Syndrom Nieadekwatnych Osiągnięć Szkolnych u dzieci w nauczaniu początkowym

"Jednym z głównych celów dydaktycznych jest skuteczność nauczania, co wyraża się powodzeniem dziecka w nauce."

Mając to na względzie nie dziwi nas fakt, iż problemy wczesnych niepowodzeń szkolnych są w centrum zainteresowania pedagogów i psychologów. Wiele względów przemawia za uzasadnioną potrzebą przeciwdziałania trudnościom w nauce.

Jednym z podstawowych warunków skutecznego oddziaływania w tej dziedzinie jest znajomość przyczyn tych niepowodzeń oraz wszechstronne poznanie dzieci, które symptomy te przejawiają. W praktyce szkolnej niejednokrotnie nie uwzględnia się we właściwym stopniu różnic indywidualnych zachodzących między uczniami mającymi kłopoty z nauką.

Często zdarza się, że wśród jednostek słabo uczących się, są również te, które potencjalnie mają duże możliwości w osiąganiu dobrych wyników. Dzieci te w praktyce szkolnej zazwyczaj określane są mianem "leniwych", "opóźnionych pedagogicznie", używa się też określenia "uczeń zahamowany".

Ogólnie nie wykazują one jakichkolwiek opóźnień w rozwoju. Ich trudności spowodowane są najczęściej niedociągnięciami procesu nauczania lub brakami najbliższego otoczenia.

Syndrom Nieadekwatnych Osiągnięć Szkolnych stał się tematem wiodącym interesującej pracy autorstwa Sylwii Rimm. Z zjawiskiem tym mamy do czynienia wtedy, kiedy dziecko w czasie nauki szkolnej nie osiąga wyników odpowiednich do swoich możliwości. Spełnia jednak wymagania programowe, nie jest uczniem zagrożonym, otrzymuje promocje do następnych klas. Nie stanowi więc typowego przykładu jednostki z niepowodzeniami szkolnymi, choć także sukcesami w tej dziedzinie nie może się pochwalić.

Wydaje mi się, że kiedy dziecko o wysokim poziomie ogólnej sprawności umysłowej, nie radzi sobie dobrze w szkole- to można taką sytuację określić jako niepowodzenie.

Kiedy dziecko nie rozwija się tak jak mogłoby, marnuje swoje zdolności, czuje się niedocenione i niewykorzystane zgodnie ze swoimi umiejętnościami, wówczas możemy mówić o Syndromie Nieadekwatnych Osiągnięć.

Najbliższe otoczenie dziecka- a więc dom rodzinny, szkoła, rówieśnicy- wywierają poważny wpływ na rozwój jego osobowości.

Pozytywne oddziaływanie tych środowisk jest więc bardzo pożądane. Jednak coraz częściej stają się one źródłem niepowodzeń, komplikacji i przykrości, które utrudniają życie najmłodszym.

Poszukując przyczyn syndromu wskazane jest zajęcie się samą jednostką przejawiającą nieadekwatne osiągnięcia, oraz jej domem i środowiskiem szkolnym.

Zdaniem Sylwii Rimm większość zachowań sprzyjających pojawieniu się syndromu, kształtuje się już w okresie wczesnego dzieciństwa.

Dziecko upragnione, długo oczekiwane, zajmujące uprzywilejowaną pozycję wśród rodzeństwa, nadmiernie chronione przez opiekunów, zaczyna ponosić porażki w sytuacji szkolnej, gdzie zdane jest na własne siły.

Niekonsekwencja i niezgodność koncepcji wychowawczych, stawianie dziecku konfliktowych wymagań, wywierają na nie niekorzystny wpływ.
Dzieje się tak szczególnie w sytuacji kiedy rodzice rozwodzą się i rywalizują o syna czy córkę.

Wówczas traci ono pewność siebie, ma niską samoocenę, nie stara się odnosić sukcesów i decyduje się na zachowania unikowe.

Tak jak radzi - uprzednio cytowana autorka, rodzice powinni zdawać sobie sprawę z faktu, iż są modelami do naśladowania.

Muszą więc mieć świadomość siły swojego oddziaływania w zakresie systemu wartości i zachowań jakie ich pociechy będą naśladować.

Ważny jest pozytywny stosunek rodziny do spraw szkolnych, zachęcanie do nauki. Jednakże przesadne reakcje najbliższych na porażki i sukcesy dziecka, często prowadzą do odczuwania przez nie silnej presji w kierunku osiągania pomyślnych wyników, bądź zniechęcenia w przypadku porażki.
Rozsądne podejście rodziców do trudności dziecka w nauce, pomaga mu w radzeniu sobie z kłopotami.

