Twórcza aktywność uczniów szkoły Freineta

Naturalnym sposobem przygotowania dzieci do roli aktywnych ludzi umiejących sprawnie komunikować własne potrzeby i porozumiewać się z otoczeniem w każdej sytuacji i w różnych środowiskach jest kształcenie języka poprzez własną aktywność twórczą. Rozwój języka stymuluje szybki wzrost inteligencji i wiedzy dziecka. Kształcenie mowy uczniów w młodszym wieku szkolnym stwarza im możliwość poznawania nowych sposobów posługiwania się językiem mówionym i pisanym poprzez realizację zainteresowań i uzdolnień w realnym, bliskim dziecku środowisku.

Poznawanie i opanowanie nowych form poprawnego komunikowania powinno odbywać się w warunkach sprzyjających rozwojowi aktywności twórczej. Istnienie twórczej aktywności dziecka zależy od pozytywnej wewnętrznej motywacji, klimatu porozumienia dziecka z otoczeniem oraz od poczucia bezpieczeństwa i wolności .Tego typu warunki pracy stwarza kreatywna technika swobodnych tekstów C. Freineta.

C. Freinet nazywał swoją pedagogikę "pedagogiką zdrowego rozsądku", ponieważ oparł jej podstawy na uniwersalnych, bo naturalnych prawach życiowych. To właśnie te uniwersalne prawa rządzące życiem odnajdywał i uwzględniał w pracy wychowawczej. W swojej pedagogice opierał się na intuicyjnym poznawaniu świata i logicznym odwoływaniu się do uniwersalnych praw zdrowego rozsądku.

Pracę Freinet zaczął w 1918 r. w małej wiejskiej szkole w Bar-sur-Loup. Był nauczycielem nieprzygotowanym zawodowo i niewydolnym fizycznie. Stanął przed wieloma problemami natury dydaktycznej i praktycznej. Kształcąc się samodzielnie i drogą doświadczeń, Freinet skierował cały swój wysiłek na udoskonalenie techniki pedagogicznej. Dążył do przezwyciężenia rozbieżności między teorią, a praktyką w pedagogice. Opierając się na prawach natury Freinet zastanawiał się w jaki sposób można pogodzić oczywiste sprzeczności między dynamicznymi tendencjami skłaniającymi jego uczniów do samowoli, a wszystkim tym, co powinno być czynnikiem sprzyjającym rozwojowi.

Problem ten rozwiązał za pomocą wycieczek, z których dzieci wracały z bogatym zasobem wiadomości. Wszystkie odkrycia były omawiane i zapisywane na tablicy w postaci swobodnych tekstów, zaspakajano w ten sposób poczucie indywidualności, a zarazem tworzyła się więź poprzez wspólne zapisywanie wrażeń z wycieczki. W ten sposób pogłębiał się jednak rozdźwięk między wiadomościami zdobywanymi całkiem naturalnie z życia przyrody i otaczających ludzi, a lekcjami typowymi narzuconymi przez programy i rygory szkolne. Obserwując dzieci, Freinet doszedł do wniosku, że trzeba odrzucić lekcje tradycyjne, podczas których uczniowie nie są zaangażowani i zainteresowani swą pracą. Nauczyciel powinien dobierać takie zajęcia, do których zgłasza się największa liczba dzieci zainteresowanych danym zagadnieniem. Ekspresja dzieci utrwalana była przez swobodne teksty zapisywane w drukarni szkolnej. Drukowane teksty budziły entuzjazm nie tylko w klasie, ale również w środowisku dzieci. W domu uczniów wydrukowane teksty powodowały zainteresowanie rodziców i skłaniały do częstszej współpracy nad określonymi zagadnieniami, które opracowywały dzieci w szkole.

