Czynniki społeczno-środowiskowe i dydaktyczne a trudności w nauce

Środowisko, w którym rozwija się dziecko, ma bardzo duży wpływ na późniejsze efekty edukacji. Sytuacja materialna rodziców, właściwa atmosfera w domu, wartości uznawane w rodzinie, zaspakajanie potrzeb dziecka są warunkiem prawidłowego rozwoju osobowości.

Badania wykazują, że cała sytuacja rodzinna dziecka, która stanowi kompleks różnorodnych czynników, wpływa na trudności
i niepowodzenia w nauce.

Spośród wielu czynników środowiska rodzinnego należy wymienić negatywny wpływ takich czynników jak:
- bardzo złe warunki materialne i mieszkaniowe, w tym brak własnego miejsca do pracy,
- rozpad struktury i zakłócenia jej wewnętrznej atmosfery,
- niewłaściwa postawa rodziców wobec dziecka,
- brak zrozumienia i zaspokajania potrzeb dziecka,
- brak zainteresowania jego pracą szkolną,
- niewłaściwa organizacja pracy domowej ucznia,
- niski poziom intelektualny i kulturalny rodziców.

Widzimy więc, że wiele czynników, które są uważane za przyczynę zaburzeń rozwoju dziecka, wpływa jednocześnie niekorzystnie na wyniki nauczania.

W szukaniu przyczyn społecznych niepowodzenia w nauce szkolnej będziemy zatem zwracać uwagę na organizację środowiska, w jakim przebywa dane dziecko. Chcąc doprowadzić do tego, by dziecko było właściwie wychowane społecznie muszą istnieć pewne warunki. Braki i niedomagania środowiska wychowującego albo nie pozwolą na wyrobienie społecznej postawy u dziecka (dziecko tzw. zaniedbane), albo przyczynią się do ukształtowania w nim antyspołecznej postawy. Te braki i niedomagania są społecznymi przyczynami niepowodzenia w nauce.

Braki te uszeregujemy następująco:
1) Rozbita rodzina z jej najbardziej niebezpiecznym dla dziecka zjawiskiem, jakim jest "złe pożycie rodziców".
2) Brak pozytywnego wpływu wychowawczego, tj. brak zainteresowania się dzieckiem i opieką nad nim.
3) Negatywny wpływ wywierany przez rodzinę - awantury i alkoholizm.

Bardzo ważnym czynnikiem powodzenia szkolnego jest atmosfera w rodzinie. Uczeń, w którego domu panuje atmosfera przykra, konfliktowa, któremu rodzina nie zapewnia poczucia bezpieczeństwa, ma duże trudności w nauce. Dziecko takie nie jest w stanie pracować na lekcji., gdyż cała jego energia psychiczna jest skierowana na przeżycia związane z sytuacją w domu.

Alkoholizm rodziców jest częstą przyczyną niepowodzeń uczniów w nauce, gdyż dzieci alkoholików nie mają w rodzinie zaspokojonych potrzeb psychofizycznych, a zwłaszcza potrzeby bezpieczeństwa.

Dzieci żyjące w ustawicznej niepewności i braku poczucia bezpieczeństwa skazane są na kompensowanie tych warunków przez marzenia na jawie, co prowadzi do nieuwagi na lekcjach i braku sukcesów. Dla dziecka jest znacznie lepiej, jeżeli "konfliktowi" rodzice się rozejdą, niż będą żyli razem. Rozwód czy separacja rodziców nie jest dla dziecka rzeczą przyjemną i może wywołać takie czy inne zaburzenia w jego zachowaniu się, jest to jednak zło znacznie mniejsze niż życie w domu, w którym nie ma chwili spokoju.

"Złe pożycie rodziców" jest jednym z głównych czynników "produkujących" niepowodzenie w nauce szkolnej.

Niekorzystny układ stosunków rodzinnych jest częstą przyczyną niepowodzeń dzieci w nauce.

Dzieci z rodzin rozbitych przejawiają mniejszą motywację do nauki. Przychodzą do szkoły z nieodrobionymi lekcjami lub odrobionymi niestarannie, są mało samodzielne, nie uważają na lekcjach, nie dbają o przybory szkolne.

