Ortografia - trudna sztuka nauczania

Podstawowym celem nauczania ortografii jest wytworzenie u uczniów nawyku ortograficznego pisania, które powinno stać się czynnością automatyczną. Ten cel jest podporządkowany celom nauczania języka polskiego.

Kształtowanie u uczniów nawyków poprawnego pisania to przede wszystkim wyrabianie czujności, spostrzegawczości i odpowiedzialności ortograficznej. Aby uzyskać efekty pracy należy pamiętać o tym, że każda lekcja musi uwzględniać profilaktykę ortograficzną.

Zadania w zakresie ortografii wyznaczone są dwoma drogami:
- systematyczną nauką ortografii,
- okolicznościową nauką ortografii (na poszczególnych przedmiotach)

Opanowanie zadań polskiej pisowni nie jest łatwym zadaniem dla uczącego się dziecka ze względu na abstrakcyjność treści oraz długi okres opanowywania umiejętności ortograficznych, co wymaga żmudnych ćwiczeń.

Ucząc ortografii należy uwzględnić następujące zasady:
1. Systematyczności, która polega na planowaniu materiału nauczania ortografii, jego realizacji i systematycznej kontroli i ocenie.
2. Profilaktyki, która polega na zapobieganiu błędom, w trosce nauczyciela o poprawny zapis nowych i trudnych wyrazów.
3. Integracji, czyli korelacji z innymi przedmiotami i z ćwiczeniami językowymi.
4. Stopniowania trudności, czyli przechodzenia od łatwiejszych do trudniejszych form ćwiczeń w pisaniu.
5. Poglądowości, która polega na właściwym i celowym doborze środków dydaktycznych.
6. Aktywności, która polega na aktywnym i świadomym udziale uczniów w lekcji.
7. Kontroli i ocenie postępów stosowania w celu likwidowania niedociągnięć i braków w opanowywaniu umiejętności ortograficznych.

W uczeniu się ortografii stosujemy różne metody:
analogii - tłumaczenie zjawisk językowych w oparciu o znane już wiadomości
dedukcji - nauczamy od ogółu do szczegółu podajemy zasadę ortograficzną, a uczniowie na podstawie różnych wyrazów dochodzą do podanej zasady
indukcji - nauczamy od szczegółu do ogółu i uczniowie gromadzą przykłady (wyrazy), szukają co je łączy i dochodzą samodzielnie do reguły

Czynnikiem decydującym o powodzeniu w nauczaniu ortografii jest zastosowanie wyżej wymienionych metod i zasad, właściwa organizacja pracy, dobór odpowiednich środków dydaktycznych i ćwiczeń ortograficznych.

Ćwiczenia ortograficzne dzielimy ze względu na:
I. Etapy opracowywania zagadnień ortograficznych
- ćwiczenia wprowadzające organizowane są w celu zapoznania uczniów z nowym zagadnieniem ortograficznym. W tych ćwiczeniach eksponuje się tylko jedną trudność np.: pisownia imion. Analizowanie nowych trudności wiąże się ze sformułowaniem reguł, zasad lub pamięciowym ćwiczeniem określonych wyrazów. Zrozumienie i zredagowanie zasady jest możliwe po wykonaniu odpowiedniej liczby ćwiczeń ukazujących nową trudność po dokładnej jej obserwacji i analizie. Nie należy od uczniów wymagać pamięciowego wygłaszania zasad. Ćwiczenia dotyczą oznaczania spółgłosek miękkich, dźwięcznych, zapisu wyrazów z ą i ę. Sprzyjają starannej, czystej wymowie głosek w izolacji oraz prawidłowemu i wyraźnemu ich wymawianiu w wyrazach i zespołach wyrazów. Stosować można tu: teksty, wiersze, zagadki, rymowanki.
- ćwiczenia ortograficzne związane z czytaniem. Uczniowie czytając uczą się bezbłędnego pisania. Teksty czytane są dla nich wzorem pisowni. W ćwiczeniach tych stosuje się dwa rodzaje tekstów:
* do ćwiczeń zawierających dużą ilość materiału ortograficznego
* teksty literackie (czytanki, wiersze)
- ćwiczenia ortograficzno-gramatyczne, które ułatwiają uzasadnianie pisowni i formułowanie prostych zdań
- ćwiczenia ortograficzno-słownikowe polegające na kojarzeniu znaczenia wyrazów z poprawnym zapisem np.: grupowanie wyrazów wg. ich znaczenia, dobieranie wyrazów o znaczeniu przeciwnym, układanie słowniczków tematycznych itp.
- ćwiczenia stylistyczno -ortograficzne polegają na utrwalaniu pisowni określonego materiału ortograficznego w związku z redagowaniem różnych form wypowiedzi

