Rola samorządu uczniowskiego w wychowaniu młodego człowieka

Genealogia pojęcia samorządu uczniów, samorządu młodzieży jest prastara. A. Kamiński wyprowadza ją z następujących źródeł:
- odwiecznej funkcji dziecięcych pomocników, których powoływano w szkołach lub internatach celem utrzymania ładu wśród młodzieży,
- praktykowanych w Europie prób nauczenia poglądowego przez organizowanie "republik szkolnych" , "sejmików" , "sądów" ,
- w epoce renesansu - kółek uczniowskich organizowanych dla uczniów najzdolniejszych,
- z dawnych wzorów samorządności młodzieży uniwersyteckiej /od średniowiecza poczynając/,która w swoich założeniach usiłowała zaspokoić wielorakie potrzeby studenckiego życia - dydaktyczne, samopomocowe, zawodowe.

Zarodki samorządów pojawiają się w końcu VIII i na początku XIX wieku. Należymy w tym okresie do przodujących krajów świata dzięki ożywionemu ruchowi samorządności i postępowi naszej myśli pedagogicznej przez działaczy Komisji Edukacji Narodowej.

Do najpiękniejszych wyników pracy samorządów należy zaliczyć system Warszawskiej Szkoły Rycerskiej /za czasów St. Augusta/ oraz koncepcję wielostronnego samorządu, którą opracował Hugo Kołłątaj, jak również teorię pedagogiczną, samorządu uczniowskiego przedstawionego przez Bronisława Trentowskiego w "Chowanie" .

Dopiero w początkach XX wieku samorządy rozpoczynają swoje "życie" . W oparciu o szkołę aktywną powstają w Europie, Ameryce, Rosji, a także w Polsce liczne eksperymenty samorządów uczniowskich.

Idea samorządów uczniowskich jako metody wychowawczej miała w okresie międzywojennym w naszym szkolnictwie wielu zwolenników. Zadania stawiane przed szkołą wymagały uaktywnienia ucznia. Szkoła mogła najskuteczniej realizować je poprzez samorządne formy działania jej wychowanków. Dlatego też w okresie międzywojennym w szkolnictwie polskim nastąpił znaczny rozwój samorządu uczniowskiego. Całkowita zaś swoboda, jaką pozostawiono szkołom w tym zakresie sprzyjała bogactwu prób i form.

Jak już wspomniałam, idea samorządu uczniowskiego była w okresie międzywojennym w Polsce bardzo popularna. Miała swoich gorących propagatorów wśród teoretyków wychowania.

Samorząd uczniowski jako swoisty system wychowawczy był szeroko stosowany w praktyce szkolnej. Władysław Przanowski w pracy "Samorząd w szkole" opisuje swoje doświadczenia. Pragnął on poprzez samorząd szkolny przyczynić się do przekształcenia dotychczasowej szkoły o charakterze werbalnym na "szkołę czynu" , powiązać ją z życiem i przygotować dzielnych, energicznych obywateli państwa polskiego.

Józef Wójcik, autor książki "Samorząd uczniowski Szkoły Powszechnej w Warszawie" jako cel główny samorządu uczniowskiego wskazuje wychowanie człowieka w duchu potrzeb demokratycznych.

Ludwik Bandura w oparciu o własne doświadczenia wyraża przekonanie, że samorząd uczniowski jest ważnym środkiem wychowawczym, gdyż rozwija w uczniach dodatnie cechy charakteru, uczy karności społecznej i wyrabia umiejętności organizowania życia społecznego.

Wanda Dzierzbicka w publikacji "Samorząd w Seminarium Nauczycielskim im. E Orzeszkowej w Warszawie" przedstawia pracę samorządu mającą na celu wciągnięcie wychowanków w organizowanie własnego życia społecznego i przez ich własne działanie rozwijanie nie tylko współodpowiedzialności za bieg życia w szkole, ale i za poziom ideowo-moralny całego zespołu uczniowskiego.

W przytoczonych przykładach brak jakiegoś scentralizowanego schematu, każdy autor przedstawia inny rodzaj samorządu, inaczej go wprowadza, każdy usiłuje kształtować go po swojemu, mając na uwadze główne cele jakie im przyświecały w pracy.