Natomiast wyrażanie uznania, ale bez przesadnych zachwytów, ma być prawidłową reakcją na wszelkie powodzenia ucznia.

Reasumując możemy stwierdzić, że Syndrom Nieadekwatnych Osiągnięć ma swoje podłoże w niezorganizowanej sytuacji domowej, a także wypływać może z doświadczeń szkolnych dziecka.

Nauczyciel i rówieśnicy wywierają znaczący wpływ na zachowanie
i osobowość jednostki.

Nieodpowiedni poziom wymagań, niewłaściwe metody nauczania, niepożądany typ nauczyciela (rygorystyczny bądź nadmiernie opiekuńczy, liberalny) - zazwyczaj utrwalają zjawisko nieadekwatnych osiągnięć.

Tendencje do uzyskiwania zaniżonych wyników w nauce wzmaga także środowisko kolegów i koleżanek, z którymi uczeń boi się współzawodniczyć.

Dla niego rywalizacja z innymi może oznaczać porażkę.

Nie widząc szans na sukces, woli wycofać się nie podejmując żadnych wysiłków.

Negatywne w skutkach jest także tzw. "etykietowanie uczniów", kiedy to wychowawca zbyt pochopnie ocenia wybrane dziecko i umieszcza je w odpowiedniej kategorii.

Uczeń, który na początku miał trudności w nauce, pozostanie w świadomości innych - "uczniem słabym i leniwym", bez względu na jego starania. Taka powierzchowna opinia jest bardzo niesprawiedliwa i wyrządza wiele krzywdy.

Jak można rozpoznać ucznia, którego stać na więcej a pracuje poniżej swych zdolności?

Okazuje się, że ma on tendencję do zdezorganizowanych działań, często nie uważa na lekcjach, zapomina odrabiać zadania domowe, jest rozkojarzony.

Inny typ-jest powolny i perfekcjonistyczny w pracy. Mówi się też o dzieciach, które wolą samotność, nie mają przyjaciół, wycofują się z życia klasowego w sytuacji kiedy nie mogą osiągnąć sukcesu.

Zdarzają się też jednostki agresywne, lubiące dokuczać innym.

Wszyscy negatywnie nastawieni są do szkoły. Jedynie może zainteresować ich wybrany przedmiot lub nauczyciel, którego darzą sympatią.

Niekiedy preferują zajęcia pozalekcyjne takie jak: czytelnictwo, komputer, sport, radio, telewizja.

Są wśród nich uczniowie konkretni w sposobie myślenia, niezdolni do rozwiązywania problemów abstrakcyjnych. Są dzieci twórcze, które pogrążają się w wybranej dziedzinie i przez to zaniedbują inne obowiązki.

Potrafią manipulować otoczeniem- rodzicami, nauczycielami, rówieśnikami.

To, że osiągane przez nich wyniki nie są odbiciem ich umiejętności, właściwie ich nie zraża. Za taki stan zazwyczaj obwiniają szkołę, która według nich jest "nudna" i nie spełnia oczekiwań. Mają pretensje do najbliższych.

Nieumiejętność uczenia się, złe nawyki i dezorganizacja, powodują brak poczucia kontroli nad własnymi osiągnięciami.

Uczniowie "niedocenieni" przyznają, że przyczyną szkolnych problemów jest brak ich własnych starań, nie wierzą jednak w swoje siły i w możliwość osiągnięcia celów. Czują się coraz mniej zdolni, odczuwają bezradność, kiedy powiększa się luka między tym co potrafią, a tym co umieć powinni.

Podsumowując, chciałabym raz jeszcze przypomnieć, iż ze zjawiskiem nieadekwatnych osiągnięć szkolnych stykamy się wtedy, kiedy dziecko w czasie nauki nie osiąga pełni swoich możliwości, nie wykorzystuje swego potencjału umysłowego.

Gdy uczeń inteligentny i twórczy pracuje poniżej swoich zdolności- jest to sygnał, iż środowisko, w którym funkcjonuje, wywiera na niego niekorzystny wpływ.

Przyczyny omawianego typu trudności w nauce tkwią także w samej jednostce (zły stan zdrowia, wady rozwojowe, zaburzenia emocjonalne i psychomotoryczne).