Wydrukowane swobodne teksty pod koniec każdego miesiąca były zbierane i tworzyły gazetkę szkolną. Wielu młodych nauczycieli popierających teorię Freineta również tworzyło drukarnie szkolne. Ich klasy utrzymywały między sobą łączność wymieniając swobodne teksty, miesięczne gazetki szkolne, listy uczniów, dokumentacje geograficzne i paczki z ciekawostkami regionalnymi. W ten sposób powstała następna technika zwana korespondencją międzyszkolną.

Tworzenie swobodnego tekstu wyzwalało ośrodki zainteresowań, związane z jego treścią i najbardziej charakterystyczne dla danego terenu, co zmuszało uczniów do poszukiwania wiadomości o środowisku przyrodniczym, geograficznym i społecznym. Realizowano to przez wywiady, które zaczęły zastępować dotychczasowe wycieczki.

Obok wiedzy zdobytej w najbliższym środowisku i na podstawie listów korespondentów dziecko winno mieć dostęp do wiedzy ogólniejszej odpowiadającej potrzebom jego rozwijającej się - indywidualnej osobowości. Temu celowi służyły fiszki dokumentacyjne i kartoteki źródłowe wykonane przez nauczycieli w różnych komisjach przedmiotowych, które później przekształciły się w spółdzielnię produkującą pomoce naukowe.

Przedstawiona wyżej koncepcja pedagogiki Freineta uzmysławia nam, że polegała ona przede wszystkim na zespoleniu ekspresji osobistej dziecka z różnymi formami pracy indywidualnej i zespołowej.

Freinet podobnie jak wielu ówczesnych pedagogów wywodzących się z Nowego Wychowania, którzy popierali jego koncepcje pedagogiczne powstałe w szkole w Bar-sur-Loup i dopracowane w szkole w Vence, pragnie uczynić szkołę miejscem, w którym będzie dokonywał się rzeczywisty rozwój osobowości ucznia niezależnie od środowiska, z którego wywodzi się dziecko.

Freinet wychodził z założenia, że rozwój autentycznej osobowości dziecka może nastąpić tylko wówczas, gdy każde dziecko będzie znajdowało w szkole warunki do swobodnej ekspresji w różnych dziedzinach swojego życia i twórczości.

Swobodna ekspresja dziecka we wszystkich dziedzinach pozwala innym osobom, a zwłaszcza nauczycielowi, lepiej poznać i zrozumieć ucznia, a tym samym skutecznie wspierać jego proces edukacyjny. Wychodząc z tego założenia, szkoła powinna rozwijać wszystkie podstawowe środki swobodnej ekspresji: ustną, pisemną, graficzną, muzyczną, fizyczną i manualną.
Na pierwsze miejsce wysunął jednak swobodną ekspresję słowną, na której opiera się technika swobodnego tekstu. Przywiązywał on ogromną rolę do kształcenia twórczego języka i myślenia dziecka. Język, jego zdaniem, wyraża nie tylko wewnętrzne przeżycia, ale jest przede wszystkim narzędziem komunikacji społecznej oraz narzędziem poznawania świata. Ekspresja słowna pobudza także dzieci do szybszego podjęcia nauki czytania i pisania.

W szkole Freineta wszystkie teksty tworzone przez dzieci przyjmowane były z szacunkiem przez nauczyciela i zespół klasowy, który po uzasadnieniu wyboru decydował o ewentualnym opublikowaniu wybranych utworów w gazetce klasowej. Taka pozytywna krytyka nauczycieli i kolegów powodowała wzrost motywacji do pisania coraz ciekawszych tekstów. Sposób i czas prowadzenia zajęć zależał od pomysłu nauczyciela, warunków środowiskowych, wieku dzieci i od emocji wywołanych określonym - szczególnym wydarzeniem czy przeżyciem.

W organizacji zajęć wyróżnia się trzy główne etapy:
1. Pisanie swobodnego tekstu.
2. Wybór najciekawszych prac.
3. Zbiorowe omawianie i opracowywanie (poprawianie) wybranego tekstu.

