Katalog Marzena Jurga, 2018-11-16 Ląd Zajęcia zintegrowane, Artykuły NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA, A TRUDNOŚCI W NAUCE. WSKAZÓWKI DO PRACY Z DZIECKIEM Z ADHD1. Czym jest nadpobudliwość psychoruchowa oraz jakie są jej objawy? W pracy z dziećmi bardzo często spotykamy się ze zjawiskiem nadpobudliwości psychoruchowej. Powszechnie używa się też stosowanego na całym świecie skrótu ADHD. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej lub zespół hiperkinetyczny występuje zwłaszcza wśród dzieci sprawiających kłopoty wychowawcze. Dzieci takie są niespokojne, nadmiernie ruchliwe i aktywne, o zmiennych nastrojach, impulsywne i „roztrzepane”. Z nadpobudliwością psychoruchową mamy do czynienia wtedy, gdy dochodzi do powstania przewagi procesów pobudzania nad procesem hamowania. Jeżeli w fazie największego wzrostu mózgu występują jakieś przeszkody, mogą one doprowadzić do zmniejszania się liczby połączeń nerwowych oraz spowolnić niezbędne biochemiczne procesy dojrzewania. To może zaburzyć dynamikę procesów nerwowych, wpłynąć na opóźnienie kształtowania się mowy, pisania, czytania oraz myślenia. W jaki sposób można poznać, że dziecko jest nadpobudliwe? Nadpobudliwość psychoruchową można stwierdzić przede wszystkim na podstawie obserwacji. Obserwacja dziecka, zwłaszcza w grupie, jest podstawową metodą badawczą. Wywiad z rodzicami pozwala ustalić, od kiedy objawy te występują, jakie jest ich nasilenie i jak dziecko zachowuje się w domu. H. Nartowska proponuje zastosowanie eksperymentów, których celem jest ocena możliwości opanowania przez dziecko własnej ruchliwości. Pierwszy eksperyment: „Próba bezruchu”, polega na sprawdzeniu, w jakim stopniu dziecko potrafi w ciągu jednej minuty skontrolować świadomie swoje zachowanie. Mówi się do dziecka: „Usiądź wygodnie. Staraj się teraz siedzieć zupełnie bez ruchu tak długo dopóki nie powiem dość. W grupie dzieci nadpobudliwych tylko 25% potrafi siedzieć spokojnie. Najczęściej jednak występowały: drgania grup mięśniowych, ruchy mimowolne i zamierzone, wypowiedzi słowne, śmiech, objawy napięcia mięśni. Drugi eksperyment: „Próba czekania”, był przeprowadzony w sposób niezauważalny dla dziecka. Mówiono do niego: „Teraz chwilę zaczekaj, gdyż muszę tu coś zapisać”. Wtedy włączono stoper na dwie minuty. W tym czasie osoba prowadząca udawała, że coś wykonuje i notowała dane o zachowaniu się dziecka. W tej sytuacji tylko 25% dzieci potrafiło zachować pełny spokój, albo zajmowało się jedną czynnością, np. rysowaniem. Dzieci nadpobudliwe wielokrotnie zmieniały czynności. Nadpobudliwość może przejawiać się w trzech sferach: a) nadpobudliwość w sferze ruchowej, b) nadpobudliwość w sferze poznawczej, c) nadpobudliwość w sferze emocjonalnej. ● Nadpobudliwość w sferze ruchowej. Objawy: a) wzmożona ekspansja ruchowa, -dzieci są bardzo ruchliwe, biegają, skaczą, krzyczą, -na lekcji wyrywają się do odpowiedzi, -machają rękami, są pełne energii, -szukają każdej okazji, aby wyżyć się ruchowo, -natychmiast wykonują każde polecenie nauczyciela związane z ruchem, -gdy mają coś wykonać na miejscu , w skupieniu, nie mogą wtedy zapanować nad własnym pobudzeniem ruchowym, nie zwracają uwagi na polecenia nauczyciela, -pobudzenie wzrasta, gdy dziecko przebywa w grupie, -przy większym nasileniu nadpobudliwości ruchowej może występować także niezręczność, niezborność, brak dokładności, precyzji, co sprawia, że dzieci ciągle coś tłuką, zrzucają, łamią i ulegają wypadkom, -często się wiercą i kręcą, nie potrafią się sprawnie ubrać czy spakować swoich rzeczy, -na zajęciach z wychowania fizycznego i na technice powinny mieć specjalną asekurację. b) niepokój