Rola zabaw w pracy z dziećmi

Zabawa jest najprostszą, a zarazem najbardziej stymulującą aktywność twórczą dziecka metodą uczenia się.

Taka forma pracy rozwija jednocześnie wszystkie sfery osobowości, pobudza rozwój intelektualny, psychiczny, społeczny i fizyczny. Taki sposób uczenia się wyzwala ciekawość i zainteresowania poznawcze, motywacje do wykonywania zadań szkolnych, wpływa na rozwój twórczych postaw poznawczych i oddziałuje na sferę emocjonalna dziecka.

Zatem we współczesnej szkole przeważającą metodą pracy z dziećmi powinna być zabawa. Zajęcia organizowane w taki sposób pobudzają naturalna aktywność dziecka i wyzwalają cały potencjał twórczy w nim tkwiący. To właśnie zabawa daje taka możliwość.

W kształceniu zintegrowanym najczęściej występują:
- zabawy dydaktyczne,
- zabawy tematyczne,
- zabawy konstrukcyjne,
- zabawy i gry ruchowe