A. Zieleńczyk w swoim artykule pt. "Samorząd uczniowski w Polsce" wyraża przekonanie, że samorząd uczniowski pobudza ucznia do aktywności, wyrabia w nim samodzielność i odpowiedzialność, uczy umiejętności współżycia. Należy, zatem do tych metod wychowawczych, które w dużym stopniu wpływają na kształtowanie się charakteru ucznia i jego postawy moralno-społecznej. Ferrie're - jeden z twórców ruchu "nowego wychowania" na Zachodzie Europy propagujący ideę "szkoły aktywnej" w książce "Samorząd uczniowski" określa warunki i reguły, których należy przestrzegać, tworząc samorząd. Nie straciły one dotąd na aktualności. Są to i dla naszej dzisiejszej szkoły jak najbardziej aktualne "proste rady" . Oto one:
1. Tworząc samorząd należy postępować organicznie, tzn. stopniowo, cierpliwie, biorąc pod uwagę realne potrzeby środowiska dziecięcego.
2. Doradzać a nie narzucać.
3. Trzymać się granic rozsądku, tzn. pozwolić dzieciom próbować, ale w takich granicach, by to im nie zaszkodziło.
4. U podstaw działalności i rozwoju samorządu musi leżeć własne, samodzielne przemyślenie każdego problemu.
5. Każde nowe uprawnienie, każdy wyższy stopień autonomii można przyznać dzieciom dopiero wtedy, gdy dowiodą, że już na to zasługują.
6. Stwarzać atmosferę chętnej radosnej pracy.

Oto jak określa samorząd A. Kamiński: Samorząd jest zorganizowaną dla określonych celów w oparciu o swoistą "kartę wolności" grupą dzieci lub młodzieży obejmującą społeczność jednej klasy, jednej szkoły, jednego internatu z wybraną| w określony sposób własną koleżeńską władzą. Ale samorząd to także coś innego, to swoista metoda wychowawcza.

Zastanówmy się nad zakresem czynności młodzieży, obejmowanych przez samorząd. Można odpowiedzieć sobie krótko na pytanie związane Z tym zagadnieniem, a mianowicie, pełny samorząd wznosi się nie na jednym, lecz na dwóch filarach: na zainteresowaniach i potrzebach młodzieży oraz na jej obowiązkach. Pamiętać też należy, że samorząd to nie aktyw młodzieży, lecz cała społeczność. Tam, gdzie tak nie jest, samorząd sprowadza się tylko do niewielkiej grupki aktywistów - nie ma samorządu. Jest zespół młodocianych pomocników wychowawcy, nie jest to samorząd, nie jest to wychowanie młodzieży w samorządności. Bo samorząd właściwy to organizacja młodzieżowa szkoły obejmująca społeczność całej placówki. Od tak postawionego samorządu należy wymagać, aby nie traktował aktywu młodzieżowego instytucjonalnie, lecz ujmował aktyw młodzieżowy jako jedno z zadań metody wychowawczej samorządu. Do podstawowych zadań samorządu należy wychowanie społeczno - moralne. Treścią zajęć różnych komórek samorządu muszą być poczynania samokształceniowe, techniczne, artystyczne, prace społeczne, krajoznawstwo, turystyka. Uczniowie zajęci realizacją swoich planów i potrzeb w samorządowych grupach będą realizowali niepostrzeżenie dla siebie właściwe postawy społeczno - moralne i przyzwyczajali się do wartościowego spędzania czasu wolnego.

Oto, jakimi cechami winien odznaczać się wychowawca opiekujący się samorządem:
- wychowawca planuje i podejmuje decyzje wspólnie z grupą przez stawianie i rozstrzyganie spraw w drodze dyskusji i przez utrzymywanie bliskich kontaktówł
- pomaga, kieruje i interesuje się jednostkami zwracając uwagę całą grupę pracę z zespołem opiera na oddolnej inicjatywie członków;
- zachęca wychowanków, zachowując ton towarzyski do uczestnictwa w miarę możności - w życiu zespołowym;
-chwali i gani, przejawiając obiektywizm;
- opiera stosunki między sobą, a grupą na szacunku i zaufaniu;
- uczucie sympatii uczniów między sobą i w stosunku do nauczyciela oraz pozytywny stosunek do wykonywanych zadań;
- żywość inicjatywy itd.

