Funkcje zabaw i gier dydaktycznych w nauczniu zintegrowanym

Współczesna szkoła powinna świadomie i konsekwentnie organizować takie działanie, które pobudzają naturalną aktywność, podstawę twórczą w każdym dziecku. Taką szansę dają zabawy i gry dydaktyczne. Stanowią bowiem doskonały środek stymulujący aktywność twórczą, pobudzając i rozwijając jednocześnie wszystkie sfery osobowości: intelekt, rozwój psychiczny, społeczny i fizyczny.

Nauka szkolna wymaga od ucznia często zbyt dużego napięcia. Nadanie jej charakteru zabawy lub gry pozwala dziecku na łatwiejsze przezwyciężenie trudności. Stosując zabawy i gry łatwo można wywołać u uczniów gotowość i zapał do nauki, co jest zasadniczym warunkiem skutecznego uczenia się.

Zabawa i gra dydaktyczna spełni swoją funkcję, jeżeli zostanie właściwie zorganizowana. Przede wszystkim należy pamiętać o tym, że powinna sprawiać dzieciom przyjemność. W. Okoń podkreśla że "... bawić się trzeba w pewnym tego słowa znaczeniu, inaczej bowiem nie będzie to zabawa, lecz tylko jakieś nudne zatrudnienie...".

Zabawy i gry dydaktyczne stanowią ważny czynnik optymalizujący proces wychowania i nauczania wczesnoszkolnego. Przyczyniają się do minimalizowania i niepowodzeń w nauce szkolnej uczniów klas początkowych.

Termin - zabawa - według E. Hurlock odnosi się do każdej czynności podjętej dla przyjemności bez względu na końcowy rezultat. Jednostka bawi się dobrowolnie, bez przymusu z zewnątrz, a celem zabawy jest tylko rozrywka.

W świadomości dzieci pojęcie "gra" i "zabawa" kojarzy się z przyjemnym spędzeniem czasu, z rozrywką, która przeciwstawia się nauce szkolnej i innym obowiązkom. Przez wprowadzenie elementów gier i zabaw możemy sprawić to, że nauka stanie się ciekawa, dzieci będą chętniej pracowały i dzięki temu osiągną lepsze wyniki.

Zabawy dydaktyczne zadaniem Z. Bogdanowicz, to te zabawy które bazując na podstawowej funkcji psychiki dziecka na potrzebie zabawy wywierają świadomie wpływ na jego czynności umysłowe. Cechą charakterystyczną tych zabaw jest uprzednie ich przygotowanie według określonego planu. Planem objęta jest zarówno forma organizacyjna zabaw (przewidywana liczba uczestników, wstępne wprowadzenie dzieci w przebieg, zadania polecone uczestnikom) jak i założenia dydaktyczno-wychowawcze, których realizacji zabawy te mają służyć. Są one specjalną formą umysłowych zajęć prowadzonych metodą zabaw.

Gra to także zabawa. Uczestnicy tej zabawy współzawodniczą z sobą. Jeżeli gra stanowi pomoc w uczeniu się lub nauczaniu oraz służy osiągnięciu określonych celów dydaktycznych to możemy ją nazywać grą dydaktyczną. W. Okoń definiuje zabawę dydaktyczną następująco: to zabawa według wzoru opracowanego przez dorosłych prowadząca z reguły do rozwiązania założonego w niej zadania.

Gra dydaktyczna jest odmianą zabawy, w której oprócz dążenia do realizacji celu pojawia się element rywalizacji -dążenia do zwycięstwa lub uniknięcia porażki.

Z podanych określeń wynika, że gra dydaktyczna jest pochodną zabawy dydaktycznej oraz, że zarówno zabawa dydaktyczna jak i gra dydaktyczna może służyć określonym celom nauczania. Różnica między nimi jest tylko taka, że w grze dydaktycznej występuje elementy współzawodnictwa, a zabawa dydaktyczna jest tego elementu pozbawiona.

Zabawa i gra - to pojęcie, które w praktyce występują prawie jednocześnie i dlatego są często ze sobą utożsamione. Gra jest wyższą formą zabawy; każda gra jest zabawą, lecz nie każda zabawa jest grą.

Aby gry i zabawy dydaktyczne właściwie spełniały swoją rolę należy przestrzegać następujących zasad:
1. Gra winna być dostosowana do możliwości precyzyjnych dziecka. Gry za łatwe nie kształcą, nie rozwijają, za trudne zniechęcają.
2. Przepisy muszą być jasne, jednoznaczne i łatwe do opanowania, aby gra mogła przebiegać uczciwie, a przepisy były przestrzegane. W celu przyswojenia reguł danej gry nauczyciel musi dokładnie je wyjaśnić, a nawet wskazane jest, aby rozegrał jedna partię z uczniem lub cała klasą.
3. Gra winna być celowa tzn. zastosowana tam, gdzie zachodzi potrzeba ułatwienia dzieciom przyswajania, utrwalania wiadomości lub potrzeba uczynienia kontroli przyjemną. Powinna wnosić do lekcji coś nowego by uczniowie byli nią zainteresowani.
4. Ze względu na krótkotrwały charakter uwagi dziecka gra nie powinna przeciągać się w czasie. Winna zajmować tylko część lekcji.
5. Gry należy stosować z umiarem, by nie doprowadzić do przesytu.
6. W czasie trwania gry nie wolno podsycać indywidualnego współzawodnictwa.
7. Należy pamiętać, aby każdy uczeń brał udział w zabawie lub grze, każdemu dziecku nie może zabraknąć potrzebnych elementów.
8. Atrakcyjność gry jest warunkiem jej powodzenia: aby uczynić ją bardziej interesującą należy wykorzystać środki techniczne (grafoskop, magnetofon), a w klasie pierwszej - dodatkowo można wprowadzić element ruchu.
9. Pomoce do gier winny być estetyczne, aby samym wyglądem zachęcały dzieci do podejmowania gry. Jeżeli dzieci spotykają się z tymi pomocami po raz pierwszy należy pozwolić na swobodną zabawę.

