Widzieć inaczej

Specjalny Ośrodek Szkolno - Wychowawczy dla Dzieci Słabo Widzących i Niewidomych w Dąbrowie Górniczej jest jedyną państwową placówką dla dzieci z dysfunkcją wzroku na terenie województwa śląskiego. Ośrodek istnieje od 1990 roku. Początkowo placówka liczyła...uczniów i działały w niej: szkoła podstawowa, liceum ogólnokształcące i internat, w którym mogli przebywać uczniowie spoza obszaru Dąbrowy Górniczej. W miarę potrzeb środowiskowych następował rozwój Ośrodka. Obecnie liczba wychowanków wynosi...a w placówce funkcjonują: punkt konsultacyjny dla rodziców dzieci i młodzieży z problemami wzroku oraz dla nauczycieli z województwa śląskiego. Prężnie działają:
- Szkoła podstawowa dla dzieci niewidomych i słabo widzących. W ramach niej prowadzona jest klasa wstępna.
- Gimnazjum - po sześcioletniej szkole podstawowej (do 18 roku życia)
- Gimnazjum specjalne dla uczniów z wadą wzroku i upośledzeniem w stopniu lekkim (w szczególnych przypadkach do 20 roku życia)
- 3-letnia szkoła zawodowa dla uczniów, którzy ukończyli naukę w gimnazjum lub w gimnazjum specjalnym
- Liceum ogólnokształcące - od 16 roku życia

W Ośrodku pracują specjaliści wczesnej interwencji i wczesnego wspomagania rozwoju, którzy udzielają porad rodzicom i opiekunom oraz wszechstronnej pomocy dzieciom niewidomym i z uszkodzeniami wzroku, których wiek nie przekracza siedmiu lat. Zajęcia są prowadzone z dzieckiem w miejscu jego zamieszkania oraz w ośrodku od momentu stwierdzenia wady i zgłoszenia dziecka przez rodziców. W ramach integracji do Ośrodka mogą również uczęszczać, zgodnie z orzeczeniem właściwej poradni i za zgodą organu prowadzącego, dzieci i młodzież z innymi deficytami rozwojowymi, nie więcej jednak niż 10% w całej placówce. Wszyscy pedagodzy mają ukończone studia podyplomowe z zakresu tyflopedagogiki, niektórzy dla potrzeb specyfiki pracy ukończyli dodatkowe studia z oligofrenopedagogiki, terapii pedagogicznej, pedagogiki opiekuńczo-wychowawczej, kursy kwalifikacyjne i szkolenia o Kinezjologii edukacyjnej z elementami metody P. Dennisona, a także warsztaty z zakresu pisma punktowego Braille'a.

Możemy się pochwalić także bogatym dorobkiem artystycznym, sportowym oraz absolwentami, którzy ukończyli studia wyższe. Aby przybliżyć społeczności regionu, pedagogom i psychologom szkolnym specyfikę naszej pracy, a przede wszystkim potrzeby naszych dzieci w dniach 26-28.IV.2004 z inicjatywy Grona Pedagogicznego zorganizowano Dni Otwarte Ośrodka pod hasłem "Widzieć inaczej". Naczelnym celem było zwrócenie uwagi na podmiotowość osób niepełnosprawnych i ukazanie metod pracy z dziećmi o specjalnych potrzebach edukacyjnych.

Przybyli do nas zaproszeni goście, pedagodzy i psycholodzy poradni psychologiczno - pedagogicznej, szkół masowych, integracyjnych oraz zainteresowani rodzice. Podczas spotkania wygłoszony został referat poświęcony problematyce dziecka niewidomego i specyficznym potrzebom jego wychowania i nauczania. Prezentowaliśmy 37 minutowy film nakręcony w naszym Ośrodku przez Jarosława Cybę. Przedstawiona została ankieta, którą przeprowadzono w losowo wybranych przedszkolach, szkołach podstawowych, gimnazjach i liceach Dąbrowy Górniczej oraz jej wyniki. Goście mieli możliwość zwiedzenia Ośrodka i prowadzenia konwersacji z naszymi specjalistami. Wielkim zainteresowaniem cieszyła się pracownia orientacji przestrzennej, gabinet usprawniania widzenia oraz pracownia informatyki dostosowana do potrzeb dzieci niewidomych i słabo widzących.