Wychowawca nie stawia siebie ani ponad, ani poza samorządem. Doradza - nie narzuca, inspiruje i sprawdza, a nie wykonuje czegoś za młodzież. Postawa demokratycznego kierownictwa jest cechą doniosłą, ale nie jedyną, charakteryzującą dobrych wychowawców.

Inną cechą najczęściej podkreślaną praktyków jest wesołość, sprawiedliwość wobec wychowanków, życzliwość troskliwość zapał i umiłowanie zawodu, samopoczucie w pracy wychowawczej, udzielanie się kolegom wychowawcom oraz znajomość istoty samorządu i mechanizmu jego działania.

Wiemy, że zainteresowania dzieci i młodzieży powinny być motorem działalności wychowawczej. Ale nie można oprzeć całości procesu wychowawczego na zasadzie zaspokajania zainteresowań. Nie jest to możliwe, co więcej - nie jest pożądane. Postępowanie wychowawcze należy wyprowadzać zarówno potrzeb i zainteresowań dzieci jak i potrzeb społeczeństwa, kultury i polityki. Szkoła musi często narzucać dziecku wykonywanie określonych zadań. Zasada zainteresowań jednak powinna być zasadą podstawową, wiodącą.

Kolejna dyrektywa wychowawcza dotyczy faktu samooceny i oceny pracy. Młodzież musi widzieć owoce swej pracy, wyniki ich działania. Konkursy, popisy, wystawy, proporczyki, wykresy, zestawienia, kroniki, fotografie, dyplomy itp. - to środki dopomagające uzmysłowić sobie te poczynania.

Nigdy nie należy organizować samorządu dzieci i młodzieży dla samego samorządu. Trzeba mieć stale przed oczyma konkretne zadania, które pragnie się z realizować.

Kolejnym zagadnieniem jest sprawa ciągłego rozwoju regulaminu ucznia. Stwarza to wiele możliwości dyskusji, wnoszenia poprawek, pogrążania się na nowo w problematykę ustroju społeczności szkolnej. Stałe uaktualnianie tego regulaminu świadczy o plastyczności samorządu uczniowskiego, który nie może istnieć bez zmian. Ta plastyczność, ciągła gotowość do korygowania czynności już prowadzonych oraz do podejmowania zadań nowych to kryterium żywotności samorządu. Bezruch lub stereotypowa monotonia czynności samorządu to wskaźnik, że samorząd "zamiera" , prowadzi do pozorów życia, staje się bezbarwny, bez radości, jaką powinien nieść ze sobą.

Samorząd Uczniowski - zdaniem Z. Zaborowskiego - może się rozwinąć dopiero w tym wieku, kiedy u dzieci ujawnia się pęd do zrzeszenia się, a więc około 11 roku życia. W tym okresie zaczynają się różnicować pewne typy dzieci, dzięki czemu wytwarza się u nich sprzyjające podłoże do obierania sobie odpowiednich czynności w organizacji samorządowej.

Temat pracy samorządu uczniowskiego jest bardzo szeroki. Możnaby tu mówić o metodzie pracy, o osiągnięciach i niepowodzeniach, o niebezpieczeństwach zagrażających pracy wychowawczej.

Podsumowując, samorząd szkolny jest piękną i doniosłą koncepcją wychowania. Samorząd uczniowski jako forma zbiorowego życia młodzieży jest ważnym środkiem wychowawczym. Rozwija, bowiem w uczniach takie cechy, jak: wytrwałość, zamiłowanie do ładu, karność społeczną, umiejętność organizowania wspólnego życia, wolę, może oddać cenne usługi przy kształtowaniu charakteru dzieci.

Literatura
1. Kamiński A.: Prehistoria polskich związków młodzieży, PWN, Warszawa 1959,.
2. Kamiński A.: Samorząd młodzieży jako metoda wychowawcza, PZWS, Warszawa 1965.
3. Muszyński H. Samorządność jako proces wychowawczy "Harcerstwo" 1963, nr 48
4. Zaborowski Z.: Problemy wychowania społecznego w szkole, PZWS, Warszawa 1960.

Opracowanie: Małgorzta Kwaśniak
nauczyciel
Szkoły Podstawowej nr 5
w Łukowie

Wyświetleń: 2437