STRUKTURA GOSPODARKI ŚWIATOWEJ.
ROLA GATT I WTO W GOSPODARCE ŚWIATOWEJ


Trendy nowoczesnych gospodarek wyznaczają: innowacyjność, koordynacja,
współpraca, zespołowe działanie, zdobywanie, rozpowszechnianie wiedzy,
a także chęć do twórczego działania

Marian Mroziewski


Zanim przestąpię do omawiania struktury gospodarki światowej oraz jaką rolę w niej pełnią GATT i WTO, należy wyjaśnić te pojęcia. Zdaniem prof. A. Zielińskiej-Głębockiej gospodarkę światową można zdefiniować jako „zbiór państw i ich związków, rynków, podmiotów gospodarczych, organizacji regionalnych i instytucji międzynarodowych. Gospodarka jest organizmem prężnym, który zmienia strukturę wewnętrzną w wyniku długoletnich procesów oraz zjawisk jednorazowych - takich jak kryzysy, szoki, klęski żywiołowe, konflikty czy też wojny” . Natomiast definicja słownikowa określa to pojęcie jako „historycznie ukształtowany system trwałych związków ekonomicznych: produkcyjnych, technologicznych, handlowych, finansowych i instytucjonalnych pomiędzy gospodarkami narodowymi różnych krajów, znajdujących się na różnym poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego, włączający je w ogólnoświatowy proces produkcji i wymiany” .
Międzynarodowa organizacja GATT, czyli Układ Ogólny w sprawie Ceł i Handlu (ang. General Agreement on Tariffs and Trade), działająca od 1948 roku do 1994, skupiała 128 państw. Wielostronne porozumienie, zawarte pomiędzy sygnatariuszami, regulowało handel międzynarodowy poprzez stosowanie jednakowych zasad, taryf, ograniczeń handlowych i mechanizmów konsultacji . Cały systemu współpracy gospodarczej GATT oparto na trzech filarach - Międzynarodowym Funduszu Walutowym, Międzynarodowym Banku Odbudowy i Rozwoju (Bank Światowy) oraz Międzynarodowej Organizacji Handlu .
Podkreślić należy, że głównymi założeniami GATT, stosowanymi przez państwa w ich politykach handlowych, były brak dyskryminacji i wzajemność. Z kolei głównym celem organizacji było obniżenie ceł i likwidacja innych barier w handlu międzynarodowym. Cel ten został osiągnięty poprzez przeprowadzenie ośmiu wielostronnych rund negocjacyjnych, w trakcie trwania których ustalano skalę wspólnych obniżek ceł, minimalizację barier pozataryfowych oraz likwidację ograniczeń hamujących międzynarodową wymianę towarową. Wynikiem działalności GATT było obniżenie stawek celnych z ok. 40% w 1947 do 4% w połowie lat 90. ubiegłego wieku .
Sukcesorką GATT została WTO (Światowa Organizacja Handlu; ang. World Trade Organization), utworzona w 1994 roku. Aktualnie WTO skupia w swoich szeregach 157 państw. Organizacja ta określa jasne, czytelne i spójne zasady handlu międzynarodowego. Ponadto nadzoruje wdrażanie i przestrzeganie tychże zasad, służy jako forum do rokowań handlowych, a także rozstrzyga spory i konflikty pomiędzy partnerami handlowymi . Na forum WTO państwa członkowskie Unii Europejskiej nie prezentują oddzielnie swoich stanowisk. Wspólne stanowisko Unii prezentowane jest przez Komisję Europejską . Działania organizacji nakierowane są na likwidację wszelkich przeszkód i ograniczeń w handlu międzynarodowym oraz kreowanie równorzędnych szans i możliwości wymiany handlowej, ze szczególnym uwzględnieniem państw rozwijających się i słabo rozwiniętych.
Mówiąc o gospodarce światowej należy zauważyć, że często w literaturze gospodarka światowa jest także określana globalną. Zdaniem prof. A. Makacia „gospodarka globalna, w przeciwieństwie do światowej, nie jest strukturą gospodarczą na skalę ogólnoświatową, elementami której są podmioty gospodarcze, ale jest powstającą w światowej gospodarce nową jakością, nowym organizmem czy też systemem ekonomicznym o charakterze globalnym” .
Strukturę współczesnej gospodarki światowej tworzą podmioty, wśród których należy wymienić (rys. 1):
• gospodarki narodowe wraz z instytucją państwa (gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa krajowe, instytucje finansowe i ubezpieczeniowe, instytucje rządowe i samorządowe, instytucje niekomercyjne);
• korporacje międzynarodowe (np. Coca Cola, Volkswagen AG, Tesco, ING Group NV);
• grupy państw (np. Grupa Wyszehradzka - Polska, Czechy, Słowacja i Węgry);
• ugrupowania regionalne (np. Unia Europejska);
• międzynarodowe organizacje gospodarcze (np. Międzynarodowy Fundusz Walutowy/MFW, Światowa Organizacja Handlu/WTO) .
Podmioty te wzajemnie się przenikają i współpracują na różnych poziomach - krajowym, regionalnym bądź światowym. Współpraca polega na wymianie handlowej (przepływ towarów i usług), czynników produkcji (kapitał, siła robocza) oraz współpracy naukowo-technicznej (transfer technologii i wiedzy) . Warto zwrócić uwagę na fakt, ze kapitał międzynarodowych korporacji jest wyjątkowo atrakcyjny dla poszczególnych gospodarek narodowych, a one same budują dziś fundamentalne więzi gospodarcze pomiędzy krajami. Stąd tworzenie w wielu państwach dogodnych warunków (np. ulgi w podatku dochodowym, zwolnienia z podatku od nieruchomości, rządowe granty), które zachęcają do inwestowania i ulokowania kapitału właśnie na ich terytorium, co w konsekwencji pozwala na przyspieszenie rozwoju społeczno-gospodarczego.
Jak słusznie zauważa dr hab. J. Brach dzisiaj na świecie ponad 50% handlu międzynarodowego, to wewnętrzna wymiana pomiędzy oddziałami samych korporacji (tzw. handel wewnątrz korporacji), a uczestnictwo korporacji w całym handlu światowym przekracza 2/3. Międzynarodowe korporacje kreują i wyznaczają zatem kierunki handlu międzynarodowego, ale nierzadko poprzez tworzenie (niekiedy nieco sztucznego) obrotu wewnętrznego, mocno zdywersyfikowanych lokalizacyjnie, zazwyczaj przynajmniej pomiędzy kilka państw, nawet na różnych kontynentach .
Analizując natomiast założenia i funkcjonowanie wymienionych powyżej międzynarodowych organizacji gospodarczych (GATT/WHO), w strukturze gospodarki światowej, można znaleźć zarówno zalety. Wśród zalet można, między innymi, wskazać:
• rozwój handlu międzynarodowego;
• zmniejszenie wszelkich barier;
• liberalizacja handlu;
• konkurencja (pozwala uniknąć rutyny, stagnacji i stymuluje do rozwoju);
• hamowanie tendencji protekcjonistycznych (izolacja).
Natomiast do wad zaliczyć można:
• bezsilność organizacji GATT wobec łamania ustalonych zasad przez państwa członkowskie (WTO natomiast ma sprawniejszy system rozstrzygania sporów);
• organizacja GATT zajmowała się, przede wszystkim, wymianą towarową, jednak rozmowy w ramach GATT nie dotyczyły wszystkich artykułów i grup towarowych (w WTO wypracowano szerszy zakres przedmiotowy - jak choćby porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej) ;
• porozumienia GATT nie uwzględniały potrzeby krajów słabo rozwiniętych (WTO bierze to pod uwagę);
• wielkie mocarstwa łamały i nadal łamią zasady;
• międzynarodowe korporacji utrudniają niekiedy dostępu do rynku.
Dodać należy, że GATT miała charakter tymczasowy (działanie na zasadzie porozumienia). Natomiast WTO ma charakter trwały, a decyzje, w większości spraw, są podejmowane na zasadzie konsensusu.
Na koniec rozważań warto podkreślić, że cechą charakterystyczną gospodarki światowej jest współpraca i współzależność pomiędzy gospodarkami różnych państw świata, przy czym najwyżej rozwinięte gospodarki znacząco wpływają na przemiany zachodzące w całej gospodarce światowej i w pojedynczych państwach. Pomimo wieloaspektowości omawianego zjawiska podkreślić również należy, że dzięki niemu powstają pomiędzy krajami trwałe więzi ekonomiczne, wymusza ono zmianę standardów i norm zarządzania, a także wybór nowych kierunków rozwoju gospodarczego, w konsekwencji powodując powstanie zintegrowanie całości.
Pomimo swej niedoskonałości (np. narodowe gospodarki są bardzo wrażliwe na każde załamanie na rynkach światowych - katastrofy finansowe, regres gospodarczy, kryzysy strukturalne czy wzrost bezrobocia) światowa gospodarka daje szansę na wyrównanie różnic rozwojowych oraz poczucie wspólnych interesów.

