Pojęcie - opisu - w wybranych programach nauczania języka polskiego w klasie IV szkoły podstawowej

CZĘŚĆ I OGÓLNOTEORETYCZNA

Uczeń podczas edukacji polonistycznej w klasach IV-VI szkoły podstawowej w sferze poznawczej zobowiązany jest do zrozumienia otaczająego świata poprzez:
- poprawne mówienie, słuchanie i czytanie,
- umiejętny odbiór różnych tekstów kulturalnych.
- zrozumienie podstawowych zasad funkcjonowania języka.
- obserwowanie rzeczy, zjawisk i ludzi oraz poszerzanie o nich wiedzy.
- poznawanie rzeczywistości.
- poszukiwanie różnych dróg rozwiązywania problemów polonistycznych.
- rozwijanie wiedzy z języka polskiego

Spośród wielu zagadnień kształcenia form wypowiedzi, które uczeń poznaje, przyswaja i umiejętnie stosuje w nauce języka polskiego do niniejszej pracy wybrałam OPIS.

Wg Małego słownika języka polskiego opis jest to, charakterystyka czego, opisanie, relacja: opis dokładny, zwięzły, malowniczy, poetycki, opis techniczny maszyny. (red. E. Sobol 1996).

Natomiast Szkolny słownik wiedzy o literaturze podaje: Opis - 1. Obok opowiadania jedna z dwóch podstawowych form wypowiedzi narracyjnej. Przedstawia elementy niezdarzeniowe świata przedstawionego, np. miejsca, w których rozgrywa się akcja utworu epickiego, czy wygląd działających postaci (...) 2. W liryce jest jednym z elementów monologu lirycznego. (red. R. Cudak i M. Pytasz 2000).

Z kolei Słownik terminów literackich przytacza następujqcą definicję opisu "Opis. Jedna z form podawczych w utworze literackim. Strukturalne powiązanie motywów statycznych. Opis ma zwykle wyróżniony temat (przedmiot); charakteryzuje go jednoczasowość, a motywy wiążą się na zasadzie przestrzennej (kolejne części przedrniotu) albo logicznej (omówienie cech ogólnych, szczegółów, uwzgędnienie różnych punktów widzenia itp." (S. Sierotwiński 1986).

W literaturze metodycznej np. ABC języka polskiego znajduje się następująca definicja opisu:

Opis. Szkolna forma wypowiedzi (...), mająca kilka odmian, znacznie różnicych się między sobą ze względu na przedmiot i funkcjç opisu (...). (M. Nagajowa 1990). Poza tym książka zawiera:
- odmiany opisu ze względu na przedmiot opisywania,
- funkcjg dydaktyczną opisu,
- cechy opisów,
- ćwiczenia związane z układaniem opisów,
- przykłady uczniowskich opisów, np.:
1. Opis wyglądu postaci.
2. Opis przedmiotu.
3. Opis sytuacji.
4. Opis przeżyć wewnętrznych (uczucia postaci Iiterackiej).
W następnym poradniku dla nauczyciela pt. Kształcenie językowe w klasach 4-8 znajduje się obszerna definicja, z której dowiadujemy się m.in., że: Najczęściej wyróżnia się następujące szkolne opisy: opis przedmiotu, zjawiska, krajobrazu, postaci, sytuacji (...)

Większość autorów zgodnie stwierdza, że opis jest jedną z trudniejszych form wypowiedzi. (...) Opis przeżyć wewnętrznych może stać się podstawą charakterystyki postaci (E. Polański, K. Orłowa, 1983) Następne fragmenty zagadnienia dotyczą:
1. Sprawności językowej uczniów w zakresie opisu.
2. Przykłady opisów uczniowskich:
- Opis postaci - wyglądu zewnętrznego,
- Opis sytuacji,
- Opis widoków (krajobrazu),
- Opis pory roku (np. zimy).
Następnie autorki podają propozycje metodyczne.