Staraliśmy się uzmysłowić wszystkim przybyłym fakt, iż dzieci z dysfunkcją wzroku nie stanowią jednolitej grupy. Różne są przyczyny uszkodzenia wzroku. Dzieci z dysfunkcją wzroku, to dzieci niewidome, ociemniałe, słabo widzące a każde z nich potrzebuje indywidualnego podejścia, innych form i metod pracy, przede wszystkim rewalidacyjnej. W pracy tej należy traktować ucznia jako podmiot wszelkich działań pedagogicznych, należy pomóc w wyrównywaniu jego deficytów. Nauczyciel musi brać pod uwagę w pracy z dzieckiem z dysfunkcją wzroku jego możliwości i potrzeby, zarówno czynniki zdrowotne, fizyczne, sensoryczne i środowiskowe jak i inne, które są istotne w nauczaniu i wychowaniu. Nauczyciele poszukują takich metod realizacji, które pozwolą zatrzymać zjawisko niepełnosprawności tylko na poziomie następstw nieuchronnych i powstrzymają nawarstwienie się lub nawet rozszerzenie zakresu niepełnosprawności. Dzieci i młodzież powinny mieć szczególnie zapewnianą pomoc w przezwyciężeniu trudności w uczeniu się i nabywaniu kompetencji niezbędnych w dorosłym życiu. Dziecko niepełnosprawne postrzega siebie w kategoriach niepowodzenia. Dotyczy to przede wszystkim tych, u których nastąpiła spóźniona wczesna pomoc tzw. wczesna interwencja. Ważne zatem są zajęcia rewalidacyjne, których nadrzędnym celem jest dążenie do przywrócenia maksymalnej sprawności fizycznej, psychicznej i społecznej.

Próbę kategoryzacji potrzeb, zwanej piramidą Maslova przedstawić można w następujący sposób:

W programie dla dzieci z dysfunkcją wzroku należy brać pod uwagę zaspokojenie potrzeb uczniów, a co za tym idzie nauczyciel powinien bardzo dobrze znać swoich podopiecznych pod względem poprzednich doświadczeń, umiejętności i poziomu wiedzy, zainteresowań i postaw.

"Nauczyciel powinien być wyczulony na wszelkie czynniki zdrowotne, fizyczne, sensoryczne czy inne, które trzeba wziąć pod uwagę przy programowaniu zajęć." (Firkowska - Markiewicz, 1995, s. 39)

Ważnym aspektem jest odpowiedni dobór zajęć rewalidacyjnych oraz kompleksowa rehabilitacja.