Jako pedagog i nauczyciel z długoletnim stażem zawodowym w zakresie nauczania początkowego stwierdzam, że Syndrom Nieadekwatnych Osiągnięć - to zjawisko istniejące także w polskich szkołach.

Przykłady uczulają nas, że zazwyczaj jest ono niedostrzegane, czy źle rozumiane, czego skutkiem jest niewykorzystywanie potencjalnych możliwości dzieci.

Rozważany przeze mnie problem jest szczególnie ważny w odniesieniu do uczniów z klas początkowych, ponieważ pierwsze lata nauki są okresem najbardziej znaczącym w edukacji szkolnej.

Etap ten umożliwia wczesne wykrycie niepowodzeń dydaktycznych i stwarza realne szanse na ich likwidację.

Dzieci w młodszym wieku szkolnym są podatne na wszelkie zmiany, stąd większe prawdopodobieństwo, że zastosowane środki zaradcze odniosą oczekiwany skutek.

Jednakże, aby pomóc jednostkom, które napotykają na trudności w nauce, trzeba najpierw poznać źródła ich powstania.

Dziecko jest członkiem rodziny, należy do zbiorowości szkolnej.

Środowiska te kształtują jego osobowość, psychikę, uczucie. Wywierają ogromny wpływ na pojawianie się powodzeń i porażek życiowych.

Tak więc przyczyny opisanego problemu tkwią:
- w środowisku rodzinnym dziecka (uwzględniając strukturę rodziny, rodzeństwo, postawy rodzicielskie, style wychowania, atmosferę emocjonalną)
- w otoczeniu szkolnym (biorąc pod uwagę pracę nauczyciela, wpływ rówieśników, materiał nauczania)
- w samym uczniu, jego predyspozycjach psychicznych i fizycznych; duże znaczenie w tej kwestii odgrywa jego stan zdrowia, zainteresowania, sfera uczuciowa

Znajomość źródeł wywołujących to niekorzystne zjawisko, ułatwi nam podjęcie właściwych środków zaradczych i oddziaływań terapeutycznych.

Terapia dzieci przejawiających syndrom miałaby na celu poprawienie ich sytuacji poprzez rozbudzenie w nich motywacji wewnętrznej i zewnętrznej do nauki. Zmierzałaby do zmiany ich obrazu w oczach własnych i najbliższych.

Należy uświadamiać uczniom, nauczycielom, rodzicom istnienie niepokojącego zagadnienia nieadekwatnych osiągnięć.

Moim zdaniem nauczyciele i rodzice- powinni podjąć wysiłek zrozumienia dzieci uzyskujących zaniżone wyniki i poprzez celową interwencję starać się ten proces odwrócić.

Oba środowiska mogą przyczynić się do wyrobienia u dziecka określonych zachowań i w obu musi zmienić się podejście do niego.

Uczeń musi zrozumieć związek między wysiłkami a efektami pracy.

Powinien mieć przeświadczenie, że każdy może poprawić swoje wyniki w nauce, jeśli tylko włoży w to odpowiednie starania i własne chęci.

Zainteresowanie dzieckiem, zachęty, wyrażanie przekonania o jego możliwościach, połączone z pozytywnymi uwagami na temat jego pracy, inspiracja, perswazja, pobudzanie twórczych uzdolnień - mogą przynieść korzystne efekty.

Dorośli w kontakcie z najmłodszymi powinni starać się przestrzegać zasad: indywidualizacji, życzliwości i akceptacji, oraz regułę optymizmu pedagogicznego - by po prostu uwierzyć w dziecko.

Należy pomóc uczniowi by upewnił się, że ma szansę zmienić swoją pozycję w klasie. Wyrobić w nim poczucie odpowiedzialności za rezultaty w nauce.

Myślę, że jednostki, którym "nie zależy" na dobrych wynikach w nauce, poprzez skuteczną motywację, przyswojenie nawyków uczenia się
i radzenia sobie z niepowodzeniami - zdołają poznać radość płynącą
z zaspokojenia potrzeby zdobywania nowych wiadomości i osiągania sukcesów.

LITERATURA
S. Rimm: Underachievement Syndrome. Causes and Cures. Apple Publishing Company Watertown 1989.; w tłumaczeniu
D. Ekiert - Grabowskiej; Bariery szkolnej kariery.
H. Filipczuk: Zapobiegamy trudnościom i niepowodzeniom szkolnym. Warszawa 1985
J. Konopnicki: Powodzenia i niepowodzenia szkolne. Warszawa 1966

Opracowanie: mgr Maria Honisz

Wyświetleń: 2403