Charakterystyka dziecka upośledzonego umysłowo w stopniu lekkim i pracy nauczyciela nad jego rozwojem

... "Nie ma kaleki jest - człowiek, istota wyjątkowa, która dzięki olbrzymim możliwościom biologicznym, właściwej pomocy społeczeństwa może przezwycięż żyć wiele upośledzeń"
- Maria Grzegorzewska

Charakterystyka dziecka upośledzonego umysłowo w stopniu lekkim jest bardzo trudna. Odnosi się to zarówno do indywidualnego przypadku, jak również do często dokonywanej oceny ogólnej.

W wyglądzie zewnętrznym na ogół nie dostrzega się większych odchyleń i nieprawidłowości w porównaniu z ich zdrowymi rówieśnikami o normalnym rozwoju intelektualnym. Najbardziej typowe w upośledzeniu umysłowym lekkiego stopnia jest odchylenie od normy w rozwoju umysłowym, z czym wiąże się gorsze funkcjonowanie w procesach spostrzegania, wyobraźni, uwagi, pamięci, mowy i myślenia.
W charakterystyce jednostek upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim bardzo ważna jest ocena, jak daleko deficyt umysłowy przeszkadza im w przystosowaniu się do codziennych warunków życiowych i do otoczenia.

Dzieci upośledzone umysłowo w stopniu lekkim charakteryzują się obniżoną sprawnością intelektualną, zaburzeniami sfery poznawczej i emocjonalnej. Występują u nich trudności w koncentracji uwagi, myślenie konkretno - obrazowe, słaba pamięć i słabo rozwinięta wyobraźnia.

Z zaburzeniami tymi ściśle łączą się, a raczej wynikają z nich, trudności w nauce szkolnej. Jednak dzięki odpowiedniej pracy dydaktyczno - wychowawczej "nauczyciela specjalnego" i stosowa- niu przez niego trafnie dobranych metod nauczania, dzieci te mogą poznać otaczającą je rzeczywistość i samodzielnie funkcjonować w niej w stopniu zadowalającym.

Wyżej wymienione trudności powodują, że poszczególne przed- mioty, ich cechy i stosunki między nimi zachodzące, są nieprawidłowo odzwierciedlone w mózgu.

Dzieci lekko upośledzone umysłowo z trudnością wyróżniają w przedmiocie mało istotne cechy. Trudno im np. zrozumieć, że większa część jakiegoś przedmiotu składa się z kilku mniejszych części. Z trudnością wyróżniają również cechy charakterystyczne przedmiotów oraz związki i stosunki istniejące między przedmiotami. Tak pojawia się istotna trudność w dokładnym poznaniu otaczającej rzeczywistości i właściwym w niej postępowaniu.

Poznanie rzeczywistości odbywa się na drodze obserwacji. Za-zwyczaj najpierw obserwuje się w sposób nieukierunkowany, to co interesuje, by potem przejść do obserwacji celowej, zamierzonej, zgodnej z potrzebami poznania i poleceniem nauczyciela.

Dzieci o obniżonej sprawności intelektualnej mają trudności z przejściem od jednego rodzaju obserwacji do drugiego, a także trudności z samym przeprowadzeniem obserwacji zamierzonej, czyli świadomym spostrzeganiu ważnych cech otaczającej ich rzeczywistości. Wiąże się to z zaburzeniami w sferze odbierania wrażeń i spostrzeżeń, a także z trudnością w skupieniu uwagi na danym przedmiocie lub jego części przez dłuższy czas. Uwaga ich jest odwracalna i szybko przenosi się z przedmiotu na przedmiot, czasami mniej ważny, przypadkowy, co powoduje przerwy i luki w spostrzeganiu.

