Kształtowanie twórczego myślenia - podstawowe informacje

Twórcze myślenie jest jedną z najważniejszych form funkcjonowania myśli ludzkiej odnoszącej się do wszystkich sfer aktywności człowieka - w tym również opiekuńczej i wychowawczej. Każdy człowiek jest zdolny do myślenia twórczego, bowiem dyspozycje twórcze są dane wszystkim ludziom. Sprawność myślenia twórczego można rozwijać, jednak odbywa się to na drodze wysiłku i odpowiednio zorganizowanych ćwiczeń.

Na poziom zdolności, w tym uzdolnień twórczych, wpływają zarówno cechy dziedziczne, warunki środowiska, motywacja jednostki jak i ujawnianie, aktywizowanie i rozwijanie zdolności na terenie domu i szkoły.

Myślenie człowieka realizuje się w sytuacjach problemowych (problemy poznawcze, decyzyjne i wykonawcze). Myślenie twórcze występuje w trakcie rozwiązywania problemów otwartych - posiadających wiele poprawnych rozwiązań (problemy konwergencyjne, zamknięte, charakteryzują się tym, że mają jedno poprawne rozwiązanie).

Problemy, które rozwiązuje nauczyciel w trakcie pracy zawodowej mają najczęściej charakter otwarty, nauczyciel musi wybrać jedno spośród wielu możliwych rozwiązań.

Do podstawowych elementów myślenia twórczego (dywergencyjnego) zaliczamy: płynność myślenia, giętkość, oryginalność i wrażliwość na problemy. Płynność jest to zdolność wyrażająca się w łatwości wytwarzania pomysłów - określonych treści intelektualnych. Płynność umożliwia posiadanie wielu dróg postępowania, z których nauczyciel może wybrać optymalną. Giętkość określa się jako zdolność do zmiany specyficznej funkcji przedmiotu lub jego elementu. Posiadanie wysokiego poziomu giętkości myślenia umożliwia nauczycielowi zmianę kierunku poszukiwań, przełamywanie błędnych nastawień, zdolność do nowego spojrzenia na dane zjawisko. Oryginalność myślenia jest to zdolność do wytwarzania nowych, niecodziennych, ciekawych pomysłów. Nauczyciel myślący oryginalnie ma możliwość wyjścia poza stereotypowe rozwiązania, a jednocześnie formułowanie nowych rozwiązań dostosowanych do danej sytuacji. Wrażliwość na problemy pozwala na łatwe dostrzeganie problemów ucznia, klasy, szkoły i swoich własnych.

Wymienione elementy myślenia twórczego można rozwijać u dzieci. Są one ważnym elementem sprawności intelektualnej i wyznaczają efektywność działania w sytuacjach, które wymagają wielu oryginalnych pomysłów - zarówno w życiu osobistym jak i w trakcie nauki szkolnej.

Warunkiem rozwijania u uczniów sprawności myślenia dywergencyjnego jest obok stwarzania odpowiednich sytuacji do ćwiczeń, również kształtowanie motywacji do zachowań oryginalnych, stwarzania warunków do zindywidualizowanej nauki, sprzyjanie niezależności myślenia, zachęcanie do produktywności oraz wzbudzanie tolerancji do pomysłów, poglądów i zachowań innych ludzi.

Podstawowe informacje dotyczące treningu myślenia twórczego.

1. Założenia:
- myślenie twórcze, to myślenie pozwalające na wytwarzanie samodzielnych, oryginalnych rozwiązań problemów otwartych.
- sprawność myślenia twórczego można rozwijać w oparciu o specjalnie dobrane ćwiczenia.
- każdy człowiek posiada pewien poziom sprawności w zakresie poszczególnych cech myślenia dywergencyjnego.
- myślenie twórcze najłatwiej kształtować w ramach grupowego rozwiązywania problemów.
- osiągniętą sprawność myślenia można wykorzystać w rozwiązywaniu różnych problemów występujących w życiu osobistym i pracy zawodowej.

2. Uwagi dotyczące organizacji treningu.
Najłatwiej osiągnąć cele treningu organizując zajęcia w małych grupach (do 12 osób).

