Doświadczenia polonisty o problemach analizy i interpretacji poezji Mirona Białoszewskiego

W programie klasy trzeciej gimnazjum został umieszczony utwór "Karuzela z madonnami" M. Białoszewskiego. To interesujący utwór ze względu na zastosowane w nim niekonwencjonalne środki, dotyczące zarówno formy jak i języka. Na analizę tekstu powinno się przeznaczyć 2 godziny lekcyjne. Pozwolą one uczniom zapoznać się z nowatorskimi środkami poetyckiego wyrazu, pomogą również zrozumieć wpływ w/w środków na możliwości interpretacji. W planie wynikowym do podręcznika "Świat w słowach i obrazach" oraz "Język ojczysty" uwzględniono następujące wymagania:
 

Konieczne-2	Podstawowe-3	Rozszerzone-4	Dopełniające-5
Uczeń: - doskonali technikę czytania, - czyta wskazane fragmenty tekstu, - wie, jakie motywy występują w wierszu, - krótko wypowiada się na temat folkloru, muzyki popularnej, - wie, że utwór należy do poezji lingwistycznej, - odwzorowuje notatkę	Uczeń: - uważnie czyta tekst, - wskazuje elementy świata przedstawionego, - zna różne motywy, - wypowiada się na temat folkloru, muzyki popularnej - zna cechy poezji lingwistycznej - stara się zapisać własne refleksje - stara się wykonać notatkę w formie rysunku, schematu	Uczeń: - rozumie czytany tekst, - rekonstruuje świat przedstawiony - dostrzega motyw zabawy, sakralizację prostoty, codzienności, - dostrzega rolę folkloru, muzyki popularnej, - dostrzega cechy poezji lingwistycznej, stosowanie zabiegów językowych jako środka ekspresji i formułowania myśli - zapisuje własne refleksje, - wykonuje notatkę w formie rysunku, schematu, - stara się redagować interpretację wiersza	Uczeń: - czyta, dokonując interpretacji - poprawnie rekonstruuje świat przedstawiony - wyjaśnia motyw zabawy, sakralizację prostoty, codzienności, - wyjaśnia rolę folkloru, muzyki popularnej - wyjaśnia cechy poezji lingwistycznej, stosowanie zabiegów językowych jako środka ekspresji i formułowania myśli, - poprawnie zapisuje własne refleksje, - poprawnie wykonuje notatkę w formie rysunku, schematu, - poprawnie redaguje interpretację wiersza

Lekcję można rozpocząć od zaprezentowania informacji o M. Białoszewskim. Można skorzystać z wiadomości znajdujących się w podręcznikach, ale też dokonać tego mogą wybrani uczniowie. Należałoby zwrócić uwagę na różnorodność rodzajów i gatunków literackich uprawianych przez pisarza i przypomnieć poznane wcześniej utwory.

Nauczyciel jako pierwszy przystępuje do odczytania utworu - koniecznie zgodnie z intonacją wersową, gdyż pojedyncze słowa, a czasem nawet ich fragmenty mają w tym wierszu szczególne znaczenie. Niezwykle ważne jest tempo czytania.
Fragment od słów: "...Wsiadajcie, madonny...?
będący przykładem poetyckiego opisu statycznego, należy odczytać w jednostajnym tempie.
Od słów:"... Drgnęły madonny... "szybkość czytania musi wzrastać aż do słowa: "...Zakręcone... ",później zaś maleć. Taki sposób interpretacji głosowej zostaje narzucony przez kompozycję wiersza.
Pozostawiamy uczniom czas na ciche przeczytanie utworu, polecamy jednocześnie, aby zastanowili się nad jego tematyką. Uczniowie powinni zauważyć, że głównym elementem kompozycyjnym jest - karuzela-, wtedy
też zapisujemy temat lekcji na tablicy:

" Poetycki obraz karuzeli w wierszu Mirona Białoszewskiego. "

Następnym etapem lekcji będzie praca w grupach. Dzielimy uczniów na cztery grupy, każda z nich ma za zadanie odnaleźć w tekście słowa określające:
- karuzelę, - madonny, -płytę, - wirowy ruch karuzeli.
Każda z grup odczytuje zgromadzone słownictwo, które zostanie zapisane oraz próbuje przedstawić obraz, jaki wywołuje ono w wyobraźni czytelnika.

