Katalog

Barbara Olech
Zajęcia zintegrowane, Artykuły

Rola i zdania rodziców w wychowaniu dzieci

- n +

Rola i zdania rodziców w wychowaniu dzieci

Złożoność procesu wychowania

Trzeba wskazać, że wychowanie jest procesem ciągłym. Oznacza to, iż nie dokonuje się ono jednorazowo, nie zamyka w wybranej sytuacji czy okolicznościach, ale trwa stale, przez całe życie człowieka, przechodząc rozmaite fazy. Na wychowanie składa się mnóstwo zamierzonych i niezamierzonych sytuacji, czasami narzuconych przez "samo życie", specjalnie tworzonych sytuacji i przypadkowych, wartości i doświadczeń świadomie dobieranych oraz dostarczanych przez codzienne życie będąc w różnych środowiskach, wynikających z pełnionych ról itp.

Wychowując dziecko, należy mieć na uwadze to, że nie przygotowujemy je tylko do życia w obecnych warunkach, ale także do zmienianych przez niego samego i innych. Trzeba je też przygotować do nieznanej przyszłości, a to zadanie nie jest łatwe w obecnej zmiennej cywilizacji i społeczności, pełnej licznej sprzeczności. Dlatego też trzeba podkreślić ważność rodziny w procesie wychowania dzieci.

Co decyduje o sile oddziaływania rodziny?

Wiemy od dawien dawna, jak ogromne znaczenie przypisuje się rodzinie. Podkreśla się jej wpływ na rozwój fizyczny, umysłowy, a zwłaszcza emocjonalny, moralny i społeczny dziecka. Rodzina stanowi, środowisko, które zapewnia dzieciom najlepsze warunki rozwoju.

Chociaż we współczesnym życiu, coraz częściej dzieci spędzają czas w środowiskach pozarodzinnych: żłobki, przedszkola. To jednak jednym z najważniejszych atutów rodziny jest jej wczesne oddziaływania na dziecko, pierwsze miesiące spędza ono w środowisku rodzinnym i znajduje się pod jej wyłącznym wpływem. Uczy się wtedy bardzo wiele i bardzo szybko, ponieważ jest ono chłonne wiedzy i zdobywania nowych umiejętności, jest dobrym obserwatorem.

Oddziaływanie rodziny cechuje największa ciągłość, największa systematyczność, nawet w przypadku zmiany struktury. Dziecko czuje się w rodzinie swobodnie, bezpiecznie, dobrze niezależnie od tego, jakie są ich obiektywne walory, jak te osoby wyglądałyby w zestawieniu z innymi osobami.

Potrzeby psychiczne dzieci.

Ciągłość istnienia domu rodzinnego ma dla rozwoju dziecka olbrzymie znaczenie. Sprawia ona, że rodzina może zaspokoić liczne potrzeby psychiczne dziecka, przede wszystkim zaś poczucie bezpieczeństwa.

Konieczne są do spełnienia trzy zasadnicze warunki:

- pogodna atmosfera w otoczeniu dziecka - dzieci intuicyjnie poszukują w swoim otoczeniu ludzi pogodnych, unikają zaś osób niezadowolonych, smutnych, o obniżonym nastroju itd.,

- stabilny klimat emocjonalny, atmosfera warunków ciągłych, wyrównanych a nie częste, gwałtowna zmiany nastroju rodziców. Znaczne wahania nastrojów rodziców, szczególnie u dzieci o słabym systemie nerwowym, powodują poczucie zagrożenia, niepewności siebie, niepokoju itd.

- poczucie stałego oparcia w osobach dorosłych - zwłaszcza, gdy dziecko czuje się narażone na przykre zdarzenia i niespodzianki.
- Poczucie bezpieczeństwa to również zapewnienie dziecku pewności, że nie spotka je przypadkowa, niezasłużona krzywda, gdy jest pewne, że jest lubiane, ze ma zapewnioną stałą opiekę, że ktoś troszczy się o nie i w każdej chwili może liczyć na pomoc.