Wykładnikiem oddziaływania środowiska rodzinnego na dzieci jest w pewnym stopniu ich zachowanie w szkole i poza nią. Dezorganizacja rodziny jako środowiska wychowawczego przyczynia się do powstawania wielu negatywnych zjawisk w zachowaniu się dzieci w szkole. Stwierdza się u tych dzieci występowanie niechęci do nauki, przeszkadzanie na lekcjach, kłamstwa i agresję.

Trudności materialne wpływają często na pogorszenie atmosfery w domu, stając się przyczyną napięć i konfliktów. Odbija się to ujemnie na samopoczuciu dziecka i może stać się pośrednią przyczyną niepowodzeń szkolnych dziecka.

Wadliwe metody wychowawcze stosowane przez rodziców, nieumiejętność radzenia sobie matki z problemami wychowawczymi, stawianie dziecku zbyt wysokich wymagań, okazywanie niezadowolenia z ich realizacji wpływają niekorzystnie na rozwój dziecka i są przyczynami trudności i niepowodzeń w nauce.

Czynnikami dydaktycznymi warunkującymi powodzenia szkolne są:
- dostosowanie programu nauczania do możliwości psychofizycznych uczniów,
- odpowiednia korelacja i koncentracja treści nauczania,
- dobrze opracowane, dostępne dla każdego ucznia podręczniki szkolne,
- dobra znajomość ucznia przez nauczyciela pozwalająca na indywidualizację wymagań,
- dobre przygotowanie nauczyciela do pracy dydaktycznej i wychowawczej,
- właściwa organizacja pracy szkoły.

Natomiast zbyt sztywny system nauczania, utrudniający indywidualizowanie pracy dydaktyczno - wychowawczej i umożliwiający w wielu przypadkach łączenie nauki szkolnej z aktualnymi potrzebami dziecka jest jedną z przyczyn pedagogicznych niepowodzeń szkolnych dziecka.

Brak lub niedostateczna korelacja i koncentracja treści nauczania, niewłaściwie opracowane podręczniki szkolne, niedostateczne wyposażenie szkoły w sprzęt i pomoce naukowe, niedociągnięcia organizacyjne w pracy szkoły (jak np. dwu- i trzyzmianowość, nadmierna liczebność uczniów w klasach, niewłaściwie ułożone plany nauczania, duża absencja nauczyciela oraz brak zastępstw), błędy i usterki metodyczne w prowadzeniu lekcji wynikające z niedostatecznego opanowania teorii i praktyki przez określonych nauczycieli mogą warunkować niepowodzenie szkolne uczniów.

Według Cz. Kupisiewicza przyczyny niepowodzeń dydaktycznych można podzielić na trzy grupy.

I. Przyczyny związane z niepowodzeniami "zewnętrznymi" warunkami pracy dydaktycznej nauczyciela. Są to:
- różnorakie braki systemu szkolnego,
- nieprzystosowanie programów do możliwości ucznia,
- nieodpowiednie podręczniki szkolne,
- niedostateczne wyposażenie szkół w pomoce dydaktyczne,
- trudne warunki organizacyjne pracy szkół (dwuzmianowość, nadmierna liczba uczniów w klasie).
II. Przyczyny, które wiążą się z działalnością dydaktyczną nauczyciela:
- błędy oraz usterki metodyczne i wychowawcze wynikające z niedostatecznej znajomości uczniów,
- błędy wynikające z braku dostatecznej opieki nad uczniami mającymi trudności w nauce,
- brak właściwego przygotowania się do lekcji, zaniedbywanie samokształcenia i podnoszenia kwalifikacji.
III. Przyczyny związane z wadliwą pracą ucznia (niechęć do nauki, lenistwo, lekceważenie obowiązków szkolnych).

Wielu pedagogów upatruje przyczyn niepowodzeń szkolnych w niedoskonałości pracy nauczyciela.

Nauczyciel ma duży wpływ na postępy swoich uczniów, dlatego ważna jest jego osobowość oraz kompetencje dydaktyczno - wychowawcze. Musi być dobrze przygotowany do pracy i mieć odpowiednie warunki do wypełniania ogromu spoczywających na nim
zadań i pokonywaniu licznych trudności, wiążących się z ich pełną realizacją.

