stają się uciążliwe dla ucznia. Dziecko niezgrabnie trzyma długopisy i ołówki, wolno pisze i czyta, a przede wszystkim robi to z ogromną niechęcią. Unika, jak również ociąga się z czytaniem na głos. Jeśli już próbuje, to popełnia wiele błędów, myli litery, zjada końcówki, zmienia znaczenie wyrazów i w większości nie wie, o czym czyta. Podobnie jest z pisaniem: dziecko nie nadąża zapisać tego, co dyktuje nauczyciel, ma trudności z łączeniem znaków, pisaniem zmiękczeń (np. ,,słonice” zamiast ,,słońce”), tworzy lustrzane odbicia liter. Badania wykazują, że w grupie dzieci nadpobudliwych rozpowszechnienie specyficznych trudności szkolnych jest większe niż wśród ich kolegów: dysleksja występuje u 8-39% nadpobudliwych uczniów, a dysgrafia u 12-26% z nich. Niechęć do pisania w ogóle, jak również nieczytelne pisanie „jak kura pazurem” to cechy charakterystyczne dla większości ,,nadpobudliwców” .
Prawdziwą udręką uczniów z nadpobudliwością psychoruchową jest nauczanie zintegrowane w klasach I-III. Wymaga się od dziecka uporządkowania zdobytej wiedzy oraz płynnego posługiwania się nabytymi umiejętnościami: czytania, liczenia i śpiewania. Od ucznia żyjącego w totalnym chaosie nauczyciel oczekuje sprawnego operowania materiałem, generalizowania i wykorzystywania wiedzy, na przykład umiejętności liczenia owoców i warzyw oraz starannego rysowania tego wszystkiego w zeszytach ćwiczeń. Wymaga się od dziecka przyzwyczajenia do szkoły oraz tego, aby samo wypracowało granicę między zabawą a nauką. Aby poznało umiar.
Nauczyciel mając w klasie 30 uczniów może poświęcić każdemu z nich tylko 3% swojej uwagi. Uczeń z nadpobudliwością potrzebuje znacznie więcej zainteresowania nauczyciela, aby jego uczestnictwo w lekcji przyniosło rzeczywiste korzyści (dające się porównać do korzyści uzyskanych przez jego rówieśników). Nie jest w stanie bez dodatkowego przypomnienia i pomocy dorosłego wykonać tylko raz wypowiedzianego polecenia. Uczeń pozostawiony sam sobie zagubi się, porzuci czytanie, pisanie, czy też rysowanie i zacznie rozrabiać.
„Z powodu wymienionych powyżej trudności stopnie dziecka z ADHD są dużo gorsze niż jego rówieśników o takich samych możliwościach. W wielu badaniach wykazano, że osiągnięcia szkolne dzieci nadpobudliwych są znacznie poniżej ich możliwości. Wiele dzieci nadpobudliwych przynajmniej raz powtarzało klasę. W badaniach przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych stwierdzono, że około 30-40% dzieci z ADHD było zagrożonych usunięciem ze szkoły lub rzeczywiście musiało zmienić miejsce nauki. Bardzo często spotykamy się z tym problemem także w Polsce” .
Nadpobudliwy uczeń znacznie szybciej dostanie uwagę bądź minus z powodu braku pracy domowej niż pochwałę za to, że się stara, że zrobił dwa razy więcej niż dotychczas (np. że jakimś cudem wykonał aż dwa kolorowe szlaczki, skoro jego koledzy zrobili ich po pięć). Takie dziecko jest postrzegane przez nauczyciela jako mało zdolne, trudne i rozrabiające. Uczeń nadpobudliwy bez trudu dostarczy dowodów swojej winy, ponieważ jako jedyny wśród rówieśników nie spostrzeże zbliżającego się dorosłego i zostanie w miejscu, w których jeszcze przed chwilą wszyscy psocili. Z czasem otoczenie utwierdza się w przekonaniu, że to on zawsze coś zmaluje i nikt już nie szuka realnego potwierdzenia tej opinii.