ruchowy -dzieci wykonują wiele drobnych, niepotrzebnych ruchów, np.: bazgrzą po zeszycie, obgryzają ołówek, skrobią po ławce, niszczą rzeczy znajdujące się wokół nich, -objawia się również dodatkowymi skurczami mięśni, tikami, wyładowaniami ruchowymi, -dzieci te należy zainteresować lekcją, tematem, przy równoczesnym zapewnieniu im wyżycia się, wybiegania na przerwie, jak i zorganizowanie gimnastyki śródlekcyjnej. ● Nadpobudliwość w sferze poznawczej. Objawy: -występuje wzmożony ruch orientacyjny na działające bodźce, -dziecko nie może skupić się na jednej rzeczy, ciągle coś je rozprasza, powodując nadmierne pobudzenie w centralnym układzie nerwowym, -odwraca się, rozmawia z kolegami, nie słucha co się mówi na lekcji, zwraca uwagę na każdy szmer głośno go komentując, a wyrwane do odpowiedzi nie wie o co jest pytane, -odrabianie lekcji trwa długo i z małymi efektami, -w zeszycie często są niedokończone zdania, wyrazy, gubione litery, -wypracowanie nie mają logicznego ciągu, są chaotyczne, -czasami nadpobudliwość poznawcza może przejawiać się zaburzeniami procesu myślenia przy dobrej koncentracji, dziecko jest wtedy pochopne, nie przemyśli, nie zastanowi się, a chce już odpowiadać, chociaż nauczyciel nie skończył jeszcze formułowania pytania, -u tych dzieci może występować wzmożona wyobraźnia, zaczyna wtedy przeważać świat fantazji nad rzeczywistością, dziecko jest zamyślone pogrążone w swoim świecie, czasami mówi coś same do siebie, albo nie na temat. ● Nadpobudliwość psychoruchowa. Objawy: -zwiększona wrażliwość na działające bodźce, -intensywniejsze reakcje uczuciowe na różne zdarzenia czy sytuacje, -są konfliktowe, mają trudności do przystosowania się do wymagań szkolnych, -obrażają się, bywają drażliwe, agresywne, łatwo przechodzą od płaczu do śmiechu, -nadpobudliwość ta może przejawiać się w postaci wzmożonej lękliwości, pojawia się wtedy niepokój, lęk, strach przed różnymi sytuacjami, zwłaszcza szkolnymi, -przy odpowiedzi dzieci te pocą się, czerwienią lub bledną, czasami nie są w stanie wydobyć z siebie głosu, nie wolno ich wtedy poganiać, krytykować lecz zachęcać łagodnym głosem, -nadpobudliwość emocjonalna może przejawiać się także w sferze uczuć wyższych, głównie społecznych, -dzieci wówczas przeżywają cudzą krzywdę, zamartwiają się, płaczą, są egocentryczne, -mocno przezywają swoje niepowodzenia, nieporozumienia w domu czy wśród rówieśników. 2. Jakie są przyczyny ADHD? a) Typ układu nerwowego jako podłoże nadpobudliwości. Układ nerwowy człowieka reguluje stosunki między nim, a środowiskiem. Przyjmuje z otoczenia informacje (bodźce) i przetwarza je. Podstawowymi procesami zachodzącymi w mózgu są procesy hamowania i pobudzania. Te właściwości stały się podstawą do wyodrębnienia typów układu nerwowego. Dwa z nich to typy silne, zrównoważone. Do dwóch skrajnych zalicza się typ słaby-o zmniejszonej pobudliwości i reakcjach powolnych o niewielkim nasileniu. Dzieci należące do tego typu są mało aktywne, bardzo spokojne. Drugi z typów skrajnych to typ silny, lecz niezrównoważony, u którego reakcje pobudzeniowe są silniejsze i następują szybciej i łatwiej niż hamulcowe. Dzieci takie charakteryzują się dużą pobudliwością uczuciową, wzmożoną ruchliwością oraz ogólna dużą aktywnością. b) Zaburzona funkcja ośrodkowego układu nerwowego. U dzieci nadpobudliwych stwierdza się w znacznym stopniu zadziałanie w czasie rozwoju dziecka różnych czynników, o których wiadomo, że mogą uszkodzić ośrodkowy układ nerwowy. Czynniki uszkadzające mogą działać na komórkę rozrodczą, na organizm dziecka w okresie płodowym, w czasie porodu oraz po urodzeniu. Wśród czynników uszkadzających komórkę rozrodczą wymienia