Nauka w klasach I - III prowadzona jest w bardzo ważnym okresie życia dziecka. Wyniki osiągnięte przez ucznia w tym czasie decydują nie tylko o dalszej drodze szkolnej, lecz czasami o całej jego karierze zawodowej. Praca dydaktyczno - wychowawcza edukacji wczesnoszkolnej przypada na okres szczególnej plastyczności psychiki dziecka i jego podatności na oddziaływania pedagogiczne.

Podstawowe znaczenie w procesie kształcenia ma dobra interakcja między nauczycielem a dzieckiem. Aby pozyskać uczniów, wzbudzić ich zaufanie, właściwe motywacje i chęć do systematycznej nauki, niezbędne jest wytworzenie pozytywnych reakcji między nimi a pedagogiem.

Bardzo ważne jest otwarte i szczere komunikowanie się, to od nauczyciela zależy, jak będzie ono wyglądało w klasie i wpływało na skuteczność nauczania.

W procesie edukacyjnym uczestniczy cała osobowość nauczyciela, często wyrażana w komunikacji niewerbalnej, (życzliwe spojrzenie, ton wypowiedzi, sposób wyrażania myśli, mimika twarzy, entuzjazm do pracy).

Dzieci są szczególnie wrażliwymi odbiorcami tych komunikatów, mają one wpływ na ich samopoczucie w zespole oraz na powodzenia w nauce.

Duży wpływ na efektywność nauczania ma akceptacja przez nauczyciela każdego ucznia jako osoby, poszanowanie jego godności osobistej, rozpoznawanie potrzeb poszczególnych wychowanków.

Istotny do powodzenia w nauce jest też wpływ uczniów na proces uczenia się, zgłaszanie pomysłów, wybór oferty zadań realizacyjnych, partnerów do wspólnego wykonywania zadania, itp.

W praktyce edukacyjnej zdarza się, że nauczyciel manipuluje rozwojem dziecka, a nawet blokuje ten rozwój.

Humanizacja pracy szkoły, a zarazem nauczyciela wiąże się bezpośrednio z respektowaniem uniwersalnej zasady podmiotowości ucznia we wszystkich poczynaniach edukacyjnych.

Zadaniem pedagoga jest organizowanie nauczania upodmiotowiającego. Częstą przyczyną niepowodzeń szkolnych jest brak wzajemnego zaufania nauczyciela i uczniów, brak współdecydowania, klimatu wolności i partnerstwa.

Nauczyciel korzystający z postępowej pedagogiki ma odgrywać rolę partnera, doradcy, wspierać aktywność uczniów.

Niezwykle istotnymi czynnikami dla przebiegu interakcji nauczyciel - uczeń ma również doświadczenie i wiedza nauczyciela. Wiele zależy też od osobistego taktu, kultury, serdecznego i partnerskiego stosunku do dzieci oraz wiedzy psychologiczno - pedagogicznej.

Częstą przyczyną niepowodzeń w nauce jest niespełnienie oczekiwań uczniów wobec szkoły. Dzieci oczekują od nauczycieli, by traktować je jako partnerów, chcą współdecydować o istotnych kwestiach działalności szkoły.

Niekorzystnie wpływa też na osiągnięcia ucznia pedagog zbyt liberalny, mało wymagający, niesystematyczny, nie mobilizujący uczniów do pracy. Braki w wiadomościach zdobytych na lekcjach przez niego prowadzonych na pewno niekorzystnie wpłyną na dalsze osiągnięcia szkolne ucznia.

BIBLIOGRAFIA:

1. J. Kostrzewski - Czynniki warunkujące powodzenie szkolne w zakresie j. polskiego i matematyki u uczniów lekko upośledzonych umysłowo. Warszawa 1986 r.
2. H. Spionek - Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne. Warszawa 1981 r.
3. B. Łuczak - Niepowodzenia w nauce. Poznań 2000 r.
4. Cz. Kupisiewicz - Niepowodzenia dydaktyczne. Warszawa 1972 r.

Opracowanie: mgr Izabela Olejniczak

Wyświetleń: 3513