Innym problemem ucznia z ADHD jest słaba znajomość niepisanych reguł społecznych i trudność w pohamowaniu impulsywnych reakcji: najpierw zrobi, a potem dopiero pomyśli. To właśnie dziecko nadpobudliwe potrafi wyartykułować myśli innych obecnych i wypowiedzieć komentarz w stylu: „Bardzo brzydko Pani wygląda w tej bluzce”, ,,To zadanie jest głupie i nie będę go robić” lub ,,Przecież wszyscy biorą łapówki”, czym skutecznie może zniechęcić do siebie otoczenie .
Problemem związanym z impulsywnością jest także niezdolność do przewidywania konsekwencji oraz angażowanie się w zaskakujące, niekorzystne albo często niebezpieczne dla dziecka działania. Co gorsze, uczeń z ADHD wielokrotnie powtarza tego typu zachowania, sprawiając wrażenie, że nie uczy się na swoich błędach .
Do konfliktów z nauczycielami i trudności szkolnych często dochodzą problemy natury towarzyskiej. Uczniowi z nadpobudliwością psychoruchową trudno zaimponować kolegom dokładnością wykonywania zadań, stopniami czy sprawnością w sporcie. Pozostaje mu jedynie zabłysnąć na moment, wcielając się w rolę błazna: głośno i nieadekwatnie w danej sytuacji skomentować zachowanie nauczycielki, śmiać się, gdy cała klasa siedzi cicho. Aprobata w oczach rówieśników i kilka sekund w centrum uwagi ma większe znaczenie niż uwaga w dzienniczku i gderanie rodzica. Jest to sposób nadpobudliwego ucznia, aby zaistnieć w grupie, często - jedyny możliwy.
Kontakty dziecka nadpobudliwego psychoruchowo z rówieśnikami przebiegają zwykle burzliwie, ponieważ chce postawić na swoim, wpada w zabawę innym i nie posiada umiejętności dostosowywania się panujących regułom. Wszystko to sprawia, że jego znajomości mają charakter krótkotrwały. Dziecko z ADHD nie ma wielu serdecznych kolegów, co dodatkowo obniża jego samoocenę. Taki uczeń często postrzegany jest przez grupę jako błazen, fajtłapa, łamaga, z którego zawsze można się pośmiać, ten, na którym i tak skupi się cała uwaga nauczyciela. Dziecko nadpobudliwe odgrywa rolę klasowego błazna, gdyż uważa, że jest to sposób na zdobycie popularności i akceptacji w klasie .
Aby być dobrym przyjacielem trzeba umieć zarówno dawać jak i brać, śmiać się z siebie i, co więcej, czekać na swoją kolej. Poczucie humoru jest nieodzowne. Jest to jeden z największych darów osobowości. Wiele dzieci z nadpobudliwością psychoruchową ma doskonałe poczucie humoru. Uwielbiają się śmiać, wygłupiać, robić kawały, problem w tym, że często robią to w nieodpowiednim miejscu i chwili .
ADHD utrudnia dzieciom zawieranie i utrzymywanie przyjaźni. Ich entuzjazm i niespożyta energia mogą męczyć otoczenie, które potrzebuje nieco odpoczynku. Nie znaczy to wcale, iż dziecko z ADHD nie jest lubiane. Po prostu jego rówieśnicy męczą się nieco szybciej niż on. Czasami na skutek zmęczenia mogą powiedzieć coś nieprzyjemnego, albo zrobić jakąś przykrość dziecku nadpobudliwemu, jednak często z pewnością tego żałują .
Badania i obserwacje wykazały, że dzieci z ADHD rzadko kiedy mają serdecznych kolegów i przyjaciół oraz znacznie mniej udanych kontaktów z rówieśnikami. Prawdopodobnie bierze się to z faktu, iż ich zachowania - chęć ciągłego kierowania grupą, niemożność zaczekania na swoją kolej, przeszkadzanie, mimowolne sprawianie przykrości innym - prowokują i drażnią rówieśników. Również to, że zawsze mają ostatnie zdanie w dyskusji utrudnia im zjednać sobie kolegów .
