Metody aktywizujące w procesie nauczania

Wstęp

Istnieją różne rodzaje metod nauczania i różne sposoby ich klasyfikacji. Świadczą o tym propozycje klasyfikacyjne dydaktyków polskich takich, jak: Kazimierz Sośnicki, Wincenty Okoń, Sławomir Piskorz, Franciszek Szlosek, Tadeusz Nowacki.

Zmieniająca się sytuacja w polskiej oświacie, położenie nacisku na opanowanie przez ucznia umiejętności, wymusza niejako stosowanie na szerszą skalę aktywnych metod kształcenia.

Metody aktywne to dominacja uczenia się nad nauczaniem.

Aktywne metody daje się stosować na każdym etapie kształcenia, od etapu kształcenia do klas maturalnych. Metody aktywne to takie, których założeniem jest zaangażowanie osób uczących się.

Uczenie się - to stosowanie metod aktywnych, które prowadzą do trwałych zmian w myśleniu i działaniu.

Nauczanie (kształcenie) - to stosowanie metod aktywizujących, które polegają na wzajemnym oddziaływaniu nauczyciela i ucznia w celu spowodowania zmian u ucznia.

Metody oparte na działaniu ucznia (aktywność poznawczo - praktyczna), zapewniają większą ilość i lepszą jakość przyswajanej wiedzy, niż metody nie inspirujące ucznia do działania lub czyniące to w niewielkim stopniu. Większość informacji dociera do nas kanałem wzrokowym (o czym świadczą najlepiej metody stosowane w reklamach). Ale im więcej zmysłów jest zaangażowanych w procesie uczenia, tym uczenie jest bardziej efektywne!

Rodzaj odbioru a zapamiętanie treści:

a) tylko słuch - 20% powtórzenia,
b) tylko wzrok - 30% powtórzenia,
c) słuch i wzrok - 50% powtórzenia,
d) słuch, wzrok, działanie - 90% powtórzenia.

Wykorzystywanie metod aktywizujących w nauczaniu jest wiodącym tematem w odniesieniu do jego projektowania i przekształcania przez nauczycieli. Nie można jednak powiedzieć, że wcześniej nie akcentowano tych metod w pracy z uczniami. Dobrze jednak się dzieje, że znajdują coraz większe uznanie. Obecnie jest wiele opracowań metodycznych, szczególnie nastawionych na wykorzystywanie tych metod ( "Jak uczyć lepiej? czyli refleksyjny praktyk w działaniu" M. Taraszkiewicz, "Ja i mój uczeń pracujemy
aktywnie" E. Brudnik, A. Moszyńska, B. Owczarska).

Każda metoda zwana aktywizującą nauczanie może mimo nazwy zostać zrealizowana jako metoda aktywizująca lub wręcz przeciwnie - utrwalająca bierność poznawczą. Dzieje się tak wtedy, kiedy nie spełniane są określone warunki w stosowaniu danej metody. I dzieje się tak, kiedy nie jest spełniany podstawowy warunek komunikacji z drugim człowiekiem, czyli podążanie za nim, dostosowanie sił i środków do jego potrzeb i możliwości.
Stosowanie metod aktywizujących wymaga od nauczyciela bardziej nowoczesnego rozumienia funkcji zawodowych. Nauczyciel, który ciągle np. preferuje wykład i nic w zasadzie nie robi więcej, nie da sobie rady z metodami aktywizującymi, bo one wymagają prowokowania uczniów do działania czy dyskusji, błyskotliwości, szybkiego reagowania na dokonujące się zmiany, docenienia oryginalnych wypowiedzi podopiecznych, poczucia
humoru wreszcie - odwagi
.
Metody aktywizujące należą do metod problemowych - odkrywanie.