Świadomość złożonego procesu edukacji dzieci i młodzieży z dysfunkcją wzroku skłania nas do zebrania informacji na temat funkcjonowania dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych w szkołach masowych oraz wiedzy nauczycieli i pedagogów jakiej pomocy potrzebują te dzieci. Przeprowadzona ankieta zawierała dziesięć ogólnych pytań, na które mieli odpowiedzieć nasi respondenci. Wyniki ankiety były dla nas wielkim zaskoczeniem. Wiele ankiet (60/100) odebrano niewypełnionych, ale z krótką adnotacją "problem mnie nie dotyczy" (zwracamy uwagę, że ankieta nie była kierowana do tylko do tych nauczycieli, którzy mają w klasie dzieci niepełnosprawne sensorycznie - upośledzenie wzroku). W innych ankietach dało się zaobserwować fragmentaryczną bądź przypadkową wiedzę na w/w temat. Ankietę i jej wyniki prezentujemy poniżej:
1. Najczęściej spotykane wady wzroku: 80%-krótkowzroczność, 70%- dalekowzroczność, 38%- zez, 32%-astygmatyzm.
Schorzeniami, które ankietowani pominęli były między innymi:
achromatopsja, barwnikowe zwyrodnienie siatkówki, bezsoczewkowośc, beztenczówkowośc, bielactwo, jaskra, niewidzenie połowiczne, odwarstwienie siatkówki, retinopatia cukrzycowa lub wcześniacza, zaćma, zanik nerwu wzrokowego, zwyrodnienie plamki żółtej, zwłóknienie pozasoczewkowe, rozrost włóknisty pozasoczewkowy, oczopląs.
2. Specjalista pracujący z dziećmi z dysfunkcją wzroku: 95% - okulista, 8% - tyflopedagog, 3% - higienistka szkolna.
Pominięto: rewalidatora wzroku, nauczyciela orientacji przestrzennej, nauczyciela pisma brajla, pedagoga specjalnego, psychologa specjalnego, rehabilitanta ruchu.
3. Instytucje, do których mogą zwrócić się o wsparcie rodzice dzieci z deficytem wzroku: 68% - szkoły specjalne, 30% - poradnia psychologiczno-pedagogiczna, 20% - PZN, 15% - higienistka szkolna, 13% - PEFRON, 2% - szpital i ośrodek zdrowia, 1% - okulista
Do bogatej listy instytucji wspierających rodziny dodać należy: punkty konsultacyjne, ośrodki szkolno- wychowawcze dla dzieci słabo widzących i niewidomych, lekarzy pierwszego kontaktu, MOPS, TPD, wydział edukacji przy urzędzie miasta - gminy, punkty wczesnego wspomagania rozwoju dziecka.
4. Czy w grupie/klasie uczą się dzieci z dysfunkcją wzroku? 78% - nie, 11% - tak, 11% - brak odpowiedzi.
5. Sprzęt korygujący wady wzroku: 80% - okulary, 26% - szkła kontaktowe, 4% - osłonki, 2% - lupy.
Pozostały sprzęt korygujący wady wzroku to: lunety, folie, powiększalniki, monookulary, osłonki, max lupy, liniały optyczne.
6. W jaki sposób dostosowujecie Państwo program nauczania i wychowania do możliwości i potrzeb uczniów z wadami wzroku?
Aż 50% respondentów nie udzieliło odpowiedzi na to pytanie! 78% - powiększona czcionka, 59% - dziecko siedzi blisko tablicy, 45% - nie ma takiej potrzeby, 40% - odpytywanie ustne, 3% - indywidualne karty pracy, 2% - praca indywidualna, mniej prac plastycznych.
7. Czy dzieci w Państwa szkole/przedszkolu korzystają z dodatkowych godzin rewalidacji? 85% - nie, 10% - brak odpowiedzi, 5% - tak.
8. Czego dotyczą zajęcia rewalidacyjne? 90% - brak odpowiedzi, 4% - nie wiem, 3% - praca indywidualna w poradni, praca indywidualna z nauczycielem.
9. Czy w Państwa szkole/przedszkolu pracuje nauczyciel/wychowawca z kwalifikacjami uprawniającymi go do pracy z dziećmi z dysfunkcją wzroku? 98% - nie, 2% - tak
10. Na jakie problemy w Państwa szkole/przedszkolu napotykają najczęściej dzieci słabo widzące i niewidome?
71% badanych nauczycieli nie udzieliło odpowiedzi na to pytanie! 12% - mała czcionka w podręczniku, 11% - przepisywanie z błędami, 10% - problem z bezpieczeństwem, 9% - dzieci słabo piszą, 8% - dzieci słabo czytają, 6% - prace niestaranne, 5% - dzieci nie chcą chodzić w okularach, 4% - brzydkie, niewyraźne pismo, 3% - pismo nie mieści się w linii, 2% - słaba motywacja do pracy, 1% - problem z przepisywaniem z tablicy, nerwowość.

Określiliśmy także stopień znajomości funkcjonowania dziecka słabo widzącego i niewidomego przez nauczycieli szkół masowych i przedszkoli z uwzględnieniem ich stażu pracy. Okazało się, iż dobrą znajomością problematyki wykazało się 55% nauczycieli ze stażem do lat 5. Średnia znajomość tematyki dotknęła nauczycieli ze stażem zawodowym 5 - 10 lat: 50%. Najdłużej pracujący pedagodzy / staż 20 - 30 lat / niestety wykazali znikomą znajomość problemu: 60% ankietowanych!

Sądzę, że wypełnione ankiety oraz ich wyniki dadzą do myślenia nam, nauczycielom pracującym z dziećmi z deficytem wzroku. Dla nas jest to inspiracja do dalszej pracy i badań oraz dalszych działań mających na celu uzmysłowienie innym, że "Każdy ma prawo do szczęścia i swego miejsca w społeczeństwie" (Maria Grzegorzewska)

Pragniemy podziękować wszystkim respondentom i zaznaczyć, iż dni otwarte w naszym Ośrodku są codziennie, dlatego nie bójcie się do nich zapukać.

Opracowanie: Agnieszka Pasternak, Aneta Pukacz

Wyświetleń: 1817