Aktywizujące metody nauczania i formy pracy z młodzieżą

Powyższy temat został przedstawiony w formie referatu i zaprezentowany gronu pedagogicznemu podczas rady szkoleniowej w dniu 29 kwietnia 2003r. Publikacja powstała w oparciu o wiedzę zdobytą na kursie doskonalącym z zakresu metod aktywizujących w nauczaniu.

Na podstawie programu oświatowego "Kreator".

Lębork,29 kwietnia 2003r.

1.Metody i techniki aktywizujące stosowane w nowoczesnej szkole:

Załącznik nr 1 (rozdany nauczycielom)

Metody podające
Powinny być stosowane jak najrzadziej, ponieważ badania dowodzą, że wykład bardzo szybko nudzi ucznia, a ten skupia swą uwagę tylko na pierwszych 10-15 minutach, dalej nauczyciel pozostaje sam ze sobą.

Rozmowa nauczająca - często stosowana, ale nie zawsze skuteczna. Sprowadza się do utrzymywania podczas lekcji stałego kontaktu z uczniami poprzez ciągłe zadawanie pytań (przygotowawczych, naprowadzających, podsumowujących, kontrolnych) w rozumowaniu nauczycielskim, by zachować ciąg logiczny omawianych problemów, by kontrolować stopień bieżącego zapamiętywania przez uczniów, by uczniowie nam nie zasypiali. Efektem takiej pracy jest stres ucznia przed wywołaniem do odpowiedzi, a nie rozwijanie jego twórczego
i konstruktywnego myślenia. Dodam, że uczeń jest aktywny poznawczo jedynie odtwarzając przekazane przez nauczyciela wiadomości.

Metody aktywizujące i formy pracy z młodzieżą.
Metody aktywizujące z grupy programu oświatowego "Kreator".
Kładą one nacisk na pracę zespołową, uznaną za najbardziej efektywną spośród innych.
1. Program "Kreator" realizowany jest na zlecenie MENiS jako element reformy programowej oświaty.

2. Początki w USA-w szkołach przeniesiono nacisk z nauczania wiedzy przedmiotowej na nauczanie procesów nabywania tej wiedzy. Jeśli człowiek bowiem zna ogólne ramy przedmiotu i główne idee to wie, dokąd zwrócić się, by dowiedzieć się więcej. Np. w

Niemczech popularność zdobył egzemplaryzm, według którego nauczać należy przykładów, nie zaś wszystkiego.
3. W Polsce program Kreator rozpoczęli nauczyciele języka polskiego i matematyki z Krakowa, Łodzi i Zgierza w 1995r. Wypróbowano na swych lekcjach metody integrowania kompetencji kluczowych z kształceniem przedmiotowym.

4. Do kompetencji kluczowych, na których oparty jest program "Kreator" należą:
- planowanie, organizowanie i ocenianie własnego uczenia się,
- wykorzystywanie różnych źródeł informacji i ich selekcja na ważne i nieistotne,
- skuteczne komunikowanie się w różnych sytuacjach, słuchanie innych i przyjęcie ich punktu widzenia,
- efektywne współdziałanie w zespole,
- rozwiązywanie problemów w twórczy sposób,
- sprawne posługiwanie się komputerem,
- porozumiewanie się w kilku językach,
- umiejętność radzenia sobie z niepewnością i złożonością,
- umiejętność organizowania i oceniania własnej pracy.

KSZTAŁTOWANIE KOMPETENCJI KLUCZOWYCH.
1. W nauce języka polskiego kluczowym obszarem staje się umiejętność poprawnego pisania, czytania ze zrozumieniem i mówienie niż to, jaki tekst wykorzystuje się do ćwiczeń. W matematyce kluczowymi sprawami stają się uogólnianie, abstrahowanie, symbolizowanie czy stawianie hipotez, w historii analiza źródeł i rozpoznawanie mitów historycznych. Poprzez te procesy nastąpi najlepsze zespolenie kluczowych umiejętności z przedmiotami. To podejście nie neguje znaczenia wiedzy przedmiotowej, wprowadza ono po prostu równowagę pomiędzy przyswajaniem a wykorzystaniem wiedzy.