Osoba realizująca trening powinna zapoznać się z literaturą dotyczącą myślenia twórczego i posiadać silną motywację do tego typu działalności. Musi zdawać sobie sprawę z tego, że rola "trenera" to rola przewodnika pracującego z równouprawnionymi partnerami. Zadaniem trenera jest organizowanie korzystnych warunków do czynnego zaangażowania się w pracę każdego uczestnika zajęć. Aby to osiągnąć należy wykazać się cierpliwością, taktem, opanowaniem własnych emocji. Należy wiedzieć o tym, że wiele osób posiada "blokadę" przy wypowiadaniu swoich myśli w obecności grupy, boją się oceny, ośmieszenia. Należy nie dopuszczać do oceniania innych, nie pospieszać, ani nie zmuszać do wypowiadania się. Każdy pomysł powinno się przyjmować z życzliwością, nie krytykować, a jednocześnie zachęcać do produkowania wielu rozwiązań cechujących się oryginalnością.

Na początku zajęć należy poinformować o celu pracy, wyjaśnić, na czym polega specyfika myślenia twórczego i jaka jest jego rola w życiu człowieka.
Wskazane jest, aby zajęcia treningowe organizować w czasie zapewniającym spokój i koncentrację. Z całego zakresu ćwiczeń można wybrać pewne działy. Kryterium ich wyboru powinny być zainteresowania i potrzeby uczestników.
Po partii ćwiczeń jak i po zakończeniu treningu wskazane jest również omówienie z grupą osiągnięć tzn. zmian, jakie zauważyli u siebie w stosunku do innych jak i siebie samego oraz trudności, jakie napotkali w trakcie pracy.

Przebieg treningu myślenia twórczego.

1. Zaznajomienie z celem treningu (wspomaganie rozwoju poszczególnych elementów myślenia dywergencyjnego - płynności, giętkości, wrażliwości na problemy, oryginalności).

2.Zapoznanie uczestników z podstawami teoretycznymi myślenia twórczego.

3. Omówienie warunków, które muszą być spełnione, aby trening przyniósł oczekiwane efekty, w tym:
- konieczność świadomego wysiłku podejmowanego w celu rozwijania zdolności twórczych,
- życzliwość i tolerancja do zachowania i wypowiedzi innych osób,
- analiza własnych uczuć i trudności, które mogą się pojawić w czasie trwania treningu,
- aktywne uczestnictwo w podejmowanych pracach,

4. Poznajmy się
Instrukcja: Proszę zadawać kolejno (również osobie prowadzącej trening) trzy pytania. Muszą one być tak dobrane, aby w oparciu o odpowiedzi poznać ważne cechy osobowości. Proszę nie formułować pytań intymnych.

5. Wybór ilustracji
Instrukcja: Proszę wybrać jedną (może być więcej) z prezentowanych ilustracji (np. wycinki z gazet), którą uważacie za najciekawszą, najbliższą waszym przeżyciom.
Przebieg: Każdy kolejno wybiera ilustracje i uzasadnia swój wybór.

6. Życzenia
Instrukcja: Wyobraźmy sobie, że przed wami stoi czarodziej. Ma on moc spełniania życzeń, które wypowiemy. Teraz kolejno każdy będzie je wymieniał.
Przebieg: Każdy kolejno wypowiada życzenia. Jeżeli ktoś ma trudności z ich sformułowaniem, lub nie chce ich ujawnić to mówi następny uczestnik.

7. Tworzymy grupę.
a) ćwiczenie "dziwna maszyna"
Instrukcja: Jesteśmy dziwną maszyną, ustawiamy się w rzędzie jedna osoba za drugą. Ja wykonam kilka ruchów, które macie kolejno naśladować. Każda następna osoba wykonuje ruchy w coraz szybszym tempie.
Przebieg: Prowadzący zajęcia wymyśla kilka ruchów ilustrujących ruchy dziwnej maszyny oraz wydaje dźwięk, który również naśladują uczestnicy.
b) ćwiczenie "przedstawienie"
Instrukcja: Podzielcie się na dwa zespoły. Każdy zespół wymyśla krótki występ o dowolnym charakterze, macie na to 5 minut.
Przebieg: Grupy naradzają się i w dowolnej kolejności wykonują swój program. Każdy występ nagradzamy oklaskami.
c) ćwiczenie "ślepa babka"
Instrukcja: Bawimy się w "ślepą babkę", rozpoznajemy dotykiem każdą złapaną osobę.