Dyskusja dydaktyczna

Dyskusja dydaktyczna - to wymiana zdań, myśli, poglądów. Jest sztuką wyrażania swego, popartego argumentacją stanowiska; jest próbą wypracowania stanowiska wspólnego z zachowaniem szacunku dla przekonań innych. Powinna uczyć dyscypliny formułowania myśli i dyscypliny czasowej.

Dyskusja dydaktyczna może być przeprowadzona metodą:
- dyskusji konferencyjnej (gdy zachodzi konieczność przeanalizowania jakiegoś obszerniejszego zagadnienia),
- dyskusji panelowej - (dwie grupy: dyskutująca, czyli eksperci - panel, i słuchająca - audytorium - uczący się); w końcowej fazie dyskusji pytania zadają słuchacze; dyskusję podsumowuje prowadzący panel,
- dyskusji oceniania,
* "burzy mózgów" (giełda pomysłów) zaliczana do technik samodzielnego, grupowego i twórczego myślenia. Stwarza możliwość spontanicznego zgłaszania wszystkich, nawet najbardziej śmiałych pomysłów rozwiązania bez ich wstępnych weryfikacji. Metoda powinna przebiegać według następujących zasad:
- zapewnienie pełnej swobody wypowiedzi uczniów,
- wnoszenie nowych pomysłów,
- niekomentowanie ich, nieuzasadnianie, niekrytykowanie,
- uzupełnianie pomysłów przez kolegów,
- zgłaszanie pomysłów słownie lub pisemnie, anonimowo,
- opracowanie wniosków,
* metaplanu - plastyczny zapis dyskusji prowadzonej przez uczestników, tworząc jednocześnie plakat jej treści. Plakat jest graficznym, skróconym zapisem na narady. Metoda ta jest stosowana przy omawianiu drażliwych czy trudnych spraw oraz przy rozwiązywaniu konfliktów. Celem metody jest wnikliwe rozważenie problemu i znalezienie wspólnego rozwiązania.

Seminarium
W metodzie tej liczy się wiedza ucznia, zdobyta na lekcjach lub samodzielnie. Oparta jest na paranaukowej tematyce kompetentnych wypowiedzi.

Metody aktywnego opisu (opis porównujący, klasyfikujący, uzasadniający, wyjaśniający, linia czasu). Metoda aktywnego opisu polega na pełnym zaangażowaniu ucznia w działania rozwijające twórcze myślenie.
- opis wyjaśniający - za pomocą rysunku, schematu, wykresu, tabeli, uczniowie przy pomocy nauczyciela określają cechy, zjawiska, proces powstawania, wyjaśniają istotę, mechanizm procesu - wykonują zaproponowane przez nauczyciela czynności,
- opis klasyfikujący - porządkowanie zdobytych wiadomości,
- technika linii czasu - jest jedną z technik opisu klasyfikującego; jest to technika wizualnego przedstawienia problemu; zjawiska i procesy ukazuje w wymiarze linearnym, pokazuje ich następstwo w czasie,
- opis uzasadniający - uczeń wraz z nauczycielem wyjaśniają zjawiska, procesy, posługują się modelem, obrazem, rysunkiem, danymi statystycznymi, podając przy tym szeregi logicznie układających się argumentów.

Metoda ról, drama
Odgrywanie ról jest charakterystyczne dla dziecięcych zabaw "na niby". Ponieważ dzieci są niezwykle bystrymi obserwatorami, są też po prostu mistrzami w wiernym naśladowaniu i udawaniu.

Odgrywanie ról spełnia następujące zadania:
1) odgrywanie ról z własnego życia pozwala lepiej zrozumieć swoje zachowanie, intencje, priorytetowe wartości i nastawienia,
2) odgrywanie ról innych - postaci rzeczywistych, historycznych, symbolicznych, wymyślonych (pozwala lepiej poznać świat widziany i odczuwany z perspektywy kogoś drugiego),
3) odgrywanie ról w konwencji "jak gdyby..." ( zastosowanie do treningu zachowań asertywnych, doskonalenia efektywnej komunikacji itp.)

