Wpływ sytuacji rodzinnej na przebieg i wyniki pracy szkolnej dziecka

Sytuacja rodzinna tj. całokształt warunków materialnych, społecznych, kulturalnych i uczuciowych domu rodzinnego, w jakim wzrasta dziecko, wpływa wielorako na jego powodzenie w pracy szkolnej. Rodzina, czyli "zespół" osób ze sobą spokrewnionych, żyjących pod wspólnym dachem (ojciec, matka i dzieci) stanowi dla dziecka naturalne i podstawowe środowisko, w którym się ono rozwija zarówno w okresie poprzedzającym rozpoczęcie nauki szkolnej, jak i w okresie szkolnym. W środowisku społecznym rodziny i w zależności od warunków tego środowiska kształtują się wszelkie czynności psychiczne dziecka, jego osobowość, jego inteligencja. Trening w środowisku społecznym trwa od pierwszych lat życia dziecka - "do, takich, a nie innych ruchów, zachowań się, ćwiczeń intelektu zmusza dziecko środowisko społeczne, dostarczając mu gotowych narzędzi pracy i zabawy, wytwarzając sytuacje, w których dziecko bez wyboru, zmuszone jest zachowywać się... zgodnie z kulturą środowiska".

Środowisko rodzinne kształtuje w decydującym stopniu to, co nazywamy dojrzałością szkolną dziecka. Dzieci, którym środowisko rodzinne stwarza mniej korzystne warunki z punktu, widzenia ich rozwoju intelektualnego, psychicznego i społecznego, są też na ogół gorzej przygotowane do podjęcia obowiązku szkolnego. Z badań przeprowadzonych pod kierunkiem H. Radlińskiej wynika, że większość dzieci nie przyjętych do szkoły z powodu wyraźnych braków w przygotowaniu do podjęcia nauki szkolnej, miała wybitnie niekorzystną sytuację rodzinną.

Już w momencie wstępowania do szkoły istnieje zróżnicowanie poziomu ogólnego rozwoju psychicznego i sprawności niezbędnych w nauce szkolnej, uzależnione od sytuacji rodzinnej dzieci. Różnice te wpływają także na losy szkolne uczniów. Poziom sprawności umysłowej dziecka, która odgrywa dużą rolę w procesach uczenia się, jest wyraźnie uzależniony od środowiskowych warunków jego rozwoju. Szczególnie, widoczny jest hamujący wpływ niekorzystnych warunków środowiska rodzinnego na rozwój umysłowy dzieci. Wiele przypadków niepowodzenia szkolnego dzieci jest rezultatem nie tyle niedostatecznego rozwoju sprawności umysłowej, co raczej ograniczenia możliwości pełnego wykorzystania posiadanych sprawności intelektualnych na skutek różnych zahamowań i konfliktów emocjonalnych oraz zaburzeń osobowości, których źródłem jest bardzo często niesprzyjająca sytuacja rodzinna i błędy wychowawcze popełnione przez rodzinę.

Ogólna atmosfera życia rodzinnego, a zwłaszcza atmosfera uczuciowa, bywa także przyczyną powodzenia lub niepowodzenia dziecka w nauce szkolnej.

Konkretne warunki życia rodzinnego, a szczególnie sytuacja mieszkaniowa i stan liczebny rodziny i kultura współżycia, tworzą sprzyjające lub niesprzyjające okoliczności pracy domowej ucznia. Brak warunków do pracy w domu niedocenianie obowiązków szkolnych dziecka w rodzinie, prowadzą często do powstawania luk w jego wiadomościach, a w następstwie do trudności w rozumieniu nowego materiału, zmniejszenia zainteresowania nauką i - w efekcie - nierzadko do jawnego niepowodzenia szkolnego.
Sytuację dziecka w rodzinie określają:
1. Warunki społeczno-ekonomiczne, tj. poziom dochodów i wielkość mieszkania zajmowanego przez rodzinę.
2. Warunki kulturalne, tzn. poziom wykształcenia rodziców i rodzeństwa, poziom potrzeb i zainteresowań kulturalnych, stopień ich zaspakajania, opieka nad rozwojem dziecka.
3. Warunki społeczno-psychologiczne, a więc struktura społeczna rodziny, pozycja dziecka wśród rodzeństwa, praca matki poza domem i atmosfera wychowawcza rodziny.