Bardzo ważny jest też dla dziecka fizyczny i uczuciowy kontakt z matką. Już niemowlę zdradza niepokój i brak zadowolenia, gdy matka oddala się od dziecka, natomiast jej zbliżenie witane jest zadowoleniem. Ta więź począwszy od okresu ciąży pogłębia się jeszcze bardziej, szczególnie, gdy dziecko jest karmione piersią.

Dziecko szuka w kontaktach z rówieśnikami również przyjaźni, która przeciwdziała osamotnieniu. Taka przyjaźń pozwala mu na uczenie się przestrzegania zasad kulturalnego współżycia tj. nawyku świadczenia drobnych usług, empatii, czyli wczuwania się w czyjąś sytuację, przeciwdziała zaś egoizmowi, kłótliwości, mściwości, rozżaleniu, urazom, nieśmiałości. Ograniczanie dziecku nawiązywania przyjaźni prowadzi do poczucia krzywdy i osamotnienia.

Dziecko wymaga szacunku i ma prawo do niego. Nieliczenie się z jego godnością rodzi u niego wrogość i postawę agresywną dochodzącą niekiedy do nienawiści wobec otoczenia. Upokarzanie kaleczy jego psychikę, przestaje wierzyć w siebie, nie docenia własnych możliwości, ma poczucie niskiej wartości, nie docenia siebie, brak mu zaufania do siebie.

Większość tzw. "dzieci trudnych" ma brak poczucia akceptacji przez rodziców lub opiekunów. Dla pełnego zaspokojenia tej potrzeby wymagane jest m. in.:
- uznanie prawa dziecka do jego własności osobistej,
- dokładne sformułowanie jego obowiązków,
- uważne wysłuchanie jego zdania,:
- przestrzeganie na co dzień uprzejmości, tj. używanie wobec niego słów proszę, dziękuję, przepraszam,
- dotrzymywanie obietnic i tajemnic, które zostały nam powierzone, okazywanie mu życzliwości i sympatii ale nie czułostkowości (dziecko stawia coraz większe wymagania, jego przywiązanie nie jest prawdziwe).

Potrzeba akceptacji jest realizowana również wówczas, gdy okazujemy dziecku zainteresowana jego osobą podkreślamy jego pozytywne cechy, jesteśmy gotowi przyjść mu z pomocą.

Potrzeba akceptacji jest realizowana również wówczas, gdy: okazujemy dziecku zainteresowanie jego osobą podkreślamy jego pozytywne cechy, jesteśmy gotowi przyjść mu z pomocą.

Każde dziecko potrzebuje pewnego rodzaju aktywności. Już niemowlę, które wykonuje nieudolne i nieskoordynowane ruchy, manifestuje potrzebę aktywności. Jest to m.in.:

- aktywność motoryczna i manipulacyjna skierowana na przedmioty,
- naśladownictwo ruchów innych osób, współdziałanie,
- dociekanie i próba wytwarzania czegoś nowego, np. budowli z klocków.

Wyręczanie dziecka i wkraczanie z pomocą pozbawia go możliwości opanowania samodzielnej aktywności. Zbytnia troskliwość na tym odcinku, ciągła interwencja dorosłych może stać się przyczyną lenistwa dziecka, niezaradności i braku inicjatywy. Zadaniem dorosłych jest więc nie hamowanie spontanicznej aktywności, lecz zapobieganie sytuacjom niebezpiecznym, dążenie do spowodowania, aby dziecko umiało przewidywać przykre następstwa swojej aktywności, aby umiało wyciągać wnioski na przyszłość. Wskazane jest, aby dzieci brały udział w codziennych zajęciach domowych i miały stawiane wymagania, bowiem odsuwanie go od tych czynności ogranicza możliwość właściwego przygotowania do samodzielności życiowej. Dzieci zabiegają usilnie, aby rodzice podziwiali każdą ich nową umiejętność i samodzielność w pokonywaniu trudności.

Bardzo duże znaczenie w poczuciu wzrostu dziecka ma zachęta i współdziałanie oraz docenianie jego osiągnięć, ponieważ dziecko chce być coraz lepsze, mądrzejsze, zaradniejsze, chce być zauważone przez dorosłych.