W kontaktach z innymi dziećmi, którzy nie potrafią zaakceptować nieumiejętności podporządkowania się regułom gry, a także chęci ciągłego przewodzenia, dziecko z nadpobudliwością psychoruchową bardzo często bywa odrzucane lub izolowane.
,,Chociaż dzieci z ADHD mają mniej satysfakcjonujących kontaktów z rówieśnikami, w rzeczywistości pragną je utrzymywać i stale poszukują możliwości zaprzyjaźnienia się. Niepowodzenia powodują, że mogą czuć się mniej szczęśliwe, mają gorszą samoocenę, czują się pozbawione oparcia i pomocy ze strony otoczenia, odczuwają osamotnienie. Izolacja od rówieśników może prowadzić do depresji, uzależnienia czy rozwoju osobowości antyspołecznej” .
Dziecko z nadpobudliwością odbierane jest przez nauczycieli jako gorsze, niegrzeczne, nieposłuszne. Zwykle nie ma kolegów, gdyż nieustannie chce być w centrum uwagi, przeszkadza, nie potrafi przez chwilę poczekać. Zostaje klasowym kozłem ofiarnym lub błaznem, ponieważ dzieci stale się z niego śmieją. Dziecko z ADHD ma również dużo gorsze stopnie niż jego koledzy z takimi samymi możliwościami. Osiągnięcia szkolne są znacznie poniżej jego możliwości.


4. Pomoc dziecku z ADHD

„Pracę z dzieckiem nadpobudliwym zawsze zacząć trzeba od akceptacji jego odmienności i przyjęcia tego, że być może nigdy nie będzie idealnym, wymarzonym dzieckiem lub uczniem, którego chciałoby się mieć w domu lub w klasie” .
Nie można zmienić radykalnie zachowań dziecka z nadpobudliwością psychoruchową, można natomiast nieco nimi kierować i ograniczać ich niechciane konsekwencje. Korzystne jest zminimalizowanie ilości bodźców: zadbanie o spokojną atmosferę, zwolnienie rytmu życia rodziny, ograniczenie działań improwizacyjnych .
,,Jedną z podstawowych zasad pracy z dzieckiem nadpobudliwym jest fakt, że ADHD stanowi problem, nie wymówkę. Planując pracę z dzieckiem nadpobudliwym, warto znać pełen obraz objawów zespołu i wiedzieć, jakie zachowania dziecka są spowodowane nadpobudliwością, a jakie nieposłuszeństwem czy niechęcią” .
Aby pomóc dziecku i zminimalizować objawy nadpobudliwości trzeba również pamiętać o głównych zasadach postępowania:
1. Konsekwencja w postępowaniu. 2. Ustalanie jasnych, czytelnych zasad. 3. Stawianie wymagań w sposób jasny i klarowny. 4. Uczenie organizowania i porządkowania. 5. Dostosowanie tempa pracy do możliwości dziecka. 6. Dawanie dziecku czasu na przystosowanie się do nowej sytuacji.
7. Systematyczne przyzwyczajanie i wdrażanie do finalizowania każdego rozpoczętego przez dziecko zadania. 8. Stała kontrola, przypominanie o obowiązkach i pomoc w ich realizacji. 9. W zależności od możliwości dziecka, wyznaczanie krótkich okresów na prace i dłuższych na odpoczynek. 10. Nauka samodzielności. 11. Zadbanie o spokój podczas odrabiania zadań domowych (bez rozmów i telewizji). Najlepsze jest przyzwyczajenie dziecka do pracy w jednym miejscu, w tych samych warunkach i o tej samej porze. 12. Oddziaływać na dziecko należy bez pośpiechu, głosem nieco stłumionym, jak gdyby w zwolnionym tempie, nie krzykiem. 13. Stopniowe wydłużanie czasu trwania zadania i nasilanie stopnia trudności. 14. Dla dzieci z nadmiarem energii wprowadzać różne zajęcia ruchowe: spacer, jazda rowerem, gry zespołowe itp. 15. Nie przesadzać z ilością zadań. Tak organizować dodatkowe zajęcia, aby dziecko rozwijało swoje zainteresowania i żeby wystarczyło czasu na podwórkowe zabawy. 16. Nie strofować i nie karcić dziecka. 17. Nie nalegać na zbyt długie przesiadywanie przy biurku. 18. Nagradzać nawet najmniejsze sukcesy, choćby uśmiechem .