się alkoholizm rodziców oraz choroby weneryczne. ● czynniki uszkadzające w okresie płodowym: -zakażenia wirusowe płodu (odra, świnka, różyczka, grypa, żółtaczka zakaźna itp.), -zatrucia-picie alkoholu, palenie papierosów, leki nasenne, uspokajające lub stosowane w celu usunięcia ciąży, zatrucia ciążowe, zatrucia pokarmowe, -niewłaściwe odżywianie się matki (zwłaszcza braki witamin A i B2) oraz niedostateczna ilość pokarmów białkowych, -urazy mechaniczne(np. nieudane próby usunięcia ciąży), nieszczęśliwe upadki lub uderzenia w brzuch. ● czynniki uszkadzające w okresie porodu: -urazy mechaniczne spowodowane zbyt szybką lub nieprawidłową akcją porodową, -niedotlenienie dziecka. ● czynniki uszkadzające po urodzeniu dziecka: -przebycia zapalenia mózgu lub opon mózgowych, -ciężkiego przebiegu chorób zakaźnych (wysoka temperatura, drgawki), -urazy mechaniczne czaszki. c) Czynniki społeczno-wychowawcze. ● Nerwowość, niezrównoważenie rodziców, zatargi, a nawet awantury burzą równowagę psychiczną dziecka. Zdarza się również, że przedszkole i szkoła są tym środowiskiem, w którym dochodzi do zaburzenia równowagi procesów nerwowych u dzieci przedtem zrównoważonych. Przyczyną są pewne trudności w nauce szkolnej i jeżeli nie zostaną one zauważone zaczynają wówczas narastać, stwarzają coraz trudniejszą dla dziecka sytuację, wpływając na zmianę jego zachowania. Przyczyną tego rodzaju trudności w nauce są najczęściej fragmentaryczne deficyty rozwojowe nie zauważone przez rodziców i nauczycieli. ● Czynnikiem warunkującym prawidłowy rozwój dziecka jest wychowanie. Wychowanie niekonsekwentne-charakteryzuje się brakiem stałych wymagań stawianych dziecku oraz udzielanych mu praw. Stosunek uczuciowy do dziecka jest nierówny, przejawia się w gwałtownych reakcjach uczuciowych- wielkiej miłości to znów niechęci. Wychowanie rygorystyczne-rzadko jest obecnie spotykane w czystej formie. Bywają rygorystyczni ojciec lub matka, nauczyciel lub wychowawczyni. Nie zdarza się by wszyscy byli rygorystyczni. Konsekwentnie rygorystyczne wychowanie stwarzając bardzo wyraźne i stałe kryteria postępowania może być w pewnych okresach życia pozytywne, o ile nie towarzyszy mu brutalność i bezwzględność. 3. Trudności w nauce dziecka nadpobudliwego i sposoby im przeciwdziałania. Trudności w nauce u dzieci nadpobudliwych mogą mieć dwie zasadnicze przyczyny: -fragmentaryczne zaburzenia rozwojowe współwystępujące z nadpobudliwością, -dezorganizujący wpływ nadpobudliwości na przebieg czynności przejawiających się w zaburzeniach uwagi, w chaotyczności, w wahaniach mobilizacji i znacznej męczliwości (często obie te przyczyny występują jednocześnie). Trudności spowodowane fragmentarycznymi deficytami rozwojowymi w zakresie analizy i syntezy wzrokowej lub słuchowej bądź sprawności manualnej można stwierdzić już na początku nauki w klasie I lub II. Dotyczą one przede wszystkim nauki czytania i pisania , a przejawiają się w postaci specyficznych błędów, w przedłużającym się okresie literowania lub sylabizowania przy czytaniu, w bardzo brzydkim piśmie itp. W przypadku dzieci przejawiających fragmentaryczne zaburzenia rozwojowe nadpobudliwość psychoruchowa z jednej strony wpływa dezorganizująco na pracę dziecka (trudności w koncentracji uwagi, chaotyczność, brak precyzji itp.), z drugiej wywołuje niewłaściwe postawy rodziców i nauczycieli, którzy skłonni są uważać, że przyczyną niepowodzeń jest zachowanie dziecka lub jego niechęć do pracy, a nie obiektywne trudności. Tego rodzaju opinia wywołuje najczęściej wzmożenie rygorów zamiast konkretnej pomocy, co nasila objawy nadpobudliwości. Wykrycie prawdziwej trudności w nauce jest warunkiem