PRZYKŁAD:
Zdaniem ucznia jest napisanie wiersza, w którym zbuduje atmosferę strachu. Wykonując zadanie, uczeń będzie wykorzystywał umiejętności kluczowe. W trybie operacyjnym uczeń musi wykorzystać wiedzę i umiejętności, np. pisania, interpunkcji. W trybie analitycznym musi wiedzieć, jak zastosować reguły rymu, rytmu, środki stylistyczne etc. W trybie ewaluacji nastąpi ustalenie jakości osiągniętego rezultatu. W skrócie ma więc takie zadania:
- potrafię, zatem robię to,
- nie potrafię, więc muszę stwierdzić, co trzeba wiedzieć, aby to zrobić,
- zrobiłem, więc muszę ocenić, jak to zrobiłem.
Ważny jest czas pracy ucznia, grupy, który podajemy przed rozpoczęciem wykonywania zadania. Musimy być konsekwentni. Jeśli któraś grupa nie zdąży i nie wykona zadania, trudno, nie ma możliwości wykazania się. Wiedzą, że w życiu zawodowym nikt nie będzie czekał na maruderów. Muszą, więc następnym razem poprawić swoją organizację pracy i być bardziej efektywni. Są to przecież naturalne wymogi obecnego rynku, czego muszą być świadomi.

2. W proponowanym procesie lekcyjnym nauczyciel wprowadza problem i pozostawia ucznia samego, aby mocował się z nim sam lub z grupą. Aby popełniał błędy i aby na koniec zrozumiał, że popełnianie błędów jest nieuniknione. Kiedy uczeń próbuje swych sił, nauczyciel wspiera go, inspiruje, ale nie podsuwa własnych rozwiązań. Takie podejście jest konieczne zarówno dla ośmiolatka, jak i dla maturzysty. Nowa rola nauczyciela jest znacznie trudniejsza od dotychczasowej: odpowiadamy za prawidłowe postawienie zadania i nakłonienie uczniów do refleksji po jego wykonaniu. Jeśli nauczyciel po wykonanym zadaniu pyta nie tylko o wynik, ale też o sposób pracy, uczniowie przyzwyczajają się do myślenia o procesie własnego uczenia się. PAMIĘTAJMY, że lekcja jest wtedy dobra, kiedy uczniowie mają co robić, a my mówimy jak najmniej. Utrzymujemy kontakt z klasą nie poprzez ciągłe zadawanie pytań, ale stwarzanie dobrych narzędzi do pracy, co nie jest wcale łatwe i wymaga czasu. Na zakończenie nie zapominajmy zapytać ucznia, jak czuł się w nowej dla siebie roli, jeśli był np. liderem grupy, co najlepiej zapamiętał z lekcji, co zrozumiał i koniecznie jak ocenia swoją pracę na lekcji. Należy zapytać czy zaproponowana przez nas metoda pracy była dla nich(uczniów) odpowiednia? Takie pytania można podać na karteczkach, na których anonimowo udzielą odpowiedzi, otrzymamy wówczas informację zwrotną o naszej pracy i osiągniętych celach.

3.Pozostałe metody i formy aktywizujące:
a) metoda problemowa- uczeń pod kierunkiem nauczyciela sam dochodzi do rozwiązania problemu, korzysta z różnych źródeł informacji,
b) metody eksponujące- uczeń uczy się poprzez zaangażowanie emocjonalne i przeżycie,
c) metody praktyczne- uczeń aktywnie współuczestniczy w procesie dydaktycznym, tworząc nowe formy lub opisując i zmieniając swe otoczenie,
d) metody programowane- do których dzisiaj zaliczamy głównie zajęcia z użyciem komputera.

