Katalog

Beata Kowalska
Zajęcia zintegrowane, Artykuły

Czynniki warunkujące edukację integracyjną dziecka słabosłyszącego na poziomie nauczania wczesnoszkolnego

- n +

Czynniki warunkujące edukację integracyjną dziecka słabosłyszącego na poziomie nauczania wczesnoszkolnego

We współczesnej edukacji wczesnoszkolnej wiele uwagi poświęca się realizacji koncepcji integracji, jako szansy wspólnego przebywania, uczenia się i zabawy dzieci o różnym poziomie rozwoju i stopniu sprawności psychofizycznej ze zdrowymi rówieśnikami.

Szlachetna w swoim założeniu idea integracji edukacyjnej dzieci niepełnosprawnych ma zarówno swoich zwolenników jak i przeciwników. Zarówno jedni, jak i drudzy muszą mieć na uwadze przede wszystkim dobro dziecka. Integracja edukacyjna jest bowiem niezwykle złożonym procesem interpersonalnych relacji między jej pełnosprawnymi i niepełnosprawnymi uczestnikami. Właśnie taka integracja wymaga daleko idącej reformy organizacji warunków nauczania, zmian w metodyce prowadzenia zajęć, we współżyciu uczniów, współpracy z rodzicami i relacjach pomiędzy nauczycielami.

Mówiąc o integracji nie sposób nie wymienić korzyści, płynących z niej dla dziecka słabosłyszącego:
- Dziecko ucząc się w szkole masowej, może normalnie wzrastać w swoim środowisku i w domu rodzinnym. Nie można tego powiedzieć o dziecku skierowanym do szkoły specjalnej (niejednokrotnie z koniecznością umieszczenia go w internacie). Dziecko oddalone od najbliższego otoczenia umacnia w sobie poczucie izolacji, odrzucenia społecznego, wzbudza żal i głód uczuciowy wobec rodziny.
- Pozostając na czas nauki w miejscu zamieszkania, dziecko przyzwyczaja otoczenie, w którym się urodziło i kiedyś będzie samodzielnie funkcjonować, do sposobu komunikowania się z nim, akceptowania go takim, jakim jest. Zmusza również środowisko do szukania form porozumiewania się z dzieckiem i rozumienia jego kalectwa. W związku z tym, dziecko stopniowo nabiera pewności we wchodzeniu w coraz szersze układy międzyludzkie i sytuacje społeczne.
- Przebywając stale w otoczeniu rówieśników dobrze rozwijających się, dziecko słabosłyszące uczy się poprawnych wzorców językowych (w sposób naturalny od swoich kolegów), nabywa umiejętności radzenia sobie w grupie oraz wymiany informacji. Natomiast środowisko internatowe nie daje dzieciom z wadą słuchu możliwości korzystania, we wzajemnych kontaktach, z naśladowania poprawnego systemu językowego oraz bogacenia go w potoczne zwroty językowe.

W rozważaniach o kształceniu integracyjnym szczególną uwagę zwraca się obecnie na warunki, jakie powinny być spełnione, aby możliwa była autentyczna, pełna integracja. Stwarza ona szansę maksymalnego rozwoju dziecka niepełnosprawnego, postrzeganego przede wszystkim jako osoba, a nie jednostka z zespołem deficytów.

W mojej pracy pragnę omówić czynniki związane z funkcjonowaniem w szkole masowej, w klasie integracyjnej dzieci z głęboką obustronną wadą słuchu. Pomimo poglądów, iż nie powinno się tworzyć podziałów pomiędzy poszczególnymi kategoriami dzieci niepełnosprawnych, należy jednak wziąć pod uwagę fakt, że właśnie te grupy dzieci mają specyficzne potrzeby.

Jednym z istotnych czynników, mających wpływ na integrację jest środowisko rodzinne dziecka. Rodziny, w których uszkodzenie słuchu jest zjawiskiem powtarzającym się, stopniowo uczą się radzić sobie z trudnościami wynikającymi z niego i wypracowują skuteczne sposoby komunikowania się ze swoimi słabosłyszącymi dziećmi. Władanie "wspólnym językiem" jest konieczne do integracji dziecka z rodziną, jako wspólnotą społeczną.

