Charakterystyka materialnego aspektu przygotowanego otoczenia w pedagogice Marii Montessori

"Dzisiaj należy odnowić metody wychowania i wykształcenia. Kto walczy dla tej szlachetnej sprawy, pracuje nad odrodzeniem ludzkości. Ucznia należy przede wszystkim znać, bo sztuka wychowania go wynika niejako drogą naturalną z tej znajomości" [1].

Słowa te są aktualne również obecnie, ponieważ ciągle trzeba poszukiwać nowych metod nauczania i wychowania. Można je "czerpać" z opracowanych już systemów metod. Jedną z metod pedagogiki, znaną prawie na całym świecie, jest metoda Marii Montessori (włoskiej lekarki i pedagoga). Jest to metoda nader oryginalna. "Oryginalność" tej metody pedagogicznej polega na tym, iż kształcenie zmysłów czyni fundamentem i celem całego początkowego wychowania i wykształcenia. Nauczyciel jest na drugim planie, a jego rola to opieka i bardzo aktywne kierownictwo "[2]

W klasach Montessori praca z dziećmi opiera się na określonych zasadach i wynikających z nich wskazaniach dla nauczyciela- wychowawcy. Są to następujące wskazania:
- zorganizowanie otoczenia odpowiadającego potrzebom dziecka,
- popieranie dziecięcej samodzielności i nauczanie za pomocą działania,
- umożliwienie swobodnego wyboru pracy,
- szanowanie indywidualnego tempa uczenia się dziecka, bycie pomocnikiem dziecka, umieszczenie go w odpowiednio zorganizowanym środowisku[3].

Głównym zadaniem nauczyciela jest stworzenie uczniowi" przygotowanego " otoczenia. Według Marii Montessori" w przygotowanym otoczeniu istotną rolę odgrywają meble i przedmioty codziennego użytku. Montessori nadała im kształcące znaczenie i poprzez dostosowanie rozmiarami do potrzeb dziecka uczyniła dla nich całe otoczenie dostępnym........................ Manipulując przedmiotami i kształciły zdolności ruchowe i intelektualne, wzbogacały wiedzę o najbliższym otoczeniu "[4]

Odpowiednio przygotowane otoczenie spełnia ważną rolę w rozwoju osobowości dziecka (dokonuje się to w interakcji z otoczeniem)." Potrzeby i zdolności dziecka uwidaczniają się, jeśli ma ono do swojej spontanicznej aktywności odpowiednio przygotowane otoczenie. Dziecko może wówczas ćwiczyć swoje psychiczne funkcje oraz wszechstronnie się rozwijać.......................... Przygotowane otoczenie, poprzez swoją prostą strukturę, jasne zestawienie oraz przejrzystość, stanowi silne wezwanie dla dziecka "[5]
W takim otoczeniu dziecko ma możliwość samodzielnego wykonywania wszystkich czynności.

Cechą otoczenia jest porządek. Dzięki temu dziecko ma możliwość zachować ład, który znajduje wokół siebie. Dziecko nie traci energii i nie rozprasza swojej uwagi.

Porządek uwidacznia się również w tym, że w klasie Montessori wszystko ma swoje stałe miejsce. Również w materiale dydaktycznym, wchodzącym w skład otoczenia, ukryty jest porządek. Gdy dziecko odnajdzie go, odkryje sposób wykonania zadania.

Klasa Montessori jest wyposażona tak, aby umożliwiła poznanie rzeczywistości oraz otoczenia (są w niej np. przybory do sprzątania). Wszystko występuje w jednym egzemplarzu. Czekając na daną rzecz dziecko uczy się cierpliwości, szacunku do pracy wykonanej przez innych. Przyczyniając się do utrzymania porządku w klasie, dziecko równocześnie poznaje otaczającą rzeczywistość.

Przygotowane otoczenie spełnia ważną rolę. W otoczeniu tym dziecko musi znaleźć takie przedmioty, które pasują do jego aktywności i jednocześnie są dostosowane do jego poziomu wiedzy. Wyposażenie klasy, odmienne od typowych pomieszczeń klasowych, sprzyja również aktywności dziecka. Na wyposażenie składają się:
- regały- jest umieszczony różnorodny materiał np. 9 szorstkie litery do nauki czytania i pisania), symbole służące do rozpoznawania części mowy, książeczki z trudnościami, koci alfabet itp.;
- stoliki i krzesełka stojąco luźno lub w grupach dostosowanych do wzrostu dzieci.

Ważnym elementem przygotowanego otoczenia są materiały dydaktyczne (rozwojowe ). Materiały te współtworzą z przygotowanym otoczeniem integralną całość.

Według Marii Montessori" materiał rozwojowy zawiera w sobie następujące elementy:
- antropologiczny,
- psychologiczny,
- wychowawczy,
- dydaktyczny.

Jeśli chodzi o pierwszy element, to "pomoce dydaktyczne są tak skonstruowane, że pośredniczą w przekazywaniu sharmonizowanego obrazu rzeczywistości" [6]. Element psychologiczny materiału zawiera się w tym, że "odwołuje się on do wrażliwych cyklów dziecka i prowokuje polaryzację uwagi, a tym samym jego fizyczno- psychiczno- duchowy rozwój" [7]
.
Element wychowawczy zawiera się w "przyzwyczajaniu do samokontroli własnego działania poprzez stwarzanie przez materiał możliwości kontroli błędów" [8].

Pomoce opracowane przez Montessori przekazują również wiedzę. Według określenia Montessori pomoce "stają się.............. kluczem do świata, dlatego można mówić o ich elemencie dydaktycznym" [9].

