Osobowość nauczyciela

W języku potocznym "osobowość" to coś zbliżonego do atrakcyjności, czaru osobistego, siły charakteru, siły charakteru czy charyzmatu, jest to cecha gwiazd filmowych i tych polityków, którzy nam się szczególnie podobają. Gdy jednak psychologowie posługują się słowem osobowość, to ma ono bardziej neutralne i uniwersalne znaczenie. Oznacza mianowicie to, co charakteryzuje jednostkę, zespół cech psychicznych właściwych danemu człowiekowi.

Szczególny wpływ na osobowość młodego człowieka i jego zachowania społeczne mają tzw. OSOBY ZNACZĄCE, które przebywały z jednostką przez dłuższy okres czasu, oddziaływały na jej postępowanie z powodu swojej roli, z racji przewagi, czy też ze względu na więzi emocjonalne.

Osoby znaczące pozostawiają ślady w psychice ucznia, kształtują ją w pewien charakterystyczny sposób. Obok rodziców, bliskich krewnych, osobami znaczącymi powinni być też nauczyciele, którzy mają szczególnie dużo do zrobienia na tym polu. Żeby być wzorem, nauczyciel powinien przed wszystkim zdobyć uczucia wychowanków, poruszyć ich emocjonalnie; zaś jego działania muszą mieć coś wspólnego z problemami młodych ludzi. Spostrzeżenie przez uczniów podobieństwa z nauczycielem pod jakimś względem, lub wieloma względami, prowadzi do identyfikacji, podświadomego na ogół dążenia do bycia takim samym.

Jakie powinny być cechy nauczycieli jako osób znaczących?
1. Zainteresowanie dziećmi i młodzieżą jako przedmiotem oddziaływań. Przejawia się ono między innymi w częstym przebywaniu z uczniami w dążeniu do pomocy młodym ludziom w rozwiązywaniu różnorodnych problemów. Nie jest to zainteresowanie czysto poznawcze ale raczej emocjonalne. Nauczyciel znajduje zadowolenie w przebywaniu z dziećmi.
2. Traktowanie dzieci i młodzieży jako rozwijające się jednostki. Nauczyciel nie uważa swoich uczniów za osoby w pełni ukształtowane, lecz dostrzega w nich specyficzne tworzywo, będące przedmiotem jego oddziaływań. Stosunek do nich wiąże się z poczuciem odpowiedzialności za rozwój wychowanków. Pedagog jest świadom tego, że jego sposób bycia ma wpływ na obecne i przyszłe zachowania społeczne uczniów.
3. Umiejętność oddziaływania pedagogicznego, takt pedagogiczny. Przejawia się on w szanowaniu uczniów, ich odmienności oraz zdolności do empatii, wczuwania się w przeżycia drugiego człowieka. Nauczyciel, który potrafi dostrzegać racje drugiego człowieka, z pewnością wywrze bardzo duży wpływ na kształtowanie postaw humanistycznych, humanitarnych i tolerancyjnych uczniów.
4. Demokratyczny sposób postępowania daje lepsze rezultaty niż narzucanie uczniom decyzji z zewnątrz. Wiadomo przecież, że dominujące postępowanie nauczyciela wywołuje podobne tendencje w zachowaniu uczniów, a często prowadzi do niepożądanych zachowań społecznych, np. agresji. Z kolei integrujące działanie nauczyciela sprzyja wykształceniu u uczniów umiejętności współpracy, samodzielności, ujawnia inicjatywy, podejmowania działań wykraczających poza cele własnej jednostki. Odpowiedzialny nauczyciel uświadomi też uczniom potrzebę poszukiwania kompromisów i wskaże na konieczność współdziałania, co może zapobiegać postawą egoistycznym.
5. Dbałość o informacje zwrotną. Nauczyciel powinien nie tylko mówić do uczniów, ale także przysłuchiwać się temu co mówią oni i odebrane informacje uwzględniać w swoich oddziaływaniach. Szanując zdanie swoich uczniów, pedagog zaszczepia w nich krytycyzm, umiejętność wyrażania własnych sądów, uczy też kultury dyskusji.
Ważne są również cechy sprzyjające ugruntowaniu autorytetu nauczyciela.
- Zgodność własnego postępowania z głoszonymi ideami. Młodzież bardzo wnikliwie obserwuje swoich nauczycieli i wykazuje szczególną wrażliwość na wszelkie niezgodności między lansowanymi ideami a rzeczywistym postępowaniem. Skoro pedagog uczy wrażliwości na sztukę, piękno, kulturę, szacunek do tradycji, dorobku i wysiłku poprzednich pokoleń, to przede wszystkim sam powinien być człowiekiem kulturalnym, szanować pracę innych, bo inaczej jego możliwości skutecznego działania znacznie się obniży.
- Sprawiedliwość. Ta cech nauczyciela jest szczególnie wysoko ceniona przez młodzież. Wyraża się ona w stosowaniu obiektywnych kryteriów oceniania, zgodnych z jednolitymi normami. Nauczyciel, który postępuje sprawiedliwie, ma duże szansę pozytywnego oddziaływania na wychowanków, w których wzbudza zaufanie.
- Głęboka rzetelna wiedza, rozległe umiejętności, dobre przygotowanie do lekcji.
- Życzliwość okazywana młodzieży, ogólne doświadczenie, mądrość życiowa, zrównoważenie emocjonalne, usposobienie, od którego zależy atmosfera w szkole, a częściowi i poza nią.
- Czynniki zewnętrzne, jak schludny wygląd, dobra prezencja.