W przypadku, gdy rodzice słyszący, o uszkodzeniu słuchu wiedzą niewiele, znacznie trudniej godzą się z ograniczeniem sprawności dziecka, nie znają do końca jego potrzeb oraz sposobów porozumiewania się z nim. Postawa taka - mimo woli - prowadzi do zaburzeń rozwoju psychicznego dziecka, zwłaszcza rozwoju emocjonalnego. Dlatego dzieci słabosłyszące z takich rodzin, mają trudniejszy start życiowy i zwykle wymagają dodatkowego wsparcia psychicznego oraz pomocy w wypracowaniu sobie dogodnego sposobu komunikowania się ze swoimi najbliższymi.

Prawidłowemu rozwojowi psychofizycznemu dziecka głuchego najbardziej sprzyja postawa pełnej akceptacji ze strony rodziców - przyjęcia dziecka takim, jakim jest wraz z jego trudnościami, wynikającymi z wady słuchu. Rodzice nie wstydzą się mówić o dysfunkcji rozwojowej swojego dziecka. Nie chowają aparatu słuchowego przed znajomymi. Traktują sprawę normalnie, bez fałszywego wstydu, spokojnie informując środowisko o wadzie słuchu dziecka i związanej z tym konieczności odpowiedniego porozumiewania się z nim. Dzięki takiej postawie rodziców, dziecko wchodzi do środowiska słyszących w sposób naturalny, bez dodatkowych, niepotrzebnych frustracji i emocji. Rodzice nie tylko nie izolują dziecka od słyszących rówieśników, lecz przeciwnie, zależy im bardzo na tym, by dziecko miało możliwość jak najczęstszego przebywania wśród zdrowych rówieśników, by nabierało umiejętności radzenia sobie w sytuacjach życia codziennego, by zauważało, że w osiągnięciu pragnień bardzo pomaga czynność mówienia.

Poza środowiskiem rodzinnym kolejnym ważnym zagadnieniem, warunkującym integrację szkolną jest wczesna rewalidacja dziecka z wadą słuchu.

Obserwacja rozwoju dziecka i czynne w nim uczestnictwo, pozwala uchwycić wszelkie oznaki zmian dokonujących się w pierwszych latach życia. Wyniki takich obserwacji pozwalają na ocenę możliwości dalszego rozwoju. W tym okresie dziecko dojrzewa ucząc się. W przypadku ograniczenia dopływu bodźców słuchowych, jak to ma miejsce u dzieci z wadą słuchu, należy zadbać o wzbogacenie odbioru informacji, wykorzystując wszelkie dostępne środki, głównie aparaty słuchowe.

Istotną sprawą jest uświadomienie sobie, że należy możliwie wcześnie rozpocząć pracę wychowawczą z dzieckiem. Niektóre umiejętności, a wśród nich składające się na zdolność porozumiewania się, mają we wczesnym rozwoju, charakterystyczne dla siebie okresy wzmożonej podatności na uczenie się. Rodzice i wychowawcy powinni więc odpowiednio reagować na próby nawiązania przez dziecko kontaktu z otoczeniem, dzięki czemu otrzymuje ono wsparcie emocjonalne, a to sprzyja dobrym rezultatom w przyswajaniu języka.

