Osobowość pedagoga specjalnego

"Im lepszy będzie nauczyciel,
tym lepszy będzie świat i życie
każdego człowieka"

M. Grzegorzewska

Pojęcie osobowości nie jest terminem jednoznacznym. Według W Okonia termin ten oznacza "zespół stałych właściwości i procesów psychicznych wpływających na organizację zachowania jednostki". [1] Maria Grzegorzewska natomiast podaje, że "osobowość jest dziełem samokształcenia się w osiąganiu pewnej swoistej, harmonijnej struktury duchowej i zachowaniem jej odmienności osobniczej, jej indywidualności".[2]

W ocenie i charakterystyce osobowości bierze się najczęściej pod uwagę te cechy, które wiążą się z funkcją jaką człowiek spełnia. U pedagoga bierze się pod uwagę jego zdolność poznawania wychowanka, jego umiejętność oddziaływania wychowawczego i stosunku do współdziałającego środowiska. Pedagog specjalny ma do spełnienia określone zadania, ocenia się więc często jego osobowość w zależności od tego jak zadania te wypełnia.

Do podstawowych zadań, których realizacji musi podjąć się każdy pedagog specjalny zaliczyć można:
- organizowanie działalności dydaktyczno-wychowaw-czej i rewalidacyjnej, zmierzającej do uzyskania wszechstronnego rozwoju przez każdą jednostkę niepełnosprawną na miarę jej indywidualnych możliwości psychofizycznych w zakresie wychowania umysłowego, politechnicznego, moralno-społecznego, estetycznego i fizycznego;
- przekazywanie gruntownej wiedzy ogólnej i zawodowej;
- kształtowanie wiary we własne możliwości działania i wartość osobistą;
- kształtowanie postaw moralno-społecznych;
- wpajanie zamiłowania do pracy i wdrażanie do odpowiedzialności i dyscypliny społecznej.

Kazimierz Kirejczyk [3] do najważniejszych zadań pedagoga specjalnego zalicza: dokładne poznanie dzieci, właściwe zorganizowanie ich środowiska i wytworzenie w tym środowisku przychylnej atmosfery, prawidłową pracę nauczyciela i całościowe, wszechstronne oddziaływanie na dzieci.

Dla pedagoga specjalnego bardzo ważna jest znajomość dzieci, z którymi będzie pracował. Znajomość stopnia niepełnosprawności, nabytych w toku wychowania w domu i poza domem wiadomości i umiejętności, jest warunkiem prawidłowej indywidualizacji, dostosowania treści, metod, wymagań do możliwości i potrzeb dziecka Wiadomości o zdrowiu oraz rozwoju psychicznym i fizycznym dzieci pedagog zdobywa z orzeczeń opracowanych przez poradnie. Wiadomości te nauczyciel powinien systematycznie uzupełniać w toku pracy poprzez wywiady z rodzicami, odwiedziny w ich domu, bezpośrednie obserwacje i badania oraz współpracą z pedagogiem szkolnym i innymi specjalistami.

Poznanie zasobu wiadomości i umiejętności, z którymi dzieci przychodzą do szkoły, powinno opierać się nie tylko na dokumentacji nadesłanej przez poradnię, ale także na bezpośrednim badaniu poszczególnych dzieci - poprzez gry, zabawy i rozmowy. Pedagog powinien ustalić, które umiejętności i wiadomości zostały przez dzieci opanowane, a które wymagają uzupełnienia i utrwalenia. Rezultaty tych badań powinny być, dla pedagoga specjalnego, podstawą dalszej planowej pracy z dziećmi.

Kolejnym ważnym zadaniem jest organizacja środowiska, integracja dzieci niepełnosprawnych i zdrowych w ich naturalnym środowisku rówieśniczym. Ważne jest zapewnienie dzieciom poczucia bezpieczeństwa w klasie i szkole, roztaczanie opieki oraz serdecznego stosunku do nich kolegów i nauczycieli.

Pedagog powinien stworzyć swobodną i pogodną atmosferę wyzwalającą u dzieci chęć brania udziału w pracach szkoły, pobudzającą inicjatywę i chęć samodzielnego działania.