Modelowanie uczniów. Kolejny sposób przekazywania wpływów wychowawczych to modelowanie, które polega nie tylko na zewnętrznym upodobnianiu się, ale przede wszystkim na przejęciu przez ucznia zachowań nauczyciela. Czynności niekoniecznie muszą być wiernym powtórzeniem tego, co zrobił model, wystarczy, że posiadają one ten sam charakter, klimat czy nastrój, że zmierzają do tego samego celu co czynności pedagoga.

Obserwowanie modelu pozytywnego jest bardzo ważne, bo może osłabić lub powstrzymać u wychowanków reakcje nie korzystne, np., zachowania agresywne. Podobieństwo modelu do ucznia ułatwia proces utożsamia się z pedagogiem, odczuwania jego stanów emocjonalnych. Więzi z uczniem pedagog może stworzyć poprzez odkrycie wspólnych zainteresowań, np. historią regionalną. Taka współpraca nie tylko zbliża ale uczy też szacunku do przeszłości, rozbudza poczucie tożsamości narodowej, każe zastanowić się nad wartościami, którym człowiek hołduje. Utożsamienie się z wzorcem jest bardzo efektywna metodą kształtowania osobowości ucznia, ponieważ z jakiejś abstrakcyjnej zasady moralnej bardzo trudno uczynić składnik osobowości, bo jest to tylko formuła słowna. Jeżeli natomiast zasada moralna zawarta jest jako stały element w postępowaniu nauczyciela, wtedy przestaje być abstrakcyjna, a staje się konkretem.

Nagrody i kary.

Nauczyciel oddziałuje też na zachowania ucznia poprzez stosowanie nagród i kar czyli wzmacnia pozytywnie lub negatywnie. W ten sposób utrwala nie tylko określone korzystne postawy, ale także usuwa inne niepożądane. Kary i nagrody sterują działaniem wychowanka, dostarczając mu wiadomości o wynikach czynności. Nagroda informuje o sukcesie, uczeń nie ma wówczas powodu do zmiany postępowania. Kara informując p porażce, skłania natomiast do skorygowania czynności i zmiany zachowania, choć może też zniechęcać. Wzmacnianie pozytywne lub negatywne uczy młodego człowieka, że ludzkie postępowanie podlega ocenie innych, kształtuje więc poczucie, że odpowiedzialności za własne czyny. Jeżeli potrzeba przynależności do grupy będzie u ukaranego silna, jest szansa, iż mimo skłonności do dominowania zmieni on swoje zachowanie. Skutki kar i nagród zależą od czynników wewnętrznych, osobowościowych, np. od indywidualnej potrzeby osiągnięć, od odporności na frustrację, od samooceny.

Role społeczne.

Nauczyciel oddziałuje także na uczniów, organizując społeczne sytuacje wychowawcze, przygotowane specjalnie albo też przypadkowo. To dzięki nim młodzież przygotowuje się do pełnienia różnych ról społecznych. W ciągu 45 minut lekcji uczeń może być np. liderem, sekretarzem, obserwatorem czy osobą odpowiedzialną za prezentację. W ten sposób sposobi się do pełnienia w życiu roli szefa, podwładnego, doradcy. Nauczyciel posiadający chociażby część przedstawionych wyżej cech stanowi na pewno pozytywny model osobowości i zachowań społecznych, a dzięki świadomemu stosowaniu różnorodnych metod wpływu wychowawczego prowadzi do wytworzenia u uczniów wewnętrznych wzorców postępowania.

 

Opracowanie: mgr inż. Olga Koterba

Wyświetleń: 2774