Realizując koncepcję integracji edukacyjnej należy pamiętać, że oprócz wymienionych warunków zewnętrznych istotną rolę odgrywają determinanty przystosowania ucznia słabosłyszącego do środowiska szkoły masowej. Wśród nich można wymienić:
- Umiejętność słownego komunikowania się z otoczeniem, posiadanie odpowiednio dobranego aparatu słuchowego, z którego dziecko korzysta zarówno w szkole, jak i w domu. Istotne jest by dziecko nadal pozostawało pod opieką specjalistycznej placówki, w celu śledzenia przebiegu jego rozwoju, umiejętności i stanu emocjonalnego oraz przekazywania rodzicom wskazówek do pracy z dzieckiem w domu.
- Wyniki badań psychologicznych, wskazujące na prawidłowy poziom rozwoju intelektualnego dziecka słabosłyszącego. Rozwój inteligencji dziecka pozostaje oczywiście w ścisłej zależności z opanowywaniem mowy.
- Uczestnictwo w zajęciach z dziećmi pełnosprawnymi na poziomie klasy zerowej. Daje to możliwość obserwacji radzenia sobie przez dziecko w grupie, pozwala skonfrontować jego zdolności z wymogami programowymi.
- Brak dodatkowych uszkodzeń ze strony centralnego układu nerwowego utrudniających przeprowadzenie prawidłowej analizy i syntezy głoskowo - literowej. Opanowanie techniki czytania i pisania stanowi podstawę samodzielnego uczenia się, co w przypadku dziecka słabosłyszącego jest niezbędnym warunkiem utrwalania i uzupełniania wiadomości.
- Odpowiednie predyspozycje psychiczne wynikające z faktu, iż komunikacja słowna dziecka słabosłyszącego z otoczeniem przebiega na drodze słuchowej oraz wzrokowej - percepcję słuchową wspomaga ono odczytywaniem mowy z ust. Jest to duży wysiłek intelektualny, wymagający od dziecka dobrej koncentracji uwagi, spostrzegawczości, dojrzałego kojarzenia sytuacyjnego, a także umiejętności zapamiętywania wzrokowego. Stąd też wymaga się od dziecka odporności psychicznej, zrównoważenia w zakresie dynamiki procesów nerwowych.
- Pomoc rodziców w procesie dydaktyczno - wychowawczym; rodzice muszą być świadomi podejmowanego trudu, konieczności stałej współpracy ze szkołą, systematycznej pomocy dziecku w nauce. Efekty pracy z dzieckiem słabosłyszącym są w dużej mierze uzależnione od zaangażowania rodziców. Wszystkie treści i ćwiczenia wykonywane w szkole w czasie zajęć, muszą być powtarzane i utrwalane w domu. Tylko w ten sposób dziecko może wykorzystać maksimum swoich możliwości i osiągnąć sukces.

Spełnienie opisanych warunków przyczynia się nie tylko do właściwego przystosowania się dziecka niepełnosprawnego do środowiska szkolnego, ale przede wszystkim do integracji w tym środowisku.

Celem świadomych oddziaływań dydaktyczno - wychowawczych w klasie integracyjnej, w stosunku do uczniów słabosłyszących jest odpowiednie rozpoznanie ich potrzeb. Jest to jeden z elementów współczesnej diagnozy i obowiązującego programu nauczania. Potrzeby specjalne to wszystkie potrzeby dziecka wynikające z jego funkcjonowania, w tym między innymi z rodzaju niepełnosprawności. Nie należy jednak tej kwestii rozumieć w sposób selekcyjny z oczekiwaniem nadopiekuńczości i separacji uczniów w celu udzielania dodatkowego wsparcia. Działania nauczyciela skupiają się w danym momencie na możliwości osiągnięcia przez dziecko sukcesu na tle klasy. Rozpoznając potrzeby specjalne u swoich słabosłyszących uczniów, nauczyciel poznaje dziecko od strony medycznej, poprzednich doświadczeń, umiejętności i poziomu wiedzy, zainteresowań oraz postaw. Wszystkie wymienione wyżej aspekty, podobnie jak czynniki zdrowotno - sensoryczne, warunkują odpowiednie działania nauczyciela w klasie integracyjnej.

Wspólna edukacja dzieci pełnosprawnych i dzieci słabosłyszących jest możliwa i zawsze przynosi obustronne korzyści - zarówno w sferze wychowawczej, jak i dydaktycznej. Dzięki niej dzieci z wadą słuchu zostaną przygotowane do samodzielności, samostanowienia o sobie i zniesienia ograniczeń spowodowanych swoją niepełnosprawnością.

Rodzice dzieci niepełnosprawnych, mający prawo decydowania o miejscu kształcenia swojego dziecka, z pewnością zaakceptują taką drogę edukacji, na której spotkają się z aprobatą, życzliwą pomocą i profesjonalną konsekwencją.

Bibliografia:
1. Bouvet D. "Mowa dziecka. Wychowanie dwujęzykowe dziecka niesłyszącego", WSiP, Warszawa 1996 r.
2. Hulek A., Grochmal - Bach B. "Uczeń niepełnosprawny w szkole masowej", WSP, Kraków 1992 r.
3. Kościelak R. "Funkcjonowanie psychospołeczne osób niepełnosprawnych", WSiP, Warszawa 1999 r.
4. Maciarz A. "Kształcenie integracyjne uczniów niepełnosprawnych", WSiP, Warszawa 1992 r.
5. Popławska J., Sierpińska B. "Zacznijmy razem. Dzieci specjalnej troski w szkole podstawowej", WSiP, Warszawa 2001 r.

Opracowanie: Beata Kowalska

Wyświetleń: 2810


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.