Potrzeba wzrostu rozwoju manifestuje się również tym, iż dziecko:
- oczekuje aprobaty i zachęty dla swoich poczynań,
- wsparcia w rozwijaniu odwagi wobec życia,
- pomocy w przezwyciężaniu obaw i lęków,
- uznania w nim godności,
- częstego powtarzania, że jest kochane i potrzebne,
- nie stwarzanie w domu konfliktowej atmosfery,
- zainteresowania jego problemami i pomocy w ich rozwiązywaniu,
- odnoszenie się z szacunkiem do jego inicjatywy i poczynań
- zwracanie uwagi na protesty dziecka, które są sygnałem,
- że ograniczamy jego samodzielność
- umożliwianie mu rozładowania energii w grach i zabawach

Bardzo lubią i cenią sobie dzieci, gdy rodzice:
- uczestniczą wspólnie w zabawach,
- nie podnoszą głosu, lecz tłumaczą.
- nie krytykują lecz udzielają rad,
- przytulają są wyrozumiali,
- traktują poważnie, słuchają zwierzeń,
- dotrzymują słowa, obietnic, tajemnic,
- aprobują kolegów i znajomych, pozwalają się z nimi spotykać
- cieszą się wspólnie z osiągnięć dziecka,
- dają poczucie, że im zależy na dziecku,
- pomagają w lekcjach,
- nie lekceważą kłopotów i zmartwień dziecka,
- łagodzą zmartwienia, opiekują się w chorobie,
- są opanowani, zrównoważeni, nie gniewają się z byle powodu,
- pozwalają w domu trzymać zwierzęta.

Realizacja potrzeb ma miejsce m.in. wówczas, gdy rodzice, opiekunowie, wychowawcy pamiętają na co dzień o tym, że:
- dziecko ma prawo do wyrażania własnych uczuć (gniewu, niezadowolenia bez przemocy i agresji),
- jeśli dziecku się coś nie uda i czuje ono wstyd, nie może być to przedmiotem żartów i ośmieszania
- należy codziennie znaleźć czas na rozmowę z dzieckiem o tym, co mu się udało
- z czym miało trudności (szczera rozmowa)
- dziecku potrzebne jest okazanie zaufania.
- dzieciom należy wyraźnie powiedzieć, na co mogą sobie pozwolić,
a czego mają unikać
- wskazane jest dopuszczanie dzieci do współdziałania (zakupy, ubiór),
- dziecku nieśmiałemu, niepewnemu siebie pozwolić, aby mogło "wyrażać" swoje zdanie (dawanie mu odwagi, wsparcia, podtrzymywanie go na duchu),
- wskazana jest wspólna opieka nad dzieckiem, a nie zrzucanie tego obowiązku nawzajem

W rodzinach pełnych, zgodnych, nie dotkniętych patologią alkoholową rodzice są zdolni zaspokoić te potrzeby dzieci w sposób optymalny, wychowaniem zajmują się obydwoje rodzice, świadomi swojego powołania i bez nałogów, czyli rodzina zdrowa.

Pewien problem stanowi coraz częstszy brak czasu dla dzieci, brak cierpliwości rodziców, odtrącanie dziecka słowami "nie zawracaj mi głowy" itp. Dziecko czuje się lekceważone i szuka ono sensownej pomocy poza rodziną. Błędem wielu rodziców jest przekonanie, że dziecku wystarczy zakup zabawek i komputera.
Wiadomo natomiast, że zainteresowanie szybko przemija, a dziecko potrzebuje kontaktu psychicznego z rodzicami. Dziecku trzeba też tłumaczyć co jest potrzebą a co "kaprysem", dawać mu możliwość trafnego i świadomego wyboru.

Wśród wielu innych potrzeb psychicznych dzieci jest też stawianie im zadań do wykonania stosownie do ich możliwości rozwojowych. Wzmacnia w nich poczucie wartości, odpowiedzialności i przydatności w rodzinie. Zaniedbywanie w całej rozciągłości potrzeb psychicznych, to w wielu przypadkach źródło patologii moralnej, duchowej
i społecznej tych dzieci.

