Wpływ stosunków koleżeńskich w klasie na rozwój osobowości dziecka

Klasa szkolna jest grupą wtórną, utworzoną w sposób formalny dla celów głównie dydaktycznych. Jednakże, gdy przekształca się w grupę nieformalną, może mieć ogromny wpływ na jednostkę. Grupy nieformalne stanowią pewną odmianę grup pierwotnych. Jednostka należy do nich na zasadzie wspólnych zainteresowań, dobrowolnie członkowie kontaktują się za sobą często i osobiście. Wpływ klasy na osobowość dziecka może być znaczny, a zależy on między innymi od spoistości grupy, atmosfery w niej panującej, podatności jednostki na wpływ otoczenia i indywidualności, krytycyzmu itd.

W procesie rozwoju jednostki klasa w której znajduje się dziecko, odgrywa istotną rolę. Przyczynia się do zaspokajania takich potrzeb psychicznych dziecka jak potrzeba uznania, dodatniej samooceny i identyfikacji z grupą.

Klasa szkolna jest społeczną formacją, która składa się z pewnej ilości osób pozostających ze sobą wzajemnie w bardziej lub mniej określonych pozycjach i rolach, która posiada właściwy system wartości i norm regulujących zachowanie poszczególnych członków co najmniej w sprawach ważnych dla klasy. Powstaje ona w wyniku niezaspokajania pewnych potrzebnych zainteresowań w warunkach życia sformalizowanego.

Klasy szkolne są konkurencją dla rodziny i mogą stać się dla dziecka ważniejszą grupą, której wzory i wartości przeciwstawne rodzinie stanowią naturalną formę życia dzieci i młodzieży, wyrażają ich dążenia do działania i samodzielności.

Każde dziecko w pewnym okresie uczestniczy w życiu klasy szkolnej. Dziecko przyswaja sobie poglądy i zachowanie uznane przez klasę. Zaspokajają one potrzebę zabawy w klasie.

Dzieci w grupach zabawowych odtwarzają rolę starszych, uczą się ról społecznych przez naśladownictwo i wyobraźnię.

Klasa spełnia bardzo ważne zadanie w procesie uspołecznienia. Nie należy dziecku zabraniać kontaktu z innymi dziećmi, tylko umiejętnie obserwować i czuwać nad wpływem kolegów na kształtowanie się cech charakteru dziecka.

Klasa szkolna sprzyja formowaniu u jej członków wartościowych cech osobowości. Grupy formalne to grupy utworzone celowo, do nich możemy przypisać organizacje szkolne i pozaszkolne. Dzieci uczestniczą także w działalności grup nieformalnych tworzących się spontanicznie w wyniku wspólnych zainteresowań. Największym zadaniem wychowawczym jest dążenie do utworzenia z klasy kolektywu, czyli nadanie klasie cech grupy nieformalnej. Grupy nieformalne cechuje istniejąca w nich wieź emocjonalna łącząca członków grupy. Dzięki atmosferze jaka panuje w danej klasie dziecko odkrywa nowe wartości, poznaje, że dobrem jest nie tylko to, co służy do zaspokojenia potrzeb, lecz również to co jest bodźcem do harmonijnej działalności, w której wydatkowanie energii jest zrównoważone przez zadowolenie zmysłowe i ruchowe.

Złem jest natomiast nie tylko ból, lecz także brak przyjemności, przeszkoda przerywająca jakieś zamierzenia.

Emocje małego dziecka nie mają jeszcze doskonałej formy, lecz można je już zaobserwować w pewnych jego postawach. Niezadowolenie wyraża się więc spazmatycznymi skurczami, wybuchami, krzykiem, niezaspokojonymi ruchami.

Ruchy równomierne, uśmiech i gaworzenie wyrażają zadowolenie. Dobrym tego przykładem są reakcje ruchowe czerpiące energię z wrażeń wzrokowych. W narodzinach świadomości dziecięcej należy podkreślić rolę radości i śmiechu. Pierwszy śmiech wybucha z powodu wydarzenia o charakterze dwuznacznym, takiego które jest zarazem oczekiwane i nieco niespodziewane. Śmiech wytwarza również poczucie wspólnoty i porozumienia.

Inne emocje np. strach zniewala dziecko do zamknięcia się w sobie. Emocje nadają przedmiotom i sytuacjom znaczenie i wartość pozytywną lub negatywną.

Dziecko, które zetknęło się już z pewnymi przedmiotami i sytuacjami przystępuje do nich z określona postawą uwarunkowaną przez poprzednie niepowodzenie lub powodzenie.

Nie należy dopuścić do tego aby w danej klasie panowała atmosfera ponuractwa, złości lub strachu, ponieważ tego typu emocje mogą się przerodzić we właściwości charakteru niektórych dzieci zwane agresywnością. Te wypaczenia zachodzą na skutek wstrząsów powtarzających się.