Pomoce te przekazują nie tylko wiedzę, ale prowadzą również do rozwoju dzieci, dlatego Montessori nazwała je materiałem rozwojowym. W klasie jest on rozmieszczony tak, aby tworzył logicznie uporządkowaną całość programową. Materiał rozwojowy powinien być wprowadzany w odpowiednim czasie, wtedy gdy dziecko jest wrażliwe na określony rodzaj bodźców. Zapoznanie się z kolejnym materiałem dydaktycznym określa indywidualnie nauczyciel dla każdego dziecka ( poprzez obserwację jego pracy n i czynionych postępów).

W materiale dydaktycznym można wyróżnić następujące reguły:
- stopniowanie trudności,
- przechodzenie od materiału konkretnego do abstrakcyjnego,
- budzenie zainteresowań dzieci
- dostosowanie do faz rozwoju,
- wbudowanie kontroli błędów.

Według Marii Montessori są następujące grupy materiału dydaktycznego:
- do ćwiczeń z praktycznego życia,
- do kształtowania zmysłów,
- do nauki języka,
- do nauki matematyki,
- do wychowania do kultury życia, prawdy i miłości,
- do wychowania religijnego.

Charakteryzując materialny aspekt przygotowanego otoczenia nie można w nim pominąć roli nauczyciela. To właśnie środowisko dziecka powinno być przygotowane przez mądrego i wrażliwego nauczyciela, przez nauczyciela, który jest jego integralną częścią.

Również materiał rozwojowy, wchodzący w skład przygotowanego otoczenia, nie mógłby wspierać rozwoju dziecka, gdyby nie odpowiednia postawa nauczyciela. Pełni on rolę obserwatora otwartego na dziecko, gotowego zawsze do pomocy. Nauczyciel nie narzuca swojej woli, lecz stwarza atmosferę, w której dziecko bez przeszkód może pracować. Według Montessori, gdy dziecko pracuje bez udziału dorosłych i zdobywa nowe wiadomości poprzez poszukiwanie odpowiedniego rozwiązania, dokonuje się u dziecka "polaryzacja uwagi". Nic nie daje dziecku takiej satysfakcji jak fakt, że umie zrobić coś samodzielnie. Od pedagoga wymaga się tu cierpliwości i pokory, musi się on powstrzymać od zbędnej ingerencji i nie wskazywać za każdym razem pracującemu dziecku popełnionego błędu po to, aby zapewnić mu poczucie bezpieczeństwa. Nauczyciel ma być właśnie badaczem, psychologiem, ma nie tyle uczyć, co podążać za dzieckiem po to, aby nie przeoczyć pojawienia się u dziecka okresu "krytycznego" wtedy, gdy dziecko potrzebuje pomocy. Jednak nauczyciel powinien pamiętać o tym, że podstawą zajęć dziecka jest jego samodzielna praca wspierana pomocą nauczyciela tylko wtedy, gdy jest rzeczywiście potrzebna. Jest to zgodne z zasadą "pomóż mi to zrobić samemu".

"Przygotowane otoczenie, oprócz elementu materialnego, tworzył element strategiczny, czyli montessoriańskie formy i zasady wychowania. Formy wychowania stanowiły.................... sposoby pośredniego wychowania dziecka, których podstawą było wspieranie poszczególnych jego sfer rozwoju przy jednoczesnym uwzględnianiu całości..................... tego rozwoju. Formy często łączyły się z poszczególnymi grupami materiału, rozwojowego, co było związane z uwzględnianiem przezeń sfer rozwoju dziecka" [10].

Uważam, że nieustanna obserwacja dziecka i szacunek dla jego indywidualnych cech oraz zainteresowanie ze strony nauczyciela, jest to najistotniejszy wkład, jaki wniosła Maria Montessori do pedagogiki.

Twierdzenie to może wyjaśnić sens zastosowania metody montessoriańskiej w szkołach. Nauczyciele polscy, szukając alternatywnych koncepcji edukacyjnych, coraz częściej sięgają do pedagogiki Marii Montessori. Może to być inwestycja na dziś w polskie społeczeńtwo jutra.

Przypisy:
1. Słowa te wypowiedział Josef Dergi na początku naszego stulecia. Dążył do szerzenia wśród pedagogów zasad nowej kultury opartej na wychowaniu.
2. Montessori M.: Domy dziecięce. Lindenfeld H. Warszawa 1913, ustęp.
3. Nauczycil jest również częścią tego środowiska. Zadanie nauczyciela polega na wspomaganiu samodzielnych wysiłków dziecka, a nie na kształtowaniu go według własnego wzoru.
4. Latacz E.: Jak wychowywać dzieci? Zarys teorii pedagogicznej Marii Montessori, s. 24.
5. Matyjas B.: Koncepcja szkoły elementarnej w poglądach i praktyce pedagogicznej Marii Montessori, Życie Szkoły 1993 nr 5.
6. Łatacz E.: Koncepcja szkoły elementarnej w poglądach i praktyce pedagogicznej Marii Montessori, Życie Szkoły 1993 nr 5.
7. Tamże, op. cit.. s. 25
8. Tamże, op. cit. s. 25
9. Tamże, op. cit. s. 25
10. Łatacz E.: Jak wychowywać dzieci? Zarys teorii pedagogicznej Marii Montessori, s. 25.
 

Opracowanie: JOANNA ZDUŃCZYK
n-l SZKOŁY PODSTAWOWEJ
W PUCHAŁACH
Gm. Łomża
Zam. 18-400 Łomża
Ul. Ks. Janusza I 20/7

Wyświetleń: 1248