W pracy z dzieckiem z nadpobudliwością psychoruchową korzystne jest wykorzystywanie muzyki relaksacyjnej, masażu relaksacyjnego oraz ćwiczeń oddechowych, jednak trzeba je stosować systematycznie.
Jeżeli dziecko mimo ogromnego wysiłku rodziców i nauczycieli nie ulega normalnemu sposobowi wychowania i jego otoczenie nie potrafi mu pomóc, wtedy konieczna jest systematyczna terapia.
Wybór właściwej metody terapeutycznej dla dziecka z ADHD nie jest łatwy, ponieważ trzeba uwzględniać sferę, w jakiej nadpobudliwość występuje, a także głębokość jej nasilenia. Terapię należy dobrać do osobowości dziecka, jego specyficznych potrzeb i indywidualnych sytuacji. W takich sytuacjach zawsze potrzebna jest współpraca rodziców i nauczyciela ze specjalistą .
Oto najistotniejsze oraz najczęściej stosowane terapie dla dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej:
1.Terapie, których celem jest wspomaganie rozwoju osobowości dziecka, porządkowanie jego stosunku do siebie i do innych ludzi. Do nich zaliczamy terapię zwaną ”holdingiem", która polega na ”mocnym” trzymaniu dziecka. Stosuje się długotrwałe trzymanie dziecka w ścisłym kontakcie cielesnym, po to, aby umożliwić mu otwarte wyrażanie agresji. Za propagatorkę i gorącą zwolenniczkę tej metody w Europie uważa się Irminę Prekop z Niemiec. W tej grupie oddziaływań terapeutycznych występuje także terapia rodzinna, mająca za zadanie poprawienie systemu funkcjonowania i komunikacji w rodzinie oraz terapia zachowania oparta na psychologii behawioralnej, która uczy wytrwałości i kontroli nad sobą. 2. Drugą grupę stanowią terapie kierujące aktywnością ruchową dziecka, które w konsekwencji poprawiają jego zdolność koncentracji i skupienia uwagi. Wyróżnia się terapię integracji sensomotorycznej, eurytmię, kinezjologię, terapię zajęciową, jeździectwo terapeutyczne, muzykoterapię, relaksację według Jacobsona. 3. Trzecią grupą są biochemiczne sposoby leczenia, do których zalicza się farmakologię oraz „terapię kwieciem E. Bacha”, czyli terapię homeopatyczną .
Opracowano również różne metody reedukacji, czyli ćwiczeń usprawniających zaburzone funkcje poznawcze, a także metody stymulacji rozwoju dziecka .
Podstawową zasadą stosowanych metod jest wdrażanie dziecka do stymulowania rozwoju słabszych funkcji poznawczych, oraz wykorzystywania wszystkich możliwości, jakie posiada. Praca z nim ma na celu poprawienie sprawności analizy słuchowej i wzrokowej, ale przede wszystkim nauczenie go stosowania różnych sposobów, które pomogą mu zdobywać wiedzę. Większość z nich jest oparta na stymulacji polisensorycznej, czyli oddziaływaniu jednocześnie na różne zmysły dziecka - słuch, wzrok, dotyk i ruch. Najlepiej zapamiętuje się sytuacje nowe, ciekawe. Poza tym, w naszej pamięci najskuteczniej przetwarzane są te informacje, które są tam wprowadzane nie przez jeden zmysł, lecz przez kilka zmysłów równocześnie. Wówczas w naszym mózgu powstaje większa ilość ścieżek, za pomocą którym możemy znaleźć potrzebne nam wiadomości. Uczenie się tym sposobem jest znacznie skuteczniejsze i ciekawsze. Łatwiej wydobyć z pamięci znak czy słowo skojarzone z obrazem, zapachem, wrażeniem dotykowym, dźwiękiem .
