Agresja uczniowska

W szkołach podstawowych do najczęściej zauważanych przejawów agresji fizycznej wśród uczniów zalicza się: pobicia i bójki (69,0%), przestraszanie (41,5%), odbieranie siłą (32,3 %), niszczenie cudzych rzeczy (30;2%), niszczenie sprzętu szkolnego (27;4 %), zachęcanie do bicia (22,5%); wymuszenia (20,4%), bicie młodszych kolegów (15,4%). Agresja słowna uczniów wyraża się w: grożeniu pobiciem (85;9 %), napastliwych wypowiedziach - ataku słownym, straszeniu, odpędzaniu, groźbach (88,9%), przezywaniu, przekleństwach, ordynarnych odzywkach (74;6%), wyśmiewaniu się (58,4%), kłótniach (58,4%), grożeniu skarżeniem (38,9%).

Istnieje prawdopodobieństwo, że w każdej klasie szkolnej znajduje się kilku
agresorów i kilka ofiar. W sensie dosłownym z sytuacją przemocy zorganizowanej mamy do czynienia, gdy osoba słabsza (ofiara) wystawiana jest przez dłuższy czas na negatywne działania grupy osób silniejszych (agresorów).Te negatywne oddziaływania to dokuczanie, bicie, przezywanie, zabieranie pieniędzy i przedmiotów, niszczenie rzeczy. Istnieją też bardziej zakamuflowane formy przemocy pośredniej, częściej stosowane przez
dziewczęta niż przez chłopców. Należą do nich oszczerstwa, intrygi, wykluczanie z grupy, naznaczanie i izolowanie.

Interwencja nauczyciela podczas jednej z pierwszych prób takiego zorganizowanego działania kilkorga dzieci wobec jednego z nich, nie umiejącego samodzielnie się obronić, może skutecznie ustrzec przed bardziej odległymi konsekwencjami wychowawczymi.

Brak reakcji ze strony nauczycieli na występujące w ich obecności akty agresji, ignorowanie skarg dzieci - ofiar agresji, jak również informacji o przemocy wywołują poczucie bezkarności i sprzyjają szerzeniu się agresywności wśród dzieci oraz zaburzeń osobowościowych agresora i jego ofiary. Sprzyja temu również niepodejmowanie tematu agresji w rozmowach z całą klasą, jak również z rodzicami.

Przeciwdziałanie agresji uczniowskiej jest rzeczywiście bardzo trudne i, niestety, nie zawsze kończy się sukcesem. Efekty pracy nauczycielskiej bywają nieraz odległe w czasie lub zachodzą w psychice dzieci i pozostają
niezauważone. Najważniejsze jest, by nigdy nie rezygnować z podejmowania wysiłków. Poczucie bezradności paraliżuje działania - nie wolno się mu poddawać, nawet jeśli nie zawsze i nie wszystko udaje się nam osiągnąć.

Do najtrudniejszych sytuacji należą zwykle te, gdy dziecko staje się ofiarą agresji - przemocy ze strony przeważającej siły kolegi, grupy
kolegów lub nauczyciela. Wsparcie psychiczne rodziny oraz interwencja w postaci rozmowy z nauczycielami są wówczas niezbędne. Nie należy czekać, że problem sam zniknie. Jest raczej prawdopodobne, że skomplikuje się i urośnie do rozmiarów trudnych do rozwiązania nawet dla dorosłych.

Nie mniejsze wsparcie należy się dziecku, które samo zachowuje się agresywnie wobec innych, zwłaszcza słabszych. Spokojna rozmowa, w której
okażemy ciepło i zrozumienie dla jego trudności w radzeniu sobie z przykry mi stanami emocjonalnymi oraz stanowczość w domaganiu się zaprzestania ta-
kich zachowań, zapewnią lepszy wpływ wychowawczy niż jakakolwiek kara.

Zanim jednak zaczniemy się domagać zmian, należy upewnić się, że interwencja jest konieczna. Nie należy rozwiązywać za dzieci wszystkich problemów, które zgłoszą.

U agresora zaś po okresie bezkarnego stosowania przemocy utrwali się niewłaściwy wzorzec zachowania, obniży poczucie odpowiedzialności za własne działania. Zacznie on czerpać poczucie mocy z poniżania innych i zadawania im bólu, a nawet wejdzie w strefę bezprawia (Rylke, 1997).

Biorąc pod uwagę wskazane skutki odległe, możemy uznać, że agresja stanowi zagrożenie dla rozwoju zarówno agresorów, jak i ich ofiar.

W grupie rówieśniczej, jaką stanowi klasa szkolna, istnieją pewne sprzyjające szerzeniu się agresji, które również daje się zauważyć w analizowanym przykładzie. Należą do nich: naśladowanie modela przez dzieci oraz obniżenie kontroli nad bodźcami pobudzającymi do agresywnych zachowań w grupie. Prawdopodobieństwo naśladowania dziecka agresywnego jest tym większe, im bardziej jest ono popularne, podziwiane, atrakcyjne.