CZĘŚĆ II. WYBRANE ZAGADNIENIE UJĘTE W DWÓCH PROGRAMACH NAUCZANIA JĘZYKA POLSKIEGO W KLASIE IV

W niniejszej pracy zajęłam się zagadnieniem opisu ujętym w dwóch programach nauczania z Wydawnictwa Arka z Poznania i Gdańskiego Wydawnictwa Oświatowego.

Na początku chciałabym krótko scharkteryzować całe komplety książek wybranych wydawnictw. Wydawnictwo Arka z Poznania (1999) proponuje następujący komplet książek do nauczania języka polskiego dla klasy czwartej:
1. Dwa programy nauczania języka polskiego w klasach 4-6 szkoly podstawowej pierwszy autorstwa D. Chwastek i K. Bogdan oraz drugi program autorstwa M. Kasprzyk i A. Zalewskiej.
2. Poradnik dla nauczyciela: Język polski - Jak oglądać świat wklasie 4 -praca zbiorowa pod redakcją D. Chwastek i E. Nowosielskiej.
3. Podręcznik do kształcenia literackiego: Język polski - Oglądam świat 4 - K. Grajewskiej i E. Wower.
4. Podręcznik do kształcenia literackiego (ćwiczenia) - Język polski- Oglądam świat 4 - K. Grajewskiej i E. Wower.
5. Zeszyt ucznia: Język polski - Oglądam świat 4 - K. Grajewskiej i E. Wower.

Natomiast Gdańskie Wydawnictwo Qświatowe (2001) proponuje następujący komplet podręczników do nauki języka polskiego w klasie czwartej: Między
1. Program nauczania języka polskiego dla drugiego etapu edukacyjnego (klasy 4 - 6 szkoły podstawowej) -nami - A. Łuczak i A. Murdzek.
2. Książka dla nauczyciela - Między nami - A. Łuczak i A. Murdzek.
3. Podręcznik dla klasy czwartej szkoły podstawowej - Język polski. Między nami - A. Łuczak i A. Murdzek.
4. Zeszyt ćwiczeń - Między nami - A. Łuczak i A. Murdzek.

Analizując dalej dwa wybrane programy nauczania przytoczę fragmenty dotyczące zagadnienia opisu w klasie czwartej. Program pt. Oglądam świat, autorstwa D. Chwastek i K. Bogdan zawiera dwupoziomowe wymagania programowe zbudowane wg siatki pojęć z podziałem na klasy czwartą, piątą i szóstą.

Klasa czwarta - wymagania podstawowe:
- uczeń ustnie i pisemnie opisuje wygląd przedmiotów, uwzględniając wyrazy
(głównie przymiotniki) określające cechy: wielkość, kształt, barwę, ogólne wrażenie.

Wymagania ponadpodstawowe:
- uczeń odróżnia opis od opowiadania.

Klasa piąta - wymagania podstawowe:
- uczeń ustnie i pisemnie opisuje wygląd zewnętrzny postaci rzeczywistej i literackiej, uwzględniając wyrazy określając cechy przestrzenne między elementami opisu, dostrzega rolę wyrazów określająych w uszczegółowianiu i uplastycznianiu opisów.

Wymagania ponadpodstawowe:
- uczeń zestawia cechy przeciwstawne, tworząc opisy kontrastowe w określaniu cech przeciwstawnych wykorzystuje przymiotniki i przysłówki zaprzeczone

Klasa szósta - wymagania podstawowe:
- uczeń ustnie i pisemnie opisuje wygląd krajobrazu lub dzieła sztuki wg wspólnie ustalonego planu, (poprzedzonego obserwacją i ćwiczeniami analitycznymi).

Wymagania ponadpodstawowe:
- uczeń rozróżnia opis rzeczowy i artystyczny.