Zdaniem wielu psychologów i pedagogów, zabawa pełni szereg funkcji, z których najważniejszą jest zaspokojenie indywidualnych i społecznych potrzeb dziecka, a także poznanie rzeczywistości i dostosowanie jej do własnych potrzeb.

Zabawy dydaktyczne dzieci w wieku wczesnoszkolnym spełniają ważne funkcje poznawcze, wychowawcze i kształcące. Ukierunkowane na cele poznawcze zabawy i gry tematyczne oraz dydaktyczne służą gromadzeniu materiału poznawczego, oraz utrwalaniu i operowaniu zdobytymi informacjami. W zadaniach poznawczych uczniowie wykonują zadania, do których realizacji potrzebna jest określona wiedza o rzeczach, zjawiskach, i prawidłowościach otaczającej rzeczywistości. Zabawy poznawcze pełnią rolę wspomagającą w zakresie uświadamiania istoty poznawczych rzeczy, zjawisk i prawidłowości oraz sensu dokonujących się - często na oczach dzieci - przemian.

Zabawy dydaktyczne i tematyczne pełnią również określone funkcje kształcące. Polegają one głównie na doskonaleniu i rozwijaniu procesów i zdolności orientacyjno-poznawczych uczniów, zwłaszcza ich mowy i myślenia.

Główna rola zabaw tematycznych i dydaktycznych, tkwi jednak w ich funkcjach poznawczych i polega na wzbudzaniu i wzmaganiu wewnętrznej chęci do wykonywania zadań szkolnych i odpowiadających im czynności uczenia się np. czynności obserwacyjnych, analityczno-syntetycznych, porównania według określonych grup znaczeniowych itp.

Zabawy zespołowe służą kształtowi poczucia odpowiedzialności za wykonane zadania, sprzyjają rozwijaniu takich cech charakteru, jak: wola, wytrwałość w osiągnięciu celu, umiejętność w osiągnięciu celu, umiejętność pracy, współpracy i współdziałanie w zespole i dla zespołu. Aktywność ta w zespołowej zabawie tematycznej i dydaktycznej skierowana jest na poszukiwanie i tworzenie oraz zastosowanie opanowanych informacji.

Biorąc pod uwagę wymienione funkcje społeczno-wychowawcze można stwierdzić, że zabawy tematyczne i dydaktyczne stanowią ważny środek wiodący do ukształtowania odpowiednich podstaw i nastawień wobec nauki, wobec pracy i innych osób wobec otaczającej rzeczywistości społeczno-przyrodniczej.

Gry i zabawy dydaktyczne warto stosować także ze względów terapeutycznych. Spełniają dwie ważne funkcje: uwalniają system nerwowy od napięć i zaspakajają te potrzeby dziecka, których nie może ono zaspokoić w życiu codziennym. Współczesne warunki życia wymagają dużej odporności systemu nerwowego, a długotrwałe napięcia psychiczne odporność tę osłabiają lub są przeszkodą w jej kształtowaniu. Przeżywanie radości, jakie niesie zabawa, jest jakby lekarstwem dla zmęczonego systemu nerwowego, jest odpoczynkiem.

Z punktu widzenia zdrowia psychicznego zabawa spełnia także inne funkcje, między innymi ułatwia wyrażać uczucia, zwłaszcza pozytywne. Dziecko jest swobodne, biega, klaszcze w ręce, śmieje się, rozmawia, jest aktorem w teatrze kukiełkowym, wczuwa się w przeżycia innych ludzi, a ucząc się je wyraża, rozładowuje własne napięcia.

Gry i zabawy dydaktyczne mają duże znaczenie ogólnowychowawcze: uczą dyscypliny, współdziałanie w zespole, podporządkowania się umownym regułom. Dziecko zaczyna rozumieć, że zabawa w zespole wymaga przyjęcia pewnych ogólnych zasad, których nie można zmieniać w takcie gry tylko dlatego, że tak byłoby wygodniej jednemu z graczy. Ma to ogromne znaczenie dla rozwoju społecznego dziecka, uczy podporządkowania się przepisom i normom współżycia. Nauczyciel powinien dołożyć starań, aby w jego pracowni znalazły się materiały i środki dydaktyczne, pozwalające na organizowanie gier i zabaw dydaktycznych na lekcji. Będą to najogólniej mówiąc loteryjki, domino, karty logiczne, kwadraty magiczne, gry planszowe z pionkami, kostki do gry i inne środki służące organizowaniu gier i zabaw dydaktycznych w klasach I-III.

"Wiadomości, które gwałtem się wpycha
do umysłu - tłumią i gaszą.
Żeby przetrwać naukę,
Trzeba przełknąć ja z apetytem."
/A. France/

Literatura:
E. Hurlock: Rozwój dziecka. Warszawa 1961
Z. Semadeni: Nauczanie początkowe matematyki. Tom II, Warszawa 1984
W. Okoń: O zabawach dzieci. Warszawa 1950
I. Leszczyńska, T. Śliwa: Gry i zabawy dydaktyczne w nauczaniu matematyki w klasach I-III. Jelenia Góra 1986
G. Kapica: Rozrywki umysłowe w nauczaniu początkowym. Warszawa 1990
W. Hemmerling: Zabawy w nauczaniu początkowym. Warszawa 1984
I. Zgrychowa: Zabawy na słońce i deszcz. Warszawa 1985

Opracowanie: Małgorzata Warmowska

Wyświetleń: 1427