właściwego przeciwdziałania niepowodzeniom. Decyzję, co do konieczności stosowania ćwiczeń reedukacyjnych powinien podjąć psycholog po szczegółowym badaniu dziecka. U dzieci o prawidłowym rozwoju funkcji poznawczej obserwujemy również dezorganizujący wpływ nadpobudliwości-niesystematyczności, chaotyczności pracy, nieporządek, nierównomierne osiągnięcia w nauce. W klasie I i II stwierdza się obniżony poziom czytania i pisania, szczególnie zaburzona jest czynność graficzna. Zabiegiem terapeutycznym w wychowaniu dzieci nadpobudliwych są zajęcia ręczne, które poprawiają sprawność ruchową rąk, np. majsterkowanie, rysowanie, malowanie farbami, kredkami, wycinanie itp. Wszelkie prace ręczne powinny być obserwowane przez dorosłych, aby miały znaczenie nie tylko jako ćwiczenia sprawności rąk, ale również jako trening w wykonywaniu zadań. Dzieci nadpobudliwe nie umieją gospodarować swoją energią, nie umieją dostosować wysiłku do rozmiaru zadania, jak również regulować tempa pracy w zależności od potrzeby. Wskazówki do pracy z dzieckiem nadpobudliwym w domu: ● Dziecko to powinno pracować w spokojnych warunkach zapewniających możliwość maksymalnej mobilizacji i skupienia uwagi, z uwzględnieniem krótkich przerw poświęconych wypoczynkowi i odprężeniu. ● Lekcje powinny być odrabiane o tej samej porze, dziecko po powrocie ze szkoły powinno odpocząć, po czym zasiadać do lekcji w spokoju i ciszy. ● Należy dopilnować, aby przy odrabianiu lekcji na stole było tylko to, co służy pracy. ● Nie należy siedzieć przy dziecku cały czas, od czasu do czasu należy sprawdzić czy dziecko pracuje i czy ma trudności, wtedy mu pomóc. ● Należy wyrobić u dziecka zdolność samokontroli. ● Po przygotowaniu lekcji ustnych należy dziecko „przesłuchać”. Wskazówki do pracy z dzieckiem nadpobudliwym w szkole. ● Należy unikać gromadzenia dzieci nadpobudliwych w jednej klasie. ● Należy rozsadzić je w ławkach w sposób zaplanowany (na przedzie, tam, gdzie nauczyciel często się zatrzymuje chcąc widzieć wszystkich uczniów). ● Dobór towarzystwa w ławce powinien być przemyślany, aby uczeń nadpobudliwy nie wpływał ujemnie na sąsiada (np. nie każde dziecko spokojne toleruje sąsiedztwo dziecka nadpobudliwego, odpowiedniejszym towarzyszem byłoby dziecko aktywne, ale odporne psychicznie, zrównoważone i zorganizowane). ● W postępowaniu i ocenianiu ucznia nadpobudliwego należy brać pod uwagę wszystkie charakterystyczne dla niego cechy, a przede wszystkim zmienność jego pracy i zachowania, nie każda zła odpowiedź jest rzeczywiście dowodem braku wiadomości czy umiejętności, należy tym dzieciom dać szansę częstego odpowiadania, pamiętając, że są one skłonne do odpowiedzi pochopnych (dać szansę na zastanowienie się i korektę odpowiedzi). ● Nie jest wskazane „wyrywanie” do odpowiedzi w przypadkach, gdy dziecko jest czymś zajęte, zamiast uważać-stwarza to napięcie i działa dezorganizująco; właściwsze jest zwracanie uwagi ucznia na omawiany przedmiot, poinformowanie go, o czym była mowa i wreszcie zadanie pytania. Nieodzownym warunkiem powodzenia, a nawet sukcesu wychowawczego jest zrozumienie, że dziecko nadpobudliwe nie jest dzieckiem złym, nieznośnym, lecz dzieckiem, które ma trudności w kierowaniu swoim postępowaniem i przystosowaniu do wymagań rodziny i szkoły. Wychowanie dziecka nadpobudliwego to zarówno stwarzanie konsekwentnego systemu wymagań i uprawnień, jak również odpowiednia atmosfera, w której dziecko czuje się nie zagrożone, aprobowane, otoczone przyjaźnią i miłością. Konieczność wzmożonej kontroli zewnętrznej regulującej zachowanie dziecka nadpobudliwego musi być połączone ze stopniowym wdrażaniem go do samodzielności i samokontroli. 