Najbardziej pożądane techniki i formy pracy na lekcji to:
a) analiza SWOT, czyli wyszukanie zagrożeń i szans omawianych problemów, ich zalet i wad, pozwala ona na ukierunkowanie samodzielnej pracy ucznia. Praca odbywa się według rozpisanego na arkuszu schematu, uczniowie korzystają z przygotowanych materiałów (załącznik numer 2 rozdany nauczycielom)
b) metaplan- polega na graficznym przedstawieniu problemu. Na arkuszu lub tablicy rozmieszczamy pytania - np.jak jest, jak było, czy może być inaczej, dlaczego nie może być inaczej, jakie są twoje propozycje rozwiązań, jakie stawiasz wnioski.
c) 6 kapeluszy - zaletą jest zapoznanie uczniów z różnymi sposobami myślenia i rozumowania u innych ludzi. Polega na wejściu ucznia w rolę człowieka myślącego charakterystycznymi kategoriami- przyjęcie stanowiska osoby skrajnie pesymistycznej i ciągle negującej, nie zgadzającej się z innymi i z samym problemem, doszukuje się tylko wad i zagrożeń zjawiska, drugi uczeń doszukuje się w zjawisku samych pozytywnych aspektów, inny przyjmuje problem, ale powątpiewa w jego efekty, jeszcze inny widzi w wydarzeniu tylko suchy fakt i dokonuje analizy pozostałych pomysłów grupy, jeszcze inny poddaje zjawisko pytaniu- co by było, gdyby. Po takiej lekcji konieczne jest wyciągnięcie wniosków, choć niekoniecznie przyjęcie wspólnego stanowiska dla wszystkich grup.
d) Drzewko decyzyjne-nauczyciel konstruuje schemat drzewka, posiadającego tyle gałęzi, ile jest możliwych rozwiązań problemu. (załącznik numer 3).Na podstawie podanych materiałów uczeń wypełnia (najlepiej w grupie) kolejne pola,
e) Poker kryterialny- polega na przygotowaniu kart z hasłami i specjalnych plansz po komplecie dla każdej z grup. Uczniowie rywalizują między grupami, liczy się czas. Przykład obrazuje załącznik numer 4. Wcześniej należ zapoznać z regułami gry w pokera.
f) Portfolio- metoda ciekawa, choć rzadko stosowana ze względu na czasochłonność. Polega na zbieraniu przez uczniów materiałów na określony temat do teczek, w wyznaczonym czasie i według ustalonego klucza. Nauczyciel powinien regularnie sprawdzać postępy w gromadzeniu materiałów i oceniać ich wykorzystanie podczas lekcji.
g) Metoda projektów-polega na realizowaniu dużego, często interdyscyplinarnego zadania, np. przygotowanie monografii naszej miejscowości lub szkoły. Uczeń korzysta z różnych archiwaliów, materiałów, wywiadów. Uczy się bycia odkrywcą i naukowcem z umiejętnością poprawnej selekcji materiałów i wyciągania słusznych wniosków. Praca ma niewątpliwie charakter badawczy, ale jest niezwykle czasochłonny. Warto jednak rozbudzić wśród uczniów naturę odkrywcy.
h) Pozostałe już bardziej znane i lubiane przez uczniów techniki to dyskusja, debata, burza mózgów, drama, lekcje w terenie, wycieczki przedmiotowe, po które nauczyciele chętnie sięgają.

Pamiętajmy zatem nauczając o starym powiedzeniu chińskim "Daj człowiekowi rybę, a pożywi się jeden raz. Naucz go łowić ryby, a będzie żywił się nimi przez całe życie".

BIBLIOGRAFIA
Arends J.,Uczymy się nauczać.
Taraszkiewicz M., Jak uczyć lepiej? CODN.
Hamer H., Klucz do efektywnego nauczania CODN.
Materiały dydaktyczne metody "Kreatora".
www.ceo.org.pl

Cytowane załączniki zostały zaczerpnięte z wydanych programów nauczania historii w szkole ponadgimnazjalnej i rozdane nauczycielom przed prezentacją tematu.

 

Opracowanie: Elżbieta Rabenda
Nauczyciel historii i wiedzy o społeczeństwie
w Zespole Szkół Ekonomiczno-Handlowych w Lęborku.

Wyświetleń: 13032