Program zawiera także założone osiągnięcia ucznia po klasie szóstej
poziom wymagań podstawowych i ponadpodstawowych.
W zakresie wymagań podstawowych uczeń po zakończeniu klasy szóstej zna cechy form wypowiedzi i wykonuje w różnych prostych formach opis.

Z kolei program pt Między nami - A. Łuczak i A. Murdzek zawiera również materiał nauczania podzielony na klasy czwartą, piątą i szóstą, a podział na wymagania podstawowe i ponadpodstawowe zawarty jest tylko dla uczniów po zakończeniu klasy szóstej. Zagadnienie opisu uczeń powinien realizować następująco:
w klasie czwartej - uczeń opisuje konkretny przedmiot, miejsce, krajobraz, postać rzeczywistą i literacką, zwierzę, reprodukcję z zastosowaniem odpowiedniego słownictwa,
w klasie piątej - uczeń postępuje jak w klasie czwartej oraz próbuje redagować opis wybranego dzieła plastycznego,
w klasie szóstej - uczeń postępuje jak w klasach poprzednich oraz samodzielnie redaguje opis dzieła plastycznego.

Program zawiera także, jak już wspomniałam, wymagania na poziomie podstawowym i ponadpodstawowym, ale dla uczniów po zakończeniu drugiego etapu kształcenia (po zakończeniu klasy szóstej). W zakresie opisu po drugim etapie kształcenia jest sformułowana następująca treść:
na poziomie podstawowym - uczeń wypowiada się pisemnie i ustnie zna różne tematy, posługując się poznanymi formami wypowiedzi,
na poziomie ponadpodstawowym - uczeń wykorzystuje poznane formy wypowiedzi ustnej i pisemnej w odpowiednich sytuacjach oficjalnych i nieoficjalnych.

Próbując podjąć próbę porównania dwóch programów ze względu na wybrane zagadnienie, uważam, że program Wydawnictwa Arka jest bardziej "czytelny". Nauczyciel może w szybki sposób zapoznać się z danym zagadnieniem i dowiedzieć się, jak jest ono realizowane w poszczególnych klasach i jakie są poziomy wymagań dla każdej klasy.

Z kolei porównując poradniki dla nauczyciela stwierdzam, że więcej treści merytorycznych i metodycznych znajduje się w pozycji Wydawnictwa Arka niż w egzemplarzu Gdańskiego Wydawnictwa Oświatowego. Mianowicie w pierwszym wymienionym poradniku więcej jest propozycji projektów lekcji oraz teksty do badania czytania i słowniczek terminów literackich.

Nawiązujac do zagadnienia zwiazanego z opisem to jego realizacja w podręczniku do kształcenia językowego Oglądam świat przebiega następująco: uczeń przygotowuje się do opisu, wykonuje wiele ćwiczeń z użyciem przymiotników. Ćwiczenia zaczynają się od opisu przedmiotu poprzez opis grzybów, ptaków do opisu postaci ludzkiej. Natomiast w zeszycie ćwiczeń Między nami zagadnienie to jest bardzo rozwinięte. Są tutaj następujące ćwiczenie:
1. Jak opisać?
2. Można opisać inaczej.
3. Jak opisać pomieszczenie?
4. Jak opisać jesień?
5. Jak opisać swój dzień?

Są też ćwiczenia dotyczące opisu króla i królowej. czarnego charakteru w baśni, magicznego przedmiotu, miejsca wydarzeń.

Podsumowując analizę wybranego zagadnienia - opisu - realizowanego na
lekcjach języka polskiego w klasie czwartej na podstawie dwóch programów książek i podręczników z Wydawnictwa Arka i Gdańskiego Wydawnictwa Oświatowego stwierdzam, że obie pozycje wydawnicze spełniają założenia programowe dotyczące zdobycia przez ucznia umiejętności prawidłowego formułowania opisu.
 

Opracowanie: BOGUMIŁA PUŁACZEWSKA - nauczyciel mianowany
Szkoła Podstawowa w Wierzchosławicach

Wyświetleń: 11750