1.KARUZELA
"... bryki sześciokonne... "
"... trzy ogniste farbki... "
"... trzy końskie maści
od sufitu
od dębu
od marchwi... "
"... lambrekiny siodeł... "
"...wzory kwiecisto- laurowe... "

OBRAZ - karuzela dla małych dzieci składająca się z bryczek o interesujących kolorach szóstek koni wyróżniających się barwami (biały, jasnobrązowy, kasztanowy, czarny)

2. MADONNY
"...madonna
W nieodmienionej pozie tkwi... "
"...one w Leonardach min,
W obrotach Rafaela... "
"...Magnifikat... "
"...I nie wiadomo, która śpi,
A która jest natchniona... "
OBRAZ- poważne kobiety, zawstydzone jadą z dziećmi na karuzeli, ale jednocześnie odczuwają radość i zadowolenie.

3. PŁYTA
"...Lata dokoła
Gramofonowa... "
"...Puszcza refren
I preyfe
rafa
elickie... "
OBRAZ - starej, używanej płyty, która się" zacina "i" przeskakuje ".

4. WIROWY RUCH KARUZELI
"...orszak konny
ruszył z kopyta... "
"...I coraz wolniej karuzela... "
OBRAZ - wirującej karuzeli.

Obserwator, w tym wypadku podmiot liryczny widzi obraz pełen dynamiki uwydatniony poprzez powtórzenia oraz wyrażenia

"...białe konie	"...lata dokoła...'
- bryka	"...migają w krąg... "
- czarne konie	"...obroty Rafaela... "
- bryka	"...zakręcone... "
- rude konie
- bryka..."

Ostatnie wersy, będące w zasadzie powtórzeniem pierwszych, wskazują na zatrzymywanie i ponowne rozpoczynanie wirowania. Zwracają też uwagę sformułowania typu: madonny, lambrekiny, anglezy, miny Leonarda, obroty Rafaela, które tworzą kontrast z potocznymi określeniami. Wyrazy, a czasami tylko ich części odgrywają ważną rolę w poezji Mirona Białoszewskiego. Autor używając fragmentów wyrazów, zestawiając je na zasadzie kontrastu, stosując różnej długości wersy stworzył sugestywny obraz karuzeli.
  eństwo. Rozgrywać może się ono na dwóch płaszczyznach: materialnej oraz psychicznej. Zaniedbywanie materialne, często związane z czynnikami z poza kręgu rodziny, dotyczy zaniechania zaspokojenia potrzeb związanych z odżywianiem, ubraniem, edukacją, socjalizacją czy opieką medyczną. Zaniedbywanie psychiczne należy do najtrudniejszych w rozpoznaniu, gdyż polega na odmawianiu dziecku podstawowych potrzeb emocjonalnych, takich jak miłość, czułość, ciepło, bezpieczeństwo, zainteresowanie, przynależność.

Analiza kategorii zaniedbywania dziecka ujawnia, że omówione rodzaje krzywdzenia dzieci są zbiorami zachowań nierozłącznych. Praktycznie nigdy nie występuje jeden konkretny sposób krzywdzenia. Jedynie profilaktyka zapobiegania poszczególnym formom wymaga odmiennych działań.

Bibliografia:
1. K. MARZEC-HOLKA. Dzieciństwo zagrożone przemocą. W: Oblicza dzieciństwa. Red. D. Kornas-Biela. Lublin 2001.
2. S. KLUCZYŃSKA. Przemoc seksualna wobec dzieci. "Niebieska Linia" 2002 nr 3.
3. S. TUCHOLSKA. Psychologiczna analiza przemocy seksualnej wobec dzieci. "Roczniki Psychologiczne" 2000 t. 3.
4. J. MELLIBRUDA. O zjawisku krzywdzenia dzieci w rodzinie. "Niebieska Linia" 2001 nr 2.
5. S. NIKODEMSKA. Przemoc wobec dzieci - przegląd badań. "Niebieska Linia" 2000 nr 4

 

Opracowanie: Renata Wielińska-Sorbian

Wyświetleń: 4260