Zaburzenia koncentracji uwagi powodują trudności w poznawaniu otoczenia, a także w kształtowaniu trwałych zainteresowań, które mają ogromny wpływ na efekty w nauce. Tylko dobrze rozbudzone zainteresowanie danym przedmiotem lub zjawiskiem prowadzi do dokładnego jego poznania, staje się motywem do zdobycia wiedzy.

Dzieci upośledzone umysłowo mają ponadto trudności z rozbudzeniem motywacji do nauki. Dlatego potrzebna jest pomoc nauczyciela, który posiada odpowiednie przygotowanie pedagogiczne do pracy z tego typu dziećmi. Właśnie nauczyciel - wychowawca w odpowiedni sposób zachęca do nauki, zaciekawia poznawanym przedmiotem uczenia się, a nawet nagradza lub karze by w ten sposób rozbudzić chęć do nauki, która jest przecież częścią składową sukcesu szkolnego.

Dzieci o obniżonej sprawności intelektualnej bardzo często posiadają również trudności w rozwiązywaniu zadań życiowych i to różnego typu. Trudności te wynikają często z poczucia niewiary we własne siły. Każde zadanie, jakie nauczyciel daje dziecku do rozwiązania, powinno być dostosowane do jego możliwości psychofizycznych. Nauczyciel powinien okazać uczniowi, że wierzy w niego, w jego możliwości. W ten sposób budzi się też motywację do podjęcia wysiłku umysłowego.

Bardzo ważnym czynnikiem wpływającym na efektywność uczenia się jest pamięć. U dzieci upośledzonych umysłowo jest ona gorsza od pamięci dzieci normalnych. Przyczyną tego są między innymi omówione przeze mnie wcześniej trudności w odbieraniu wrażeń i spostrzeżeń oraz zaburzenia koncentracji uwagi.To właśnie one pobudzają niedokładność i braki w spostrzeganiu, które w takiej postaci docierają do kory mózgowej i pozostawiając na niej niepełne ślady, są przyczyną niedokładnego odtwarzania, czyli złej pamięci.

Szczególną trudność sprawia dzieciom tym zapamiętywanie wrażeń świeżych oraz zapamiętywanie treści powiązanych logicznie. Dzieci o obniżonej sprawności umysłowej nie potrafią uogólniać swoich wyobrażeń, wyodrębniać cech istotnych dla pewnej grupy przedmiotów i na tej bazie tworzyć pojęcia abstrakcyjne, które jak wiemy, świadczą o wyższym poziomie rozwoju myślenia. Ich myślenie zatrzymało się w stadium konkretno - obrazo- wym. Dlatego musimy im przyjść z pomocą w tworzeniu pojęć.

Potrafią podać definicję, cechy i właściwości przedmiotów powszechnego użytku, z którymi spotkały się w szkole, w domu, na
ulicy, ale nie potrafią wyjaśnić znaczenia takich słów jak np.: sprawiedliwość, zwycięstwo, przyjaźń. Są to dla nich pojęcia abstrakcyjne, trudno dostępne ich umysłom.

Bardzo często dzieci upośledzone umysłowo posługują się wyra- zami i zadaniami, których treści nie rozumieją. Wyrazy te, bądź zdania, nie mają u nich odpowiedników pojęciowych. I to jest je- dna z najistotniejszych różnic między myśleniem dziecka normalnego, a upośledzonego.

Myślenie dziecka o ilorazie inteligencji 55-59, mające charakter bardzo konkretny powoduje, że upośledzeni umysłowo mają trudności w wytwarzaniu powiązań między instrukcją słowną a operowaniem konkretnego materiału. Instrukcja słowna powinna więc w bardzo dokładny sposób odzwierciedlać czynność jaką ma wy- konać uczeń. Nie może być ona sformułowana w sposób zbyt ogólny, bo dziecko jej wtedy po prostu nie zrozumie i będzie miało trudności z właściwą realizacją. Ażeby te trudności nie wystąpiły, każda instrukcja, polecenie i zadanie powinno być sformułowane zrozumiale.