II. Organizacja nauki pisania
- przepisywanie - najprostsza forma ćwiczeń w pisaniu. Ta forma może być utrudniona poprzez wybieranie, wypisywanie, podkreślanie, uzupełnianie.
- pisanie z pamięci - to zapisywanie graficznego obrazu wyrazów czy zdań bez pomocy wzoru oraz porównywanie zapisywanych zdań z udostępnionym później wzorem.
Najszersze zastosowanie ma w ćwiczeniach utrwalających.
Fazy pisania z pamięci:
* odczytanie materiału do pisania i sprawdzenie stopnia zrozumienia jego treści
* analiza gramatyczna tekstu
* analiza ortograficzna tekstu
* odczytanie lub próba powiedzenia z pamięci tekstu przeznaczonego do pisania
* zasłonięcie części lub całości tekstu i pisanie z pamięci
* sprawdzenie napisanego tekstu ze wzorem.
- autodyktando, to pośrednia forma pisania między przepisywaniem a pisaniem z pamięci. Wykorzystane jest przede wszystkim do utrwalania pisowni. Polega na pisaniu z pamięci wcześniej poznanego materiału ortograficznego np.:
* uzupełnianie tekstu z lukami
* zapisywaniu wyrazów lub zdań przeczytanych z tablicy
* pisaniu z pamięci wyuczonych wierszy, zagadek
- pisanie ze słuchu (dyktando) polega na zapisywaniu wyrazów lub zdań bez możliwości korzystania ze wzoru. Organizacja dyktanda odpowiedniego materiału do pisania. Wyrazy, teksty powinny zawierać trudności ortograficzne wprowadzone bezpośrednio przed pisaniem i analizowane w trakcie pisania lub wcześniej utrwalone.
Dyktanda dzielą się na:
* dyktando wprowadzające - jego celem jest zaznajomienie uczniów z nowym materiałem, z nową trudnością ortograficzną. Do takiego dyktanda wybiera się tekst zawierający tylko jedną, nową, omówioną trudność ortograficzną. Pisownia poznanych wyrazów powinna być przez uczniów całkowicie opanowana. Tego rodzaju dyktanda nie ocenia się.
Tok postępowania:
٭ uprzedzenie uczniów o tym, jaki nowy materiał jest zawarty w tekście
٭ wyjaśnienie na czym polega nowa trudność i na jakiej regule
ortograficznej opiera zapis nowych wyrazów
٭ zwrócenie uwagi uczniom na wyrazy z trudnością
٭ poprawa prac
- dyktando utrwalające służy do utrwalenia materiału ortograficznego objaśnionego uprzednio i wprowadzonego w innych ćwiczeniach.
Tok postępowania:
٭ informacja o rodzaju i zakresie trudności ortograficznych
٭ przypomnienie pisowni wyrazów z trudnościami
٭ pisania tekstu pod dyktando nauczyciela
٭ samokontrola
- dyktando sprawdzające obejmuje materiał ortograficzny, który został opracowany w dyktandach wprowadzających i utrwalających, jak i pisaniu z pamięci. Uczniowie muszą być uprzedzeni o terminie dyktanda i zakresie materiału ortograficznego objętego zapowiedzianym sprawdzianem. Tekst dyktanda (6-10 zdań) opracowuje nauczyciel.
Tok postępowania:
٭ krótkie sprawdzenie stopnia zrozumienia tekstu
٭ dyktowanie tekstu zdaniami: zdania krótkie czytamy dwukrotnie, długie - najpierw w całości, następnie logicznymi częściami, a potem jeszcze raz w całości
٭ powtórne przeczytanie całego tekstu przez nauczyciela, uczniowie śledzą tekst napisany przez siebie i poprawiają usterki
٭ zebranie prac, omówienie trudności, wyjaśnienie i zapisanie na tablicy wybranych wyrazów
- dyktando swobodne polega na najbardziej wiernym zapisywaniu usłyszanych zdań lub urywków z czytanego przez nauczyciela tekstu. Uczniowie mogą zastępować jedne wyrazy innymi, ale tak by treść pozostała taka sama. Przed przystąpieniem do pisania tekst oraz słownictwo wnikliwie się analizuje pod względem treściowym i ortograficznym. Dyktando najpierw sprawdzają uczniowie potem nauczyciel.
- Dyktando twórcze (redakcyjne) polega na redagowaniu różnych form wypowiedzi. Początkowo wykorzystuje się do tego celu teksty dyktowane przez nauczyciela. Uczniowie zapisują wtedy tekst i jednocześnie uzupełniają go odpowiednimi wyrazami np.: "h". Potem dzieci układają wypowiedź pisemną na podstawie wspólnie zgromadzonego słownictwa zawierającego określone trudności ortograficzne. Sprawdza je i ocenia nauczyciel.
Wszystkie ćwiczenia ortograficzne są ściśle ze sobą powiązane.

Do prawidłowego ukształtowania nawyków ortograficznych potrzebne są różne środki dydaktyczne. Oddziaływują one na wzrok, słuch, dotyk, co pozwala i ułatwia na bezpośrednie poznanie rzeczywistości.

Środki dydaktyczne
Pomoce naukowe:
- tablice: ortograficzne, rysunkowe, wyrazowo-tekstowe, schematy uogólnień słownych
- foliogramy
- taśmoteki
- słowniki

Środki indywidualne wyposażenia ucznia:
- podręczniki
- słowniki
- paski i kartki
- teczki foliowe
- środki schematyczne
- rozrywki umysłowe.
 

Opracowanie: Lucyna Prychła

Wyświetleń: 2895