Kolejnym zadaniem dla pedagoga specjalnego jest planowanie swojej pracy, co jest szczególnie ważne ze względu na różnorodność niepełnosprawności.

Zróżnicowane potrzeby edukacyjne uczniów wymagają od pedagoga modyfikowania programu nauczania do potrzeb i możliwości każdego ucznia, tworzenia indywidualnych programów nauczania. Każde dziecko zdrowe i niepełnosprawne, w sposób mniej lub bardziej czytelny demonstruje swoje potrzeby indywidualne. Zadaniem pedagoga specjalnego jest ich odpowiednie zdiagnozowanie i zaspokojenie na miarę możliwości dziecka. Pedagog powinien wspierać uczniów niepełnosprawnych intelektualnie w czasie zajęć i po lekcjach prowadząc z nimi zajęcia wyrównawcze, rewalidację indywidualną lub terapię pedagogiczną. Konieczne są również zajęcia z logopedą, rehabilitantem, psychologiem, terapeutą.

Zadaniem pedagoga specjalnego jest również kształtowanie postaw prospołecznych do osób niepełnosprawnych oraz kształtowanie postaw prospołecznych osób niepełnosprawnych do osób zdrowych poprzez organizowanie imprez okolicznościowych typu ślubowanie, mikołajki, Dzień Matki itp. oraz organizowanie zajęć pozalekcyjnych, kół zainteresowań.

Niezmiernie ważnym zadaniem jest również współpraca z rodzicami. Ma ona na celu głównie usprawnienie funkcjonowania rodziny oraz włączenie rodziców w proces dydaktyczno-wychowawczy szkoły. Pedagog specjalny musi pamiętać, że nie pracuje z dzieckiem w izolacji, i że duże znaczenie ma współdziałanie środowiska wychowawczego. W rodzinie dzieci niepełnosprawnych intelektualnie może kształcić się atmosfera przygnębienia i większe jest zagrożenie rodziny dezintegracją. Rewaloryzacja rodziny to zadanie trudne i odpowiedzialne.

Do realizacji wymienionych zadań niezbędne są specyficzne cechy osobowości, które powinny charakteryzować pedagoga specjalnego. Pracując z jednostkami niepełnosprawnymi intelektualnie, by sprostać wszystkim zadaniom, pedagog specjalny musi posiadać bardzo bogatą osobowość. Ten tylko, kto dużo posiada, może również dać dużo innym, a każde niepełnosprawne dziecko potrzebuje dużo pomocy od pedagoga specjalnego.

Jedną z właściwości osobowościowych charakteryzujących pedagoga specjalnego jest jego umysłowość. Każdy pedagog powinien dobrze znać przedmiot, którego naucza, posiadać rozległą wiedzę i doświadczenie pedagogiczne. Obok wiedzy przedmiotowej i pedagogicznej powinna cechować go dobra znajomość psychiki dzieci niepełnosprawnych, a ze względu na pracę grupową wiedza z zakresu socjologii. Pedagog specjalny pracuje ciągle w nowych warunkach, z bardzo różnymi dziećmi, powinien więc być człowiekiem myślącym, rozważnym i mądrym. Musi posiadać dużą umiejętność dostrzegania i reagowania na każdy, nawet najmniejszy, kłopot dziecka.

Drugą bardzo ważną kategorią cech osobowości pedagoga specjalnego są jego walory moralne. Należą do nich: opanowanie, zrównoważenie w postępowaniu z dziećmi, zdyscyplinowanie i wielka odpowiedzialność za swoją pracę, M. Grzegorzewska poczucie odpowiedzialności rozpatrywała w trzech aspektach: odpowiedzialności wobec społeczeństwa, wobec dziecka i samego siebie.

Pedagog specjalny spełnia ważną funkcję społeczną, zajmuje się bowiem dziećmi często nieakceptowanymi w społeczeństwie. Zobowiązania wobec dziecka wynikają ze słabości dziecka i jego dużej zależności od osoby wspierającej. Obowiązkowość nauczyciela wobec potrzeb dziecka ma duże znaczenie etyczne, od jego bowiem działalności zależy w dużej mierze sytuacja aktualna i przyszłe losy życiowe dziecka niepełnosprawnego intelektualnie.