Wielokrotne powtarzanie ćwiczeń uskutecznia działanie poszczególnych funkcji poznawczych oraz powoduje, iż dziecko lepiej radzi sobie z trudnościami szkolnymi. Dziecko z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej często potrzebuje nie tylko dodatkowej pomocy, ale także swoistej modyfikacji poszczególnych ćwiczeń, które w standardowej wersji przekraczają możliwości skupienia uwagi, jakie dziecko posiada. Toteż w pracy z dzieckiem nadpobudliwym i dyslektycznym niezbędne jest dobranie odpowiednio ciekawego materiału, zaplanowanie częstszych przerw, oraz dostosowanie tempa pracy do jego możliwości. Zmodyfikowanie tych zajęć - mimo iż czasem wymaga wysiłku - powoduje, że dziecko osiąga niewielkie, lecz stałe sukcesy. Istotne jest też nauczenie dziecka nadpobudliwego korzystania z różnego typu ułatwień technicznych - komputera czy dyktafonu (wyposażonego w słownik). Wskazane jest także, aby nauczyciel umożliwił takie formy odpowiedzi, które pozwolą dziecku w pełni zaprezentować swoje umiejętności .
A zatem w leczeniu nadpobudliwości psychoruchowej trzeba pamiętać o odpowiedniej kolejności stosowanych działań:
1. Stworzenie uporządkowanego środowiska - dziecko z ADHD żyje w ciągłym chaosie, wymaga więc uporządkowanego, stałego i przyjaznego otoczenia. Podstawą leczenia jest zatem uświadomienie sobie sytuacji dziecka oraz umożliwienie mu pomocy z zewnątrz. Stworzenie stałych reguł obowiązujących zarówno w domu, jak i w szkole, stałego planu dnia, pomoc w zorganizowaniu nauki, a także ustaleniu kolejności wykonywania zadań w trakcie odrabiania lekcji. 2. Zapewnienie metod nauczania i wychowania dopasowanych do potrzeb i możliwości dziecka z ADHD, współpraca z rodzicami i nauczycielami, specjalne warunki nauczania (dwoje nauczycieli w klasie, mało liczna klasa). 3. Jeśli jest to konieczne - leczenie farmakologiczne, terapia rodziny, terapia indywidualna dziecka mająca na celu poprawę obrazu siebie .
Bardzo istotna jest pomoc dzieciom z ADHD na gruncie zawierania przyjaźni, ponieważ mają problemy z nawiązywaniem kontaktów społecznych. Bardzo często można im pomóc, udzielając dodatkowego wsparcia. Dzieci nadpobudliwe muszą opanować to, co my już instynktownie opanowaliśmy. Rodzice i nauczyciele mogą bardzo często taktownie im pomóc. Przydatne okazują się jasne i szczegółowe instrukcje. Na przykład: „Najpierw podejdź do grupy dzieci. Stań spokojnie i przez chwilę posłuchaj bardzo uważnie o czym rozmawiają. Kiedy już upewnisz się, że wiesz czego dotyczy rozmowa i przyjdzie ci na myśl coś ważnego, co chciałbyś powiedzieć, poczekaj na odpowiedni moment i włącz się do rozmowy mówiąc: zgadzam się z tym co zostało powiedziane, bo... albo: też mi się to przydarzyło...” .
Może to wyglądać na protekcjonalne traktowanie, toteż trzeba zastanowić się nad udzieleniem dziecku pomocy w pozytywny, serdeczny, niekrytyczny sposób. Takie wsparcie może okazać się wyjątkowo korzystne dla osamotnionego i chętnego do współpracy dziecka. A zatem zarówno rodzice, jak i nauczyciele nie mogą pozwolić sobie na zaniedbywanie tej kwestii .
Dlatego też praca z dzieckiem z ADHD odbywa się w jego naturalnym środowisku „tu i teraz”, czyli tam, gdzie w danym momencie ono się znajduje - w szkole, w domu, na wycieczce, na spacerze, na placu zabaw itp.