Dziecko nieakceptowane przez klasę, wyśmiewane, nie może już panować nad swym postępowaniem, życie wydaje mu się serią zasadzek, przestaje brać udział w kształtowaniu swojej osobowości, staje się również nieznośne, zaczyna wszystkich nienawidzić co w późniejszym okresie odbija się w jego zachowaniu wobec innych ludzi.

W przyjaznej dziecku akceptującej atmosferze najpełniej rozwijają się wszystkie ukryte możliwości.

Tej zasady dziecko oczywiście nie rozumie, ale odczuwa skutki jej obecności lub braku. Toteż im większe ma problemy z zaspokojeniem potrzeby aprobaty, zwłaszcza w rodzinnym środowisku tym większą wartość przedstawia dla niego klasa szkolna.

Klasa szkolna zapewnia również możliwość uczenia się ról społecznych ponieważ dzieci organizują zabawy na różne tematy: np.
"w sklep", "w szkołę", "w szpital" dostarcza im to okazji do różnych ćwiczeń i zachowań przypisanych pełnionej przez nie w zabawie roli. Nie można wątpić w atrakcyjność tego typu zabaw. Wśród kolegów mogą najlepiej wyrabiać swoje wyobrażenia o tym, jak należy zachować się wypełniając jakąś społeczną funkcję co przyda się na pewno w przyszłym życiu.

Klasa szkolna sprzyja rozwojowi procesów identyfikacji, ponieważ więzi powstające podczas wspólnych zabaw w miarę upływu czasu są coraz bardziej utrwalane i prowadzą do tego, że dziecko coraz częściej zamiast "ja" stosuje zaimek "my". Ja to oni, oni to ja, a więc nasza grupa, nasza klasa itp.

Dziecko staje się w ten sposób rzeczywistym członkiem klasy, a przynajmniej tak to odczuwa

W realizacji zadań wychowania interpersonalnego wielka rola przypada szkole. Dostarczając wiedzy i organizując różnorodne doświadczenia z zakresu współżycia społecznego stwierdzono iż może ono przygotować dzieci do właściwego współdziałania z rówieśnikami a w przyszłości do odpowiedniej postawy wobec innych ludzi.

Aby móc jednak wykorzystać naturalne kontakty między dziećmi dla celowo prowadzonej działalności wychowawczej istnieje konieczność "wejrzenia" w klasę szkolną, w jej strukturę i układ sił.

Ważne jest zwłaszcza poznanie stanu emocjonalnego poszczególnych dzieci, atmosfery emocjonalnej jakiej dostarcza dziecku fakt uczestniczenia w życiu grupowym.

Obserwując dzieci w poszczególnych klasach można wyróżnić jednostki, znajdujące się na skrajnych pozycjach pod względem sympatii i antypatii, jakie żywią wobec nich koledzy.

Stan ten wyznacza jakby mechanicznie reakcje wobec innych, są one bądź życzliwe, gwarantując dalszą stabilizację emocjonalną, bądź wrogie, powodując dalsze zachwianie równowagi emocjonalnej.

Zbadano, iż stan kontaktów emocjonalnych dziecka z rówieśnikami jest sprzężony z różnymi rodzajami zachowań społecznych. Dzieci o korzystnej atmosferze w klasie (uczniowie powiązani wzajemnymi więzami koleżeńskimi, darzeni sympatią ze strony kolegów) wykazują duży stopień przystosowania społecznego są mili i życzliwy wobec innych ludzi. Natomiast uczniowie zaliczeni do grupy o wzajemnych negatywnych stosunkach uczuciowych oraz uczniowie negatywnie oceniani przez kolegów, wykazują wadliwe postawy wobec innych osób, co w dalszej konsekwencji proces ten pogłębia.

W młodszym wieku szkolnym należy przede wszystkim podkreślić rozszerzający się zakres reakcji, jakie nawiązuje dziecko w swoim otoczeniu społecznym. Działanie w klasie i pod jej wpływem jest charakterystyczne dla tego okresu. Daje to dziecku orientację w stosunkach społecznych, przygotowanie do działania w zespole, kształtuje społeczną motywację działania nie tylko na terenie szkoły ale i poza nią w odniesieniu do innych ludzi.

Zajmując pozycje w różnych zespołach i klasach oraz współdziałając w nich, dziecko opanowuje podstawowe zasady postępowania i uczy się zgodnie z nimi działać. Pod koniec tego okresu dziecko zaczyna kierować się w działaniu określoną zasadą już nie tylko dlatego, że ktoś ją narzuca i zmusza do jej przestrzegania, ale i dlatego iż rozumie jej sens. W zachowaniu przejawia się uzewnętrznienie niektórych zasad postępowania - stają się one regulatorami postępowania.