8. Dostrzegamy różnorodność świata
Celem tego zestawu ćwiczeń jest przełamanie nawykowych sposobów percepcji sytuacji zadaniowych oraz kształtowanie świadomości, że różne drogi prowadzą do realizacji tych samych celów.
a) ćwiczenie "dlaczego"
Instrukcja: Zjawili się u nas dwaj przybysze z kosmosu, znający język polski. Zwracają się oni z prośbą o wyjaśnienie spraw, których nie rozumieją. "Kosmitom" podajemy informację, aby pytaniami: dlaczego?, w jakim celu? itp. zmusili grupę do poszukiwania sensu poszczególnych pojęć.
Przebieg: "Kosmici" proszą grupę o wyjaśnienie sensu takich słów jak: szkoła, świąteczny posiłek, dom, tradycja itp.
b) ćwiczenie "wady przedmiotów"
Instrukcja: grupa dzieli się na trzy zespoły. Każdy zespół wyszukuje jak najwięcej wad takich przedmiotów jak np. książka, szkoła, korkociąg.
Przebieg: Przydziela się zespołom poszczególne pojęcia, określa czas pracy np. 3 minuty. Następnie każdy zespół odczytuje głośno wyniki swojej pracy, podaje też liczbę wad, które odkrył. Następnym etapem może być systematyzacja wad i ich klasyfikacja.
c) Ćwiczenie "pisanie opowiadań"
Instrukcja: grupa dzieli się na trzy zespoły. Każdy zespół pisze opowiadanie w określonej konwencji: komicznej, tragicznej, lirycznej.
Przebieg: Grupy piszą opowiadanie w ciągu 5 minut. Następnie odczytuje się je głośno.

9. Próbujemy inaczej.
Celem tego zestawu ćwiczeń jest przeciwstawienie się nawykowemu sposobowi widzenia świata, działanie podające w wątpliwość oczywistości.
a) ćwiczenie "co można zrobić innego"
Instrukcja: zastanówcie się,co można zrobić innego z np. gumką do ścierania, kartką papieru, autobusem.
Przebieg: uczestnicy w małych zespołach zapisują nowe zastosowania przydzielonego pojęcia (czas 3 min.). Następnie odczytujemy i liczymy ich liczbę.
b) ćwiczenie "jak się bez tego obejść"
Instrukcja: Wyobraźmy sobie, że nie wynaleziono butów, krzeseł (i człowiek nie ma potrzeby siadania). Jakie będą konsekwencje poszczególnych sytuacji?
Przebieg: pracujemy bez podziału na grupy analizując konsekwencje poszczególnych sytuacji. Prowadzący zajęcia zachęca do podawania niespotykanych, oryginalnych odpowiedzi.
c) ćwiczenie "co się stanie, gdy?"
Instrukcja: Starajcie się dostrzec ogół skutków na <plus> i <minus> podanych sytuacji.
- zniesie się obowiązek szkolny i kształcenie powierzy rodzicom,
- człowiek mógłby obejść się bez snu,
- ludzie żyją 500 lat,
Przebieg: Zastanówcie się i powiedzcie, jakie byłyby pozytywne i negatywne skutki poszczególnych sytuacji. Kolejno omówić.
d) ćwiczenie "analiza skrajnych problemów"
Instrukcja: Zastanówcie się, jakie problemy wystąpiłyby wówczas, gdy:
- klasa szkolna składałaby się z samych zdolnych uczniów,
- liczba bezrobotnych wyniosłaby 90% społeczeństwa,
- wszyscy dorośli Polacy otrzymali jednorazowo 500 tyś. złotych.
Przebieg: Dyskusja w zespołach i zapisywanie wyników, lub wspólna dyskusja nad każdym problemem.

Twórczość nie jest specjalnym darem otrzymywanym od Boga, którym dysponują wyłącznie artyści malarze, pisarze i kompozytorzy. Jest to postawa, styl działania pokonujący rutynę, nawyki, schematy. Człowiek twórczy poszukuje oryginalnych rozwiązań, dąży do zmiany, jest ciekawski, pomysłowo łączy odległe skojarzenia.

Twórczość to brak zgody na szarość, nudę i zastój. Nie trzeba być poetą, malarzem, pisarzem czy naukowcem, by zasłużyć sobie na miano twórcy.

LITERATURA Z ZAKRESU PROBLEMATYKI MYŚLENIA TWÓRCZEGO.
(wybór)

- L. DAVIS - "JAK WYCHOWAĆ ZDOLNE DZIECKO" W -wa 1998
- A. GÓRALSKI - "BYĆ NOWATOREM. PORADNIK TWÓRCZEGO MYŚLENIA" W -wa 1990
- E. NĘCKA - "TRENING TWÓRCZOŚCI" Olsztyn 1996
- Z. PIETRASIŃSKI "MYŚLENIE TWÓRCZE" W -wa 1995
- K.J.SZMIDT - "ELEMENTARZ TWÓRCZEGO ŻYCIA" W- wa 1999
 

Opracowanie: Urszula Mikulska
Chełmskie Centrum Pomocy Dziecku i Rodzinie

Wyświetleń: 2633