Organizując nauczanie należy pamiętać, że czas reakcji dzieci upośledzonych umysłowo na różnego rodzaju bodźce, jest zna- cznie dłuższy w porównaniu z dziećmi normalnymi, a przede wszystkim bardzo indywidualny dla poszczególnych dzieci.

W związku z tym od nauczyciela wymagana jest nie tylko wie- dza, ale i cierpliwość w oczekiwaniu na cierpliwość ucznia. Ten czas oczekiwania jest intensywną pracą umysłu dziecka w celu zrozumienia polecenia lub w celu znalezienia prawidłowej odpowiedzi na nie. Wydłużona reakcja na bodźce może być powodem zaburzeń sfery emocjonalnej, lękiem przed złą odpowiedzią i naganą nauczyciela, strachem przed publicznym wystąpieniem, niewiarą we własne siły. Są one przyczyną niepowodzeń szkolnych, zniechęceniem się do szkoły, nauczycieli, a co za tym idzie, trudności w dalszej edukacji szkolnej

Znacznym utrudnieniem w nauczaniu tych dzieci są zaburzenia mowy w zakresie artykulacji, tonacji, zasobu słownictwa, a także w stosowaniu form gramatycznych. Najczęściej spotykane nieprawidłowości w tym zakresie to: niewyraźna mowa, seplenienie, jąkanie, zniekształcenie głosek, mały zasób słów, prymitywne, często niepoprawne budowanie zdań.

Zaburzenia te powodują trudności w nauce języka ojczystego, są przyczyną błędów w mówieniu, pisaniu i czytaniu, a także uje- mnie wpływają na rozwój jednostki.

Bardzo ważnym problemem w pracy z dziećmi lekko upośledzonymi umysłowo jest przygotowanie ich do życia w społeczeństwie. Proces ten rozpoczyna się już kiedy dzieci uczą się bawić razem, dzielić się zabawkami, wspólnie przygotowywać się do zabaw i porządkować zabawki po ich zakończeniu. Dzieci o obniżonej sprawności intelektualnej mają kłopoty w podporządkowaniu się normom, zakazom i nakazom obowiązującym wszystkich. Uczucia tych dzieci, zarówno w stosunku do nauczyciela jak i rówieśników są krótkotrwałe i dość prymitywne.
Poważny problem stanowi przygotowanie tych dzieci do pracy, żeby zrozumiały, że można pracować wspólnie, w grupie, by osią- gnąć zamierzony cel, że wytworzona przez nich wartość jest własnością ich wszystkich.

Nauczyciel pracujący z dziećmi o specjalnych potrzebach edukacyjnych musi pokonać wiele trudności by wychować omawiane dzieci we właściwym stosunku do pracy i jej wytworów.

Wdrażanie ucznia do pracy powinno wychodzić do wrodzonej dziecku chęci do ruchu i zabawy, przebiegać przez odpowiednio dawkowany wysiłek do cięższych i bardziej skomplikowanych prac.

Powyższe trudności wskazują dlaczego tak bardzo ważną rolę odgrywa "nauczyciel specjalny" i prezentowana przez niego postawa. To właśnie nauczyciel - wychowawca jest dla swoich uczniów największym autorytetem, a jego przykład, postawa i przemyślane postępowanie prowadzą często (powinny prowadzić zawsze) do założonych efektów wychowawczych. Musi on jednak zawsze pamiętać, że opisane wyżej zaburzenia wynikające z upośledzenia umysłowego oraz trudności będące następstwem tych zaburzeń można i należy pokonać. Warunkiem tego jest prawidłowa praca szkoły, odpowiednia opieka rodzicielska oraz prawidłowy stosunek środowiska do dziecka upośledzonego umysłowo.

Zagadnienia te powinien rozwiązywać nauczyciel - wychowawca.

Opracowanie: mgr Jerzy Szyszkowski

Wyświetleń: 10910