W młodszym wieku szkolnym dziecko czyni znaczny krok w swoim rozwoju intelektualnym, a z punktu widzenia kształtowania się osobowości ujawnia się szeroki zakres relacji, w jakie dziecko wchodzi ze swoim otoczeniem społecznym.

W zachowaniu się dziecka zaznaczają się też coraz silniej jego indywidualne dążenia, cele, samodzielność w ich stosowaniu. Zaczyna ono sięgać w swoim działaniu we własną przyszłość. Im starsze dziecko, tym bardziej złożone i indywidualne są formy w jakich wyraża się jego dążenie np. niektóre dzieci czerpią najwięcej satysfakcji z powiększania zasobu informacji. Te dzieci zwykle dużo czytają. Inne wybierają sukcesy sportowe itp. Brak zgodności między potrzebami psychicznymi dziecka, wyrażającymi się w swobodnym wyborze form aktywności a inspiracjami rodziców bywa źródłem wielu zakłóceń w jego rozwoju psychicznym. Zmuszanie dziecka do dodatkowych zajęć rzadko służy kształtowaniu się jego osobowości.

Społeczność szkolna zmusza do nieustannych wysiłków przystosowania się czy to z powodu zmiany nauczycieli, czy przejście z jedne klasy do drugiej lub też z powodu kolejnych zmian przedmiotów i metod nauczania. I tak życie w społeczeństwie szkolnym stawia ucznia co chwile wobec rozterek sumienia wywołanych przez tego rodzaju konflikty. Uczeń jest więc zmuszony do naginania swego życia i myślenia, do rozstrzygania różnych sytuacji, do godzenia rozbieżnych nakazów lub dokonywania wyboru.

Ta różnorodność w życiu umysłowym dziecka wzbogaca jego kształtującą się osobowość i rozwija samodzielność.

Wzorem osobowym dla dziecka może być również kolega lub koleżanka z klasy, z którym dane dziecko się najbardziej przyjaźni. Może być także jako wzór osobowy dziecko najbardziej popularne w klasie, którego postępowanie będą naśladowały inne dzieci.

Obejmując całość kształtowania się osobowości dziecka można stwierdzić, iż dziecko w wieku szkolnym zdobywa szerszą orientację w świecie i podstawę do bardziej samodzielnego kształtowania siebie, dzięki uczestnictwu w podstawowej grupie rówieśniczej, jaką jest klasa szkolna.

Wychowanie moralno - społeczne to proces w swej strukturze bardzo złożony i długotrwały a jego efekty są wypadkową oddziaływania całego szeregu wzajemnie od siebie zależnych czynników zarówno zaplanowanych jak i przypadkowych. Jedną z podstawowych grup rówieśniczych, która ma olbrzymi wpływ na pozytywne kształtowanie osobowości dziecka jest właśnie klasa szkolna, w której dziecko spędza bardzo dużo czasu. W klasie szkolnej przebiega główna działalność dzieci tj. nauka, której treści pozytywnie wpływają na kształtowanie rozwoju osobowości, ale głównym czynnikiem jest atmosfera życia klasowego na gruncie którego wyrastają różne formy kontaktów społecznych.

Klasa szkolna może myć potężnym narzędziem wychowania społecznego dzieci i rozwoju osobowości każdego dziecka. Atmosfera jaka panuje w klasie wytwarza u dzieci pożądane w społeczeństwie nawyki i umiejętności współpracy i współdziałania, uczy regulowania wzajemnych stosunków między ludźmi oraz sprzyja likwidowaniu egocentryzmu.

Reasumując przedstawione wiadomości na podany temat stwierdzam, że "człowiek jest to świat człowieka". Jego osobowość, czyli złożona struktura cech psychicznych pozostających w charakterystycznej współzależności, warunkujące względną słabość i odrębność danej jednostki ludzkiej, regulujące jej zachowanie i przebieg procesów, kształtuje się pod wpływem otaczającego go środowiska i odwrotnie.

Ukształtowanie osobowości zależy od wzajemnego oddziaływania na siebie jednostki i środowiska społecznego. Każda cecha osobowości, to wynik jego współdziałania.

BIBLIOGRAFIA

Z. Bartkowiak - Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania.
H. Muszyński - "Zarys teorii wychowania" Warszawa 1976r.
K. Skarżyńska -Technik pomiaru atrakcyjności interpersonalnej "Przegląd Psychologiczny" nr3 1972r.
Beata Marzęda Przybysz - Zaburzenia psychoruchowego rozwoju dziecka a powstawanie niepowodzeń szkolnych
 

Opracowanie:

Wyświetleń: 5254