Postawy rodzicielskie

Kiedy rozpatrujemy socjalizujące oddziaływanie środowiska na jednostkę, powinniśmy spojrzeć na to zagadnienie również przez pryzmat trwałości więzi rodzinnej oraz postaw rodzicielskich. W literaturze poświęconej roli środowiska rodzinnego w powstawaniu zaburzeń rozwoju dziecka wymienia się różne typy osobowości oraz postaw rodziców, którym przypisuje się duże znaczenie patogenne. Najczęściej wymienia się następujące typy matek odgrywających patogenną rolę w rozwoju dziecka:
- matkę agresywną;
- matkę nadmiernie skrupulatną i lękową;
- matkę, dla której dziecko jest środkiem kompensacji niespełnionych pragnień i zawiedzionych nadziei życiowych.16

Typ matki agresywnej może mieć różne odmiany. Zaliczyć należy do tego zarówno kobiety, które nie akceptują swojego partnera życiowego, pogardzają nim i wychowują dzieci w nienawiści do ojca jak również matki, które całą agresję będącą następstwem różnego typu frustracji życiowych, kierują na swoje dzieci.

Typ matki nadmiernie skrupulatnej nastawionej zazwyczaj lękowo, może mieć także różne odmiany. Matka często ma fobie infekcji i utrzymuje dzieci, dom w nadmiernej czystości, chroni dzieci przed zagrażającymi wpływami środowiska rówieśniczego lub też sprawdza i kontroluje każdy krok dziecka.

Typ matki szukającej w dziecku i poprzez dziecko podstawowej satysfakcji życiowej spotka się najczęściej wśród kobiet, które miały ciężkie dzieciństwo, nieudane małżeństwo, które nie pracują zawodowo. Matki te otaczają dziecko zazwyczaj nadmierna opieką, skłonne są jednak odrzucać dziecko emocjonalnie w sytuacji kiedy nie spełnia ono pokładanych w nim nadziei.

Wśród typów ojców, którym przypisuje się najsilniej zaznaczoną rolę patogenną wymienia się trzy typy:
- ojca nieobecnego
- ojca rygorystycznego i surowego
- ojca groźnego.17

Termin "ojciec nieobecny" używany jest zarówno dla określenia sytuacji, w których autorytet ojca jest sprowadzony do minimum, jak i tych ojców, którzy nie wykazują większego zainteresowania sprawami dziecka i nie chcą lub nie potrafią włączyć się aktywnie w proces wychowawczy.

Ojca rygorystycznego i surowego cechuje nadmierne egzekwowanie wymagań w stosunku do dziecka. Ojciec taki chce zazwyczaj, aby jego dziecko lepiej wypełniało swoje obowiązki. Aspiracje życiowe tych ojców w stosunku do własnych dzieci są nadmiernie wygórowane i często nie uwzględniają realnych możliwości intelektualnych dziecka.

Ojciec typu groźnego często wykazuje wrogość i nienawiść do własnych dzieci. W naszych warunkach z postacią groźnego ojca spotykamy się w rodzinach alkoholików. Ojcowie - alkoholicy w stanie zamroczenia alkoholowego stanowią prawdziwy postrach dla swych rodzin. Ta postać groźnego ojca jest pozbawiona autorytetu w oczach dziecka. W niektórych rodzinach zdarza się również, że matka nie mogąc sobie poradzić z dziećmi odwołuje się do karzącej ręki ojca. Niezgodność poglądów obojga rodziców na sprawy wychowania bardzo często prowadzi do wyboru przez dziecko własnej drogi postępowania.

Z powyższego wynika, że nie wszyscy rodzice ustosunkowują się do swych dzieci jednakowo i nie każda postawa rodziców wobec nich jest korzystna dla ich rozwoju. M. Ziemska 18 wyróżnia różne typy nastawień emocjonalnych rodziców wobec dzieci czyli postaw rodzicielskich. Opierając się na wynikach niektórych badaczy przedstawia je jako 4 grupy postaw: odtrącenie - akceptacja, unikanie - współdziałanie, nadmierne wymaganie -uznanie praw, nadmierne ochranianie - przyznanie dziecku rozumnej swobody.