Rodzice powinni uwzględniać w wydatkach podstawowe potrzeby dziecka i zapewnić mu prawidłowe warunki rozwoju. Przede wszystkim, uczeń musi posiadać wszystkie te przedmioty, które mu są potrzebne do wypełniania obowiązków szkolnych. Wiadomo, bowiem, że gorsze ubranie, brak podstawowych przyborów szkolnych i możliwość dorównania kolegom pod względem posiadanych przez nich przedmiotów, jest przyczyną wytworzenia się poczucia niższości, które dezorganizuje samopoczucie dziecka, obniża wydajność jego pracy.

Ciasne mieszkanie, stwarza gorsze warunki rozwoju różnych zainteresowań dziecka i ogranicza możliwości jego pracy w domu. Warunki mieszkaniowe dziecka nie mogą być utożsamiane z warunkami mieszkaniowymi rodziny. Niejednokrotnie w ciasnym mieszkaniu rodzice stwarzają dziecku dobre warunki, a sami ścieśnią się i ograniczają, i na odwrót - w mieszkaniu wieloizbowym dziecko może nie mieć wystarczających warunków do pracy i wypoczynku. Własne miejsce do pracy jest podstawowym warunkiem wdrożenia się dziecka do systematycznego odrabiania zadań domowych i rozwijania zainteresowań.

Dobrze zorganizowane własne miejsce do pracy pomaga wytworzyć przyzwyczajenia sprzyjające skupieniu się, które ułatwia uczenie się.

Zorganizowanie dziecku stałego miejsca do pracy w domu powinno być - podobnie jak zakupienie przyborów szkolnych - jednym z podstawowych obowiązków rodziny w stosunku do dziecka rozpoczynającego naukę w szkole.

Już od momentu rozpoczęcia nauki w szkole rodzice powinni ustalić szczegółowo tryb życia dziecka dostosowany do godzin nauczania.

W planie dnia należy wyznaczyć odpowiednią porę na odrabianie zadań domowych, czas na zabawę na powietrzu, obowiązki w gospodarstwie domowym i inne zajęcia. Wtedy dopiero dziecko będzie miało stałe, higieniczne warunki swego rozwoju fizycznego i psychicznego, dzięki którym może osiągnąć dobre wyniki w pracy szkolnej. Dla procesu i wyników uczenia się dzieci, bardzo duże znaczenie ma kultura językowa środowiska rodzinnego. Dziecko, które w domu mówi np. gwarą czy żargonem, ma duże trudności w wypowiadaniu się na lekcjach i często, mimo że wie, o co chodzi, nie umie dać odpowiedzi w zadawalającej formie lub też boi się odpowiadać wobec klasy, aby się nie narazić na śmieszność. Braki kultury językowej środowiska rodzinnego odbijają się bardzo niekorzystnie na pracy szkolnej dziecka. Warunki kulturalne środowiska rodzinnego są jedną z istotnych przyczyn zróżnicowania postępów szkolnych dzieci. Niekorzystne warunki kulturalne w środowisku rodzinnym wpływają ujemnie na powodzenie dziecka w pracy szkolnej.

Środowisko rodzinne jest podstawowym środowiskiem wychowawczym dziecka i wpływa na jego powodzenie szkolne zarówno poprzez stworzenie mu lepszych lub gorszych warunków do spełniania obowiązku szkolnego, jak i - co jest szczególnie ważne - poprzez kształtowanie jego cech psychicznych, jego postaw, aspiracji, dążeń, zdolności.

Gdy w środowisku rodzinnym dziecka brak jest bodźców intelektualnych, gdy rodzice nie przejawiają żadnych zainteresowań kulturalnych i tłumią jego zainteresowania poznawcze, lekceważą jego naukę, a obowiązek uczęszczania do szkoły traktują jako narzuconą konieczność, dziecku brak jest bodźców koniecznych do rozwoju umysłowego, brak wzorów społecznych i podniet uczuciowych, które by je pobudzały do nauki.

Jeśli ponadto w rodzinie panuje atmosfera niepokoju uczuciowego, trudności materialnych i nieładu zewnętrznego, dziecko nie ma, ani zewnętrznych, ani też psychicznych warunków dla pomyślnego wykonywania swej pracy szkolnej.
 

Opracowanie: Iwona Sadlak
PSP Nr 6 w Wałbrzychu

Wyświetleń: 2912