BIBLIOGRAFIA

Literatura

1. Brach J., Korporacje transnarodowe w gospodarce światowej – ocena działalności [w:] Ekonomia XXI wieku, Świrska-Korłub J. (red.). Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2015.
2. Makać A., Gospodarka światowa – jej istota i struktura [w:] Współczesna gospodarka światowa, Kisiel-Łowczyc B. (red.). Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1999.
3. Makać A., Współczesna gospodarka światowa. Jej istota i struktura [w:] Przemiany we współczesnej gospodarce światowej, Oziewicz E. (red.). PWE, Warszawa 2006.
4. Starzyk K., Powstanie subsystemu w gospodarce światowej w świetle teorii: przypadek Azji wschodniej i krajów Zatoki Perskiej [w:] Międzynarodowe stosunki gospodarcze – wybrane podmioty i procesy gospodarki światowej, Sporek T. (red.). Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice 2012.
5. Zielińska-Głębocka A., Współczesna gospodarka światowa. Przemiany, innowacje, kryzysy, rozwiązania regionalne. Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2012.

Źródła internetowe

1. Encyklopedia PWN, Hasło: Gospodarka światowa.
https://encyklopedia.pwn.pl/encyklopedia/gospodarka%20%C5%9Bwiatowa.html
2. Encyklopedia PWN, Hasło: Układ Ogólny w sprawie Ceł i Handlu. https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Uklad-Ogolny-w-sprawie-Cel-i-Handlu;3990959.html
3. Główny Urząd Statystyczny, WTO - Światowa Organizacja Handlu.
https://stat.gov.pl/statystyka-miedzynarodowa/instytucjeorganizacje-miedzynarodowe/wto-swiatowa-organizacja-handlu/
4. Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Instytucje międzynarodowe.
http://www.msz.gov.pl/pl/polityka_zagraniczna/zagraniczna_polityka_ekonomiczna/globalne_wyzwania_makroekonomiczne/instytucje_miedzynarodowe/?printMode=true
5. Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Światowa Organizacja Handlu.
http://www.genewaonz.msz.gov.pl/pl/onz_w_genewie/wto/?printMode=true

Wyświetleń: 0