Przy wystąpieniu nadmiernego dystansu uczuciowego i dominacji rodziców występuje postawa odtrącająca. Akceptacja polega na przyjęciu dziecka takim, jakim ono jest z wszystkimi jego defektami, wadami, trudnościami. Przy nadmiernym dystansie uczuciowym z równoczesną bezradnością mamy do czynienia z postawą unikającą, której przeciwieństwem jest postawa współdziałająca. Współdziałanie z dzieckiem świadczy o zainteresowaniu sprawami dziecka i angażowanie go w zajęcia domowe. Postawa nadmiernie korygująca wpływa niekorzystnie na tworzenie się postaw dziecka. Przy tej postawie rodzice naginają dziecko do wytworzonego przez nich wzoru bez liczenia się z jego możliwościami indywidualnymi. Przeciwieństwem tej postawy jest uznanie praw dziecka, rodzice stawiają dziecku wymagania adekwatne do jego możliwości, przejawiają szacunek do jego indywidualności, kierują dzieckiem delikatnie stosują intelektualne sposoby działania. Kiedy rodzice są nadmiernie skoncentrowani na dziecku prezentują postawę nadmiernie chroniąca. Podejście do dziecka jest u nich bezkrytyczne, niedostrzegają jego wad i niedoskonałości.

Rodzice przejawiający właściwe postawy wobec dziecka, otaczają je opieką, zaspokajają jego potrzeby, są cierpliwi w stosunku do niego, łatwo nawiązują z nim kontakt Przy postawach niepożądanych wychowawczo dziecko często pozbawione jest troskliwej opieki rodziców, nie zaspokajane są jego potrzeby psychiczne, dziecko jest traktowane z pozycji autorytetu. Często ograniczona jest swoboda i aktywność dziecka. W takiej sytuacji dziecko obco czuje się w swojej rodzime, często występują u niego zaburzenia socjalizacji, występują objawy niedostosowania społecznego. Rodzice reprezentujący określone postawy posługują się w procesie wychowania odpowiednimi metodami wychowawczymi. Klasyfikacja metod wychowawczych przedstawiona jest zwykłe łącznie z omówieniem ich wartości pedagogicznej. W przypadku rozpoznania zaburzeń socjalizacji i wystąpienia objawów niedostosowania społecznego istotne jest stosowanie metody kary i nagrody. Kara jest sytuacją negatywną, ponieważ towarzyszy jej przykry stan emocjonalny. W rozumieniu pedagogicznym kara powinna pełnić funkcję korektywną i profilaktyczną. Bardzo często kara stosowana jest niepedagogicznie. Dziecko upominane jest lub strofowane przy osobach postronnych, bywa wyśmiewane, poniżane, karane cieleśnie, pozbawione rzeczy do których ma prawo. Zbyt częste stosowanie kar tego typu wpływa na powstanie agresywności, brutalności, bezwzględności.

Kary prowadzą do występowania społecznie niepożądanych skutków, miedzy innymi przeniesienie reakcji agresywnych na inne osoby.

Nagroda jest sytuacją pozytywną, wzmacnia uczucia przyjemne, takie
jak: radość, nadzieję, świadomość uznania i pobudza do kolejnych wysiłków.
Pozbawienie nagrody - jest karą, uniknięcie kary działa jak nagroda.

Bibliografia:
1. Filipczuk H., Potrzeby psychiczne dzieci i młodzieży. Warszawa 1980, Instytut Wydawniczy CRZZ
2. Filipczuk H., rodzina a rozwój psychiczny dzieci. Warszawa 1981, Nasza Księgarnia
3. Garczyński S., Potrzeby psychiczne. Warszawa 1972
4. Kozłowska A., Jak pomagać dziecku z zaburzeniami życia uczuciowego. Warszawa 1996, Wydawnictwo "Zak"
5. Raczkowska J., Na tropach rodzicielskich niepowodzeń. Warszawa 1988, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych
6. Rimm S., Mądre wychowanie. Jak wychować szczęśliwe dziecko, które sobie poradzi sobie w szkole i w życiu. Poznań 1999. Wydawnictwo Moderski i S-ka
7. Putkiewicz Z., Potrzeba uczuć. Warszawa 1972, NK
8. Ziemska M., Rodzina i dziecko, Warszawa 1989, PWN

Opracowanie: Barbara Olech
Nauczycielka nauczania zintegrowanego
w PSP w Białej

Wyświetleń: 619


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.