Proces nauczania i wychowania a zdolności twórcze uczniów

Żyjemy w czasach, w których w szybkim tempie zmieniają się warunki życia i pracy ludzi. Dlatego też wychowanie i edukacja człowieka stają się procesem bardzo złożonym. Szkoła powinna kształcić i wychowywać ludzi twórczych i zaangażowanych, wszechstronnie przygotowanych do życia. Szczególną rolę w rozwoju osobowości dziecka przypisuje się aktywności twórczej, która zyskuje miano twórczej wtedy, gdy w jej następstwie dziecko tworzy coś nowego. Efektywność procesów twórczych jest uzależniona od wielu czynników. Jednak decydującą rolę odgrywa tu nauczyciel, który stwarza sytuacje pobudzające, wyzwalające i rozwijające twórczą aktywność dziecka w atmosferze serdeczności i bezpośredniości. Dzieci z natury mają niezwykłe zdolności twórcze. Posiadają zdolność wyczuwania tego, co ma obiektywnie pozytywne wartości. Dzieci młodsze działając spontanicznie wyrażają swoje przeżycia poprzez różne formy ekspresji: malują, piszą wiersze, śpiewają i tańczą.

Nowoczesna, zreformowana szkoła wyraźnie określa konieczność oddziaływania przez sztukę za pomocą różnorodnych środków i form. Przedmioty szkolne opierające się na artystycznych treściach literackich, muzycznych i plastycznych wdrażają do nawyków kulturalnych, wpływają na rozwój zainteresowań artystycznych, inspirują do własnej wypowiedzi, uczą przeżywania i oceny wartości dzieła artystycznego. Nie jest bowiem obojętne dla procesu nauczania i wychowania, jakimi treściami wypełnione są zajęcia, jaka jest intensywność i skuteczność ich oddziaływania. Nauczyciel musi stwarzać takie sytuacje, aby twórczość dziecka mogła się jak najpełniej wyrazić. Lekcję powinien prowadzić w atmosferze twórczej pracy, zawsze maksymalnie intensywnej, dostosowanej do poziomu danej grupy. Niemal wszystkie lekcje tworzą teren obserwacji dużych a nie zawsze wykorzystywanych możliwości uruchomienia dziecięcych potencji twórczych.

Upodobanie do muzyki jest u dzieci czymś naturalnym. Muzyka to język uniwersalny, czysto intuicyjny i może stanowić najbardziej odpowiedni sposób wyrażania spontaniczności. Dzieci bez trudu wymyślają sobie wyliczanki, wynajdują rytmy, komponują melodie, a wszystko to dla swojej własnej przyjemności, ponieważ jest im to potrzebne. Klaskanie, bieganie czy mówienie, przechodzą w czynności zorganizowane rytmicznie. Jest to jakby początek ich własnej twórczości. Twórczość muzyczna dzieci we wszystkich formach jest nie tylko kształtowaniem muzycznych wyobrażeń, ale równocześnie prowokuje aktywność inteligencji, indywidualnych, twórczych rozwiązań.

Muzyka jako przedmiot nie powinna być ścisłą nauką muzyki, powinna być raczej nauką o pięknie w muzyce, rozwijaniu słuchu, a poprzez to intelektu, wyczuwaniem, a nie uczeniem i pamiętaniem. Treść muzyki stanowią uczucia, emocje i nastroje. Dlatego spełnia tak ważną rolę w ogólnym kształtowaniu świadomości dziecka oraz w pogłębianiu i wzbogacaniu jego osobowości, a także predyspozycji poznawczych. Jeśli nauczanie ma zostać zinterioryzowane przez ucznia musi apelować przede wszystkim do jego przeżyć, a następnie dopiero do jego intelektu.

Do najczęściej stosowanych form wyzwalania zdolności twórczych uczniów na lekcjach muzyki należy zaliczyć: muzykowanie, improwizację, układanie ilustracji muzycznych do słów, słuchanie muzyki i malowanie tematów muzycznych.

Muzykowanie to czynienie z dźwięków muzyki, jak też interpretacja, wynikająca z muzycznego, emocjonalnego odczucia rodzącej się muzyki. Wielkim walorem muzykowania jest możliwość kontaktu dziecka z muzyką artystyczną, odczuwaną jako piękno. Daje to poczucie uczestnictwa w akcie tworzenia, zadowolenie, satysfakcję. Improwizacja u dzieci jest bardziej aktem twórczym i spontanicznym, niż przemyślanym sposobem wyrażania treści. Rodzi się przy udziale mowy i ruchu ciała. Dzięki swobodnej improwizacji dziecko przełamuje nieśmiałość i brak samodzielności. Swobodna improwizacja to wypowiedź spontaniczna, nie narzucona żadnymi wzorami. Dzieci wyczuwają jakby z natury, że temat poważny powinien być wykonany wolno i spokojnie, wesoły zaś szybko, skocznie i żartobliwie. Improwizacja powinna być wprowadzana już od najmłodszych klas. Warunkiem improwizacji instrumentalnej jest to, by gra na instrumentach nie stanowiła dla dzieci trudności technicznych. Nieumiętność gry na instrumentach może tylko niepotrzebnie rozpraszać, przeszkadzać w twórczej swobodzie. Dzieci mogą improwizować indywidualnie lub zespołowo. Improwizacja instrumentalna to ilustracja muzyczna np. opowiadania wymyślonego przez dziecko. Na wybranym instrumencie dziecko przekłada na język dźwięków nieskomplikowane zjawiska akustyczne np. burzę, deszcz, wiatr, bieg pociągu itp.. Swobodna, spontaniczna improwizacja ma wiele zalet wychowawczych: przełamuje nieśmiałość, brak samodzielności, rozwija wyobraźnię ogólną, artystyczną, a w tym i dźwiękową. Podczas takiej twórczości, poprzez konieczność wyboru i przez siebie pomyślanego sposobu użycia głosu i instrumentów, dziecko musi przyjąć postawę twórcy. Dziecko samodzielnie poznaje, choć w skromnym zakresie, środki wyrazu muzycznego, dochodzi samodzielnie do tego, jaka może być rola dynamiki, tempa, artykulacji, rytmu, melodii, jeśli potrafi ją zastosować w ilustracji tematu. Elementów muzyki uczy się jakby przy okazji. Rola nauczyciela jest tu bardzo ważna. Nie może on narzucać toku zajęć, a tylko subtelnie nadawać tej improwizacji właściwy kierunek.

Inną formą twórczości dziecięcej jest układanie ilustracji muzycznych do słów. Wybrane dziecko czyta najpierw głośno tekst, podkreślając jego nastrój. Następnie każde dziecko wybiera sobie dowolny instrument, następuje krótka narada, kto i kiedy ma ilustrować dany fragment. Uczniowie ustalają też, kiedy ilustracja muzyczna ma towarzyszyć melodii, a kiedy ma rozbrzmiewać, kiedy recytator na chwilę zamilknie. Potrzebny jest też dyrygent, który gestem przypomina poszczególnym wykonawcom, jaką rolę sobie wybrali, kiedy rozpoczynają, a kiedy kończą grać. Dobór instrumentów ze względu na barwę brzmienia musi być wzięty pod uwagę. Po kilku próbach, gdy już całość muzyczna wiązać się będzie z treścią i nastrojem w przyjemną dla ucha całość, można zaprosić kogoś z zewnątrz, żeby posłuchał i ocenił dzieło.

Słuchanie muzyki jest integralną częścią każdej lekcji muzyki. Zapoznawanie uczniów z arcydziełami muzyki różnych okresów sprzyja aktywizowaniu wyobraźni i zdolności samodzielnego, artystycznego myślenia. Wbrew potocznie przyjętym opiniom dzieci potrafią słuchać muzyki poważnej, nawet gdy są miłośnikami muzyki rozrywkowej. Percepcja muzyki powinna odbywać się systematycznie i być ukierunkowana odpowiednio przez nauczyciela. Dzieci, które rozpoczynają naukę słuchania muzyki, w sposób mimowolny reagują na nią bardzo rytmicznie. Dlatego nauczyciel powinien wybierać utwory melodyjne, pobudzające wyobraźnię, która we wczesnym wieku szkolnym wybiega jeszcze w rejony baśniowe. Powinien udostępniać taki rodzaj utworów, aby rozbudzić początkowo zaciekawienie, prowadzące dalej, w miarę upływu lat do zainteresowań. Właściwa atmosfera słuchania sprzyja powstawaniu estetycznych przeżyć, jak też kształceniu nawyku percepcji muzyki. Słuchanie muzyki rozwija podstawowe cechy muzykalności dziecka: słuch, poczucie rytmu, wrażliwość na barwę, dynamikę, tempo formę; kształci wyobraźnię artystyczną i dobry smak. Ze słuchaniem muzyki łączy się podawanie wiadomości o dziele muzycznym, twórcach, wykonawcach, głosach ludzkich, instrumentach muzycznych. Słuchanie muzyki wyrabia pewną kulturę muzyczną, inspiruje do twórczych działań. Rozbudzona wrażliwość estetyczna prowadzi do świadomego poszukiwania piękna, co w późniejszym okresie życia procentuje w stosunkach międzyludzkich.

Słuchanie muzyki staje się inspiracją do ekspresji twórczej, szczególnie plastycznej. Malowanie tematów muzycznych należy do trudniejszych form wyzwalania zdolności twórczych uczniów. Dlatego też należy czynić to bardzo umiejętnie, z zachowaniem stopniowania trudności. Trzeba w pierwszej kolejności wskazać nastrój utworu (smutny, wesoły), tempo (szybko, wolno), dynamikę, barwę brzmienia instrumentów.

"Rodzaje i tematy ćwiczeń można mnożyć, różnorodność bowiem wyrazu w muzyce, a i skojarzenia zarówno dotyczące treści, sposobu jej wyrażania, jak i czystej formy są nieskończenie rozmaite.

Im ciekawiej i różnorodniej pomyślane będą ćwiczenia muzyczno - plastyczne, im bardziej wynikać będą z istotnych cech sztuki, tym prostsze, łatwiejsze do objęcia wyobraźnią stać się mogą dla przyszłych odbiorców trudne problemy muzyki i plastyki... tym wrażliwsza może stać się wyobraźnia artystyczna". [1]

Przypisy:
1. Przychodzińska - Kaciczak M.: Muzyka i wychowanie. Warszawa 1969, Nasza Księgarnia, s. 163 -164.

BIBLIOGRAFIA

1. Dymara B. (red.): Dziecko w świecie muzyki. Kraków 2000, Oficyna Wydawnicza "Impuls".
2. Gloton R. Clero C.: Twórcza aktywność dziecka. Warszawa 1985, WSiP,
3. Przychodzińska - Kaciczak M.: Muzyka i wychowanie. Warszawa 1969, Nasza Księgarnia.
4. Wojnar I.: Teoria wychowania estetycznego. Warszawa 1995, PWN.
 

Opracowanie: Agnieszka Czerska
Nauczyciel sztuki
Szkoły Podstawowej nr 5
w Łukowie

Wyświetleń: 1718