Korekcja zachowania może przebiegać tylko na bieżąco. Gabinet psychologa czy pedagoga nie stanowi miejsca, w którym można wiele osiągnąć .
Nauczanie indywidualne również nie należy do właściwych metod pracy z dzieckiem z nadpobudliwością psychoruchową, ponieważ dziecko traci wówczas możliwość interakcji z kolegami. Nauczanie indywidualne powinno się stosować jako ostateczność (jeżeli farmakoterapia oraz oddziaływania behawioralne nie przynoszą rezultatów a dziecko stanowi zagrożenie dla rówieśników). Prędzej czy później nauczanie indywidualne musi się skończyć, a wtedy dziecko pozbawione wszelkich doświadczeń społecznych nie będzie umiało zachowywać się w grupie. Właściwe jest stopniowe włączanie dziecka nadpobudliwego do zespołu klasowego – z początku część zajęć indywidualnych będzie stanowiła większość, po czym ich ilość będzie stopniowo zmniejszana na korzyść zajęć klasowych. Jest to sposób na włączenie mocno zaburzonych dzieci do zespołu klasowego. Doskonałym rozwiązaniem ku temu, jest tworzenie mniej licznych klas. Są to klasy dziesięcio-, piętnastoosobowe o charakterze integracyjnym, optymalnie z dwójką nauczycieli. Stanowi to doskonały kompromis pomiędzy nauką w trzydziestoosobowej klasie a nauczaniem indywidualnym .
Istotną sprawą jest także stworzenie dzieciom nadpobudliwym dobrych warunków w klasie. Właściwa organizacja środowiska klasowego, jak również dostosowanie metod dydaktycznych mogą okazać się bardzo pomocne dla dziecka z ADHD i nauczyciela. Dostosowanie klasy oraz metod dydaktycznych dla uczniów z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej opiera się w głównej mierze na stworzeniu im warunków ułatwiających pracę na lekcjach. Właściwa organizacja klasy oraz metod dydaktycznych ułatwi także pracę dzieciom zdrowym i najprawdopodobniej korzystnie wpłynie na osiągnięcia wszystkich uczniów .
Korzystne dla dziecka z ADHD może okazać się nauczanie przez grupę rówieśników. W tym modelu nauczania dzieci pracują w parach, w których jedno z uczniów przybiera rolę nauczyciela i instruuje drugiego ucznia. Istnieje wiele modyfikacji tej strategii, m.in. ogólnoklasowy system pracy takich par. Nauczyciel dobiera dzieci w pary na początku każdego tygodnia oraz dzieli całą klasę na dwie współzawodniczące ze sobą drużyny. Dzieci zdobywają punkty dla swojej drużyny w momencie, gdy wypełniają polecenia nauczyciela. Bardzo korzystne dla ucznia z nadpobudliwością psychoruchowa jest połączenie go w parę z pilnym i sumiennym uczniem. Inną metodą jest nauka we współpracującej grupie. Polega ona na podzieleniu całej klasy na 4-5 osobowe zespoły, w których członkowie zespołu wzajemnie sobie pomagają, monitorują się, zapewniają komunikaty zwrotne .
Nauczyciel też, obserwując uczniów na przerwie, podczas zabawy, może pomóc nadpobudliwemu dziecku w porozumiewaniu się z rówieśnikami. Może wyznaczyć mu w zabawie taką rolę, w której dziecko ma możliwość sprawdzenia się. Najlepsza byłaby rola, która np. wymaga ciągłego biegania w kółko!).„Na świecie dzieci nadpobudliwe objęte są prawną ochroną, mają prawo ubiegać się o specjalną pomoc w nauczaniu. U nas nie jest to jeszcze usankcjonowane, wszystko zależy od postawy nauczycieli i rodziców. Trzeba jednak podkreślić, że dziecko nadpobudliwe w komfortowych dla siebie warunkach może osiągnąć wiele” .
Wyświetleń: 0


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.