Metoda dramy polega na utożsamianiu się ucznia z określoną postacią. Ujmuje treści kształcenia w sposób interpretujący i łączy je z przeżyciami uczniów i praktyką. Każdy uczestnik powinien posiadać wystarczającą wiedzę o zakładanych okolicznościach, aby mógł prawidłowo zrozumieć rolę, którą ma odegrać. Drama uczy może najważniejszej sprawy w edukacji dorastającego człowieka: samowiedzy, rozumienia siebie i innych na poziomie emocji i uczuć.

Mapa mentalna
Jest to metoda wizualnego opracowania problemu z wykorzystaniem rysunków, obrazów, symboli, zwrotów, haseł; pomaga w uporządkowaniu zagadnień, rozumieniu związków i zależności.

Mapy mentalne ilustrują spiralność i złożoność naszego myślenia i symultanicznego dziania się spraw i problemów. Punktem startowym jest dowolny, złożony problem.

Metody aktywności kreatywnej
Kreatywne (pisanie, działanie, akcje, projekty, instalacje) jest pomocne przy rozwijaniu wyobraźni twórczej. Technika ta pozwala na ułożenie krótkiej historyjki, opowiadania z zastosowaniem poznanych nazw, terminów; w końcowym efekcie uczeń lepiej je zapamiętuje, a nauczyciel ma możliwość sprawdzenia rozumienia ich przez uczniów.

Gry dydaktyczne
Metoda polega na nauczaniu opartym na zabawie. Przykładem takich gier może być:
- "drzewko decyzyjne",
- "ścieżka decyzyjna",
- "za i przeciw".

Podsumowanie

Stosowanie metod aktywizujących prowadzi w praktyce szkolnej do:
- zwiększenia skuteczności nauczania i uczenia się,
- możliwości motywowania uczniów do działania,
- możliwości rozwijania twórczego myślenia, kreatywności ucznia oraz własnej,
- integracji wiedzy różnych przedmiotów,
- umiejętności współpracy i komunikacji w grupie,
- umiejętności organizowania pracy własnej i innych.
Stosowanie metod aktywnych rozbudza zainteresowania, każdemu uczniowi daje możliwość uczestniczenia w procesie dydaktycznym, ułatwia przyswajanie wiedzy, wspomaga w dążeniu do sukcesu. Mówiąc o metodach aktywizujących, nie można zapomnieć o zasobie i rozumieniu przez nauczycieli pojęć metodycznych. Nie jest wystarczające odniesienie do tych metod takich pojęć jak: aktywność, aktywizowanie, aktywizm, partnerstwo czy decyzja. Nie można zadowolić się ich powierzchowną interpretacją. Chodzi tu przede wszystkim o: źródła aktywności, technologie informacyjne, innowacyjność, komunikację intrapersonalną i interpersonalną, metody wychowania, myślenie spekulatywne czy kształtowanie osobowości człowieka. Metody aktywizujące muszą mieć swoją otoczkę pojęciową. Tylko w ten sposób można wyznaczyć właściwy kierunek nauczaniu aktywizującemu.

Literatura:

1. M.Taraszkiewicz Jak uczyć lepiej? Refleksyjny praktyk w działaniu Warszawa 1996, Wydawnictwo CODN
2. T.Garstka, J.Marszałek Nauczyciel na starcie, Warszawa 2000, Wydawnictwo CODN
3. E.Kędracka - Feldman Aktywizować? Ależ to całkiem proste,
Wybrane metody i techniki aktywizacji uczniów - zeszyt nr 65,
Warszawa 1999, Wydawnictwo CODN
4. B.Way Drama w wychowaniu dzieci i młodzieży
5. Sztuka nauczania. Czynności nauczyciela, praca zbiorowa pod
redakcją K.Kruszewskiego, Warszawa 1992, PWN

Opracowanie: Danuta Selewska

Wyświetleń: 4684