Czyny wykonywane z silnym zaangażowaniem emocjonalnym, jak to ma zazwyczaj miejsce w grupie rówieśniczej, sprawiają, że zdolność hamowania, i powstrzymywania się od pewnych zachowań maleje. Obecność innych osób przy biciu czy poniżaniu ofiary - które wprawdzie nie współdziałają, lecz również nie protestują - zmniejsza poczucie winy i osobistej odpowiedzialności uczestników zajścia. Uczniowie odnoszą się również agresywnie do nauczycieli. Skala zjawiska - nie wydaje się tak wielka, jak przemocy wśród samych uczniów, ale również stale rośnie. Przyczyną są zazwyczaj niesprawiedliwe - według uczniów - oceny oraz nie zgadzanie się z opinią nauczyciela. Coraz częściej uczniowie grożą nauczycielom. Jak wynika z badań G. Miłkowskiej-Olejniczak (1996), łącze, nie z groźbami pobicia stanowi to 27,4 % zachowań agresywnych. Ponadto uczniowie przezywają nauczycieli, wyśmiewają, odzywają się do nich wulgarnie (58,4%) oraz przejawiają agresję pozawerbalnie, gestami i mimiką. Materiały z badań prowadzonych pod kierunkiem J. Bińczyckiej (1996) pozwalają na wyodrębnienie takich form agresji werbalnej i pozawerbalnej uczniów szkół podstawowych wobec nauczycieli, jak: intrygi, kłamstwa, szantaż, tworzenie sytuacji w których nauczyciel staje się śmieszny, przezwiska, anegdoty, dowcipy, napisy, grafiki, wulgarne, lekceważące zachowanie, pogardliwe milczenie, szukanie zemsty w marzeniach, planowanie zemsty.

Podsumowując rozważania na temat strategii wychowania, należałoby dać nauczycielowi jakąś wskazówkę ułatwiającą dokonanie odpowiedniego wyboru. Nie decyduję się jednak tego uczynić ani trafniej uzasadnić odmowy, niż uczynił to Korczak. Jak wiemy, on sam konsekwentnie opierał praktykę wychowawczą na dialogu z dzieckiem, jeszcze zanim Rogers i Maslow zapoczątkowali humanistyczną orientację w psychologii. Nigdy też (jak później Rogers) nie dawał dyrektyw wychowawcom, nawet jeśli tego od niego oczekiwali: "Stary Doktor nie uznawał drętwych form. Nie nakazywał. Nie pouczał. Lubił sam słuchać. Czasami o coś zapytał. I to zawsze w stylu: ŤNiepokoi mnie to. Jakby to zmienić? Jak to przyjmą dzieci? Jak będzie lepiej?ť (...) Niektórzy (...) oczekiwali, że Korczak rozstrzygnie ich wątpliwości, wahania. Wydawało im się, że nie poskąpi im własnej wiedzy i da gotowe recepty. A on Ťnic nie dajeť; mówi, że tylko doświadczenie jest coś warte, że w bólu zdobywa się własny system. Przyjąć gotowe doświadczenie, to jakby kazać obcej kobiecie rodzić nasze dziecko" (Barszczewska, Milewicz, 1989, s. 147 i 105).

Dialog jest możliwy a najłatwiej jest go osiągnąć gdy odrzucimy na chwilę nasze poczucie nauczycielskie, gdy przestaniemy dzieciom polecać wykonywanie czegoś lub wykonywać coś dla dzieci, a zaczniemy robić coś naprawdę z nimi. (B. Neville )

Modelowanie pozytywnych reakcji nauczyciela w sytuacji agresywnego zachowania się uczniów

MODELOWANIE: pozytywna reakcja nauczyciela w sytuacji agresywnego zachowania się ucznia lub grupy rówieśniczej

Model musi spełniać następujące punkty:
1. kompetencja- osoba która pokazuje, że jest kompetentna, potrafi wiedzę przetworzyć na praktyczne działania
2. satysfakcja- pokazuje swoją satysfakcję, pasuje jej to co robi, uwalnia swoją radość entuzjazm, przeżywa satysfakcję w tym miejscu, w tym czasie i z tymi ludźmi
3. nagroda- osoba, która rozdaje nagrody, potrafi docenić, uznać, wysłuchać sygnał, który dla osoby odbierającej jest nagrodą np.: cieszę się, że jesteś

Cechy modela:
- radość życia, pogoda ducha
- otwartość na innych, a nie na siebie
- szczerość naturalność
- uważność, zainteresowanie, troska

Zachowania wzmacniające agresję innych:
- pośpiech, brak uwagi
- podniesiony głos
- lenistwo, tumiwisizm
- upieranie się przy swoim
- zadufanie w sobie
- ironia
- krytyka, lekceważenie, manipulowanie, wykorzystywanie czyichś wypowiedzi na własny użytek
- nadużycie
- obrażanie
- brak dyskusji
- przesadna powaga
- surowe wymagania
- zawstydzenie-kluczowy sposób wyzwalania złości

Agresja jest zaraźliwa, trzeba ją opanować w miejscu gdzie wybucha.

W sytuacjach interwencyjnym ważne jest:
- postawa (to nie przeciwko mnie)
- wsparcie innych ludzi, jak oni to widzą
- umiejętność wyrażania protestu- krótko: nie rób tego, nie krzycz (ważne jest przełamanie własnego strach przed wyrażeniem protestu

Jeżeli dziecko ma negatywne doświadczenia to jego zachowania agresywne biorą się nie z tego, że on tak chce - tylko dlatego, że nie potrafi inaczej.

W przeciwdziałaniu agresji moralizowanie jest nieskuteczne.

FAZY PROCESU MODELU INTERWENCJI PEDAGOGICZNEJ
- sprzeciw, protest, przerwanie agresji
- praca w zespole (poszukiwanie: co wiemy, co się za tym kryje, ustalamy hipotezy konfliktu, pomysły, propozycje)

Nie ma recepty na zachowania agresywne.

(Opracowano w oparciu o materiały- mgr Andrzeja Winklera- psychologa oraz na podstawie książki
"Agresja u dzieci- Szkoła porozumienia" J. Danilewska)

 

Opracowanie: mgr Jacek Śledziewski - psycholog
mgr Małgorzata Grela - pedagog-logopeda

Szkoła Podstawowa Nr 51 z Oddziałami Integracyjnymi w Katowicach.

Wyświetleń: 2337