4. Metody stosowane w pracy z dzieckiem z ADHD. a) Metody terapeutyczne ● Terapie, które wspomagają rozwój osobowości dziecka, porządkują jego stosunek do siebie i do innych. Do nich zaliczamy terapię nazywaną „holdingiem”, polegającą na „mocnym: trzymaniu dziecka. Długie trzymanie dziecka w ścisłym kontakcie cielesnym jest stosowane po to, aby umożliwić dziecku otwarte wyrażanie agresji. Do tej grupy oddziaływań terapeutycznych zaliczamy również terapię rodzinną mającą na celu poprawienie komunikacji w rodzinie i systemu funkcjonowania oraz terapię zachowania. Terapia zachowania oparta jest na psychologii behawioralnej i uczy kontroli nad sobą oraz wytrwałości. ● Terapie kierujące aktywnością ruchową dziecka i w konsekwencji poprawiające jego zdolność skupienia uwagi i koncentracji. Wyróżniamy terapię integracji sensomotorycznej, kinezjologię, eurytmię, jeździectwo terapeutyczne, terapię zajęciową, relaksację według Jacobsona, muzykoterapię. ● Biochemiczne sposoby leczenia. Zaliczamy do nich farmakologię i „terapię kwieciem E. Bacha”. Jest to rodzaj terapii homeopatycznej. c) Metody psychoedukacyjne Polegają na przedstawieniu rodzicom określonego modelu postępowania z dzieckiem: ● Metoda C. Sutton (metoda pracy z trudnymi zachowaniami)-pomaga rodzicom nauczyć się, jak zmieniać zachowania niepożądane na pożądane, czyli takie, jakich oczekujemy od dziecka. ● Metoda A. Faber i E. Mazlich-pomaga ukształtować nowy sposób porozumiewania się w rodzinie, odnaleźć wzajemny szacunek i zrozumienie, budować pozytywny obraz własnej osoby (metoda opracowana przez dwie matki). ● Metoda T. Gordona-uczy sposobów wzajemnego okazywania sobie akceptacji i zrozumienia. d) Metody stymulacji rozwoju (dotyczą przede wszystkim pracy z dzieckiem i polegają na pobudzaniu rozwoju niektórych funkcji poznawczych, na rozwijaniu jego możliwości). ● „Metoda Dobrego Startu”-postępowanie korekcyjno-kompensacyjne stosowane w pracy z dzieckiem dyslektycznym, ale odpowiednio zmodyfikowane ćwiczenia-dostosowane do sposobu reagowania i możliwości skupienia uwagi dzieci z ADHD-przynoszą efekty. ● Metoda T. Denisona (kinezjologia edukacyjna)-ma na celu stymulację części mózgu odpowiedzialnych za koncentrację i uwagę poprzez stosowanie bodźców ruchowych, które pobudzają odpowiednie zmysły. ● Program korekcji zachowań (opracowany przez T. Opolską i E.Potemską)- propozycje ćwiczeń dla grupy dzieci, w tym zabawy pomagające rozładować energię, ćwiczenia ułatwiające prace w grupie, ćwiczenia relaksacyjne. ● Metoda Weroniki Sherborne-dzieci uczą się poznawać siebie i świat poprzez ruch, uczą się, że mogą wpływać na otoczenie, współpracy. Jest to dobra metoda do pracy dla rodziców i dzieci. ● Inne: dieta (eliminowanie pewnych pokarmów), biofeedback (metoda mająca modyfikować zachowania pacjenta, dzięki nauczeniu go, jak może wpływać na reakcje zachodzące w jego organiźmie), homeopatia, akupunktura. LITERATURA: 1. Bednarska T., Nadpobudliwość psychoruchowa (w:) Rozpoznawanie i reedukacja uczniów o częściowo zaburzonym rozwoju psychomotorycznym, (red. M. Szurmiak), Kraków 1982. 2. Bogdanowicz M., Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym, Warszawa 1985. 3. Gordon T., Wychowanie bez porażek, Warszawa 1994. 4. Hannaford C., Neurofizjologia mózgu, Wykłady, Warszawa 1998. 5. Nartowska H., Wychowanie dziecka nadpobudliwego, Warszawa 1972. 6. Prekop I., Schweizer Ch., Niespokojne dzieci, Poznań 1997. 7. Spionek H., Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych, Warszawa 1970. 8. Spionek H., Zaburzenia psychoruchowego rozwoju dziecka, Warszawa 1965. Wyświetleń: 0
Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione. |