Zajęcia z wykorzystaniem techniki swobodnego tekstu zaczynają się najczęściej od napisania przez uczniów wypracowania na tematy, które ich najbardziej interesują w dowolnej, nie narzuconej formie literackiej. Swobodna ekspresja słowna bezpośrednio wyraża myśli, przeżycia i spostrzeżenia dziecka w formie wypowiedzi. Najwartościowsze są te teksty, które powstają w chwili, kiedy dziecko rzeczywiście odczuwa potrzebę wyrażania swoich myśli i przekazania ich innym. W Szkole Technik Freineta dzieci piszą teksty zarówno w czasie zajęć szkolnych jak i w domu. Uczniowie mają swobodę w wyborze tematów, natomiast nauczyciel, współdziałając z uczniami, pobudza ich do twórczego wysiłku, wytwarza atmosferę zaufania do ich własnych pomysłów. Uczniowie odpowiednio zachęceni przez nauczyciela i wspierani w czasie tworzenia tekstów są przekonani o przyjęciu ich tekstu z należytym szacunkiem przez nauczyciela i kolegów.

Drugi etap pracy obejmuje czytanie tekstów i wybór najlepszych prac przez głosowanie. Przy nielicznej klasie wszyscy uczniowie odczytują swoje teksty, a nauczyciel zapisuje na tablicy ich tytuły i autorów. Kiedy w klasie jest ponad dwadzieścia osób, czytanie tekstów przebiega w dwóch etapach. Najpierw dzieci czytają swoje teksty cicho w zespołach i wybierają jeden, który im się najbardziej podoba. Następnie autorzy wybranych tekstów odczytują je głośno przed klasą i zapisują na tablicy ich tytuły. Potem cała klasa głosuje przez podniesienie ręki za przyjęciem najciekawszego i najładniejszego.

Trzeci etap pracy to zbiorowe opracowywanie wybranego tekstu. Najlepszy utwór zapisywany jest na tablicy, po czym następuje jego poprawianie. Po wykryciu, omówieniu i poprawieniu błędów ortograficznych i językowych, uczniowie dyskutują nad treścią i kompozycją utworu. Autor albo wyraża zgodę na proponowane zmiany albo uzasadnia swój punkt widzenia.

Z pracą tą wiążą się ćwiczenia słownikowe zwane przez Freineta "polowaniem na słowa", w ten sposób rozwijana jest mowa ucznia i wzbogacony zasób słownictwa czynnego i biernego. Nauczyciel w tej części zajęć ma możliwość powtórzenia, utrwalenia i rozszerzenia wiadomości z ortografii, gramatyki, stylistyki i interpunkcji.

Tak przeprowadzone zajęcia uwzględniają wszystkie elementy dobrze zbudowanej lekcji języka ojczystego. Występują tam ćwiczenia w mówieniu, pisaniu z pamięci, czytanie głośne i ciche ze zrozumieniem, ćwiczenia słownikowe, nauka o języku, zasady pisowni i gramatyki.

W czasie zajęć, na których powstaje swobodny tekst realizowane są więc zasadnicze cele nauczania języka ojczystego.

C. Freinet uważał, iż nauczyciel powinien zabiegać w czasie zajęć o wytworzenie szczególnie życzliwych i przyjaznych stosunków pomiędzy dziećmi i sobą. Aby dziecko mogło uwierzyć w swoje możliwości stwarza mu się szansę przeżycia sukcesu, ogranicza się do minimum negatywne oceny, wyeliminowane są wszelkie kary. Klimat życzliwości, poszanowania, godności dziecka, liczenie się z jego zainteresowaniami i osobistym doświadczeniem jest jednym z niezbędnych warunków działalności twórczej. Podczas zajęć swobodnych tekstów uczniowie mają dość duży stopień swobody, dotyczący organizacji pracy i podejmowania wykonywanych zadań. Nie oznacza to jednak dowolności, gdyż ogólne cele dydaktyczno-wychowawcze muszą być uwzględnione i realizowane. Swoboda dotyczy wyboru tematyki lub formy pisanych tekstów. Istotnym elementem twórczej atmosfery jest poszanowanie i akceptowanie samodzielnej myśli dzieci, ich pomysłowości i inwencji. W klasie panuje atmosfera współdziałania uczniów między sobą i uczniów z nauczycielem. Pierwszy etap pracy nad samodzielnym tekstem przebiega w formie pracy indywidualnej, ale nauczyciel już wtedy doradza, podsuwa pomysły i pomaga potrzebującym uczniom.

Istotnym elementem techniki swobodnych tekstów Freineta, jako kompleksowej metody stymulacji twórczego myślenia uczniów, jest między innymi swobodna twórcza atmosfera wywołująca pozytywne emocje, która towarzyszy pracy uczniów na zajęciach.

Wyzwalanie ekspresji dziecka w szkole Freineta i oparcie na niej procesu nauczania jest właśnie wiązaniem twórczej wyobraźni i inwencji dziecka, jego osobistych odczuć i przeżyć z procesami poznawczymi, intelektualnymi, jest bogaceniem wewnętrznego świata dziecka i zbieraniem wiedzy o świecie. Równocześnie, za sprawą uzewnętrznienia przeżyć, jest przekształcaniem zewnętrznego świata. Wynika stąd wniosek, że swobodna ekspresja literacka dzieci, będąca ważnym ogniwem techniki swobodnych tekstów, jest elementem aktywności twórczej.

Współczesne nauczanie zintegrowane na pierwszym etapie kształcenia ma wiele wspólnych cech z podstawowymi założeniami pedagogiki C. Freineta. Dotyczą one oparcia procesu nauczania i wychowania na życiu dziecka i jego ekspresji, doświadczeniach i przeżyciach oraz uczynienia z nich najważniejszych założeń celowej edukacji. Dlatego ta koncepcja pedagogiczna bliska jest naszej współczesnej pedagogice, zwłaszcza realizacja takich celów jak powiązanie aktywności, ciekawości i twórczości dziecka z jego środowiskiem, jak również obiektywnym światem zewnętrznym. Freinet organizując Nowoczesną Szkołę uwzględniał zarówno potrzeby dziecka jak i społeczności, w której ono żyje. W jego szkole współwystępują obok siebie: nauka, twórcza praca i zabawa, nowoczesne urządzenia techniczne i wytwory sztuki dziecka, współdziałanie w zespołach oraz indywidualny wysiłek, dyscyplina oparta na świadomym wypełnianiu powierzonych zadań i obowiązków, a także przyjazne, oparte na wzajemnym szacunku kontakty dziecka z wychowawcą.

Pedagogika Freineta, tak jak i nasza współczesna pedagogika zintegrowana, uwzględnia potrzeby i doświadczenia dziecka, jego myśli, pragnienia i dążenia, a zwłaszcza zainteresowania oparte na własnej inicjatywie i aktywności. Koncepcja ta jest równocześnie głęboko humanistyczną, a zarazem nowoczesną, otwartą na problemy najbliższego i dalszego środowiska, społeczeństwa i epoki. Szkoła Freineta uwalnia dziecko od stałego niepokoju i napięcia, jakie przynosi szkoła tradycyjna, stosując klasyfikację i ocenę. Wartość koncepcji pedagogicznej C. Freineta polega na tym, że była ona i jest realizowana w praktyce, inspirując wielu twórczych nauczycieli.

Bibliografia:
1. Clero C., Twórcza aktywność dziecka. Warszawa 1976, WSiP.
2. Frankiewiecz W., Technika swobodnych tekstów jako metoda kształcenia myślenia twórczego. Warszawa 1983, WSiP.
3. Freinet C., O szkołę ludową. Ossolineum 1976
4. Semenowicz H., Poetycka twórczość dziecka. Warszawa 1979, N.K.
5. Więckowski R., Techniki Freineta we współczesnej edukacji wczesnoszkolnej. " Życie Szkoły" 1998/1.

Opracowanie: mgr Iwona Harasimczuk
mgr Elżbieta Chomienia - Drabent

Wyświetleń: 1574