Poczucie odpowiedzialności wobec samego siebie skłania do stałego doskonalenia warsztatu pracy, do ulepszania metod, poszukiwania najlepszych w pracy środków i sposobów rewalidacji. To poczucie odpowiedzialności prowadzi pedagoga do twórczej postawy na każdym odcinku pracy, wyklucza objawy rutyny.

Do moralnych walorów osobowości pedagoga specjalnego zaliczyć też należy jego pracowitość, systematyczność, bezinteresowność oraz właściwą postawę wobec dzieci niepełnosprawnych.

Tę postawę umożliwia, jak określa M. Grzegorzewska, "miłość dusz ludzkich" [4], której objawem jest dobroć, cecha umożliwiająca akceptację dziecka niepełnosprawnego intelektualnie ze wszystkimi jego słabościami, zniekształceniami i z przykrymi zaburzeniami w zachowaniu.

Kolejną kategorię właściwości osobowości pedagoga specjalnego jest jego humanizm społeczny. Wymaga on posiadania przez pedagoga walorów osobowych w zakresie wiedzy i wychowania, które potrzebne są do oddziaływania, pobudzania i tworzenia wartościowego człowieka. Humanizm społeczny pedagoga specjalnego sprzyja wszechstronnemu rozwojowi i optymalnej rewalidacji każdego niepełnosprawnego dziecka.

Oprócz wymienionych wartości osobowość pedagoga powinna charakteryzować się jeszcze dodatkowo pewnymi specyficznymi właściwościami, które pozwolą uczynić jego pracę bardziej efektywną.

Pedagog specjalny powinien rozumieć wartość społeczną swojej pracy, w której nie ma miejsca na sentymentalizm, tkliwość czy rozrzewnienie lecz na racjonalną organizację opieki rewalidacyjnej. Musi rozumieć problem indywidualności i otoczyć dużą troską każde dziecko. Powinna cechować go więc wnikliwość poznawcza i badawcza dociekliwość. Musi rozumieć potrzebę współpracy z różnymi specjalistami, rodziną, bliższym i dalszym środowiskiem społecznym i posiadać umiejętność organizowania tej współpracy. Zatem powinien odznaczać się łatwością w nawiązywaniu kontaktów z różnymi osobami.

Pedagoga specjalnego powinno cechować wyjątkowe zaufanie i przychylność do dzieci niepełnosprawnych, które często tracą wiarę we własne siły i możliwości.

Osobowość pedagoga musi odznaczać też duży optymizm, który zapobiega zniechęceniu, gdy rezultaty pracy są skromne lub gdy trzeba na nie długo czekać.

Pedagog specjalny powinien wiedzieć, że efekty jego pracy zależą w dużej mierze od jego zaangażowania w tę pracę, a ono z kolei zależy od jego osobowościowych właściwości.

M. Grzegorzewska uważała, że pedagog specjalny musi być człowiekiem zniewalającym swoją postawą do działania i wysiłku i nie może on być zbyt pewny siebie i nie może pracować w odosobnieniu od innych. Powinien pamiętać, że osobowość nie jest darem, ale dziełem samokształcenia i samowychowania i to, że aby być dobrym pedagogiem trzeba tego przede wszystkim "gorąco chcieć".[5]

Przypisy:
1. W. Okoń - Słownik pedagogiczny; PWN, W-wa 1975r., s. 206
2. M. Grzegorzewska - Wybór pism; PWN, W-wa 1964r., s. 17
3. K. Kirejczyk - Upośledzenie Umysłowe - Pedagogika, PWN,W-wa 1980r.
4. M. Grzegorzewska - Listy do młodego nauczyciela. t.III, W-wa 1961, s.26
5. M. Grzegorzewska - Listy..., t.I, W-wa 1947r., s. 38
 

Opracowanie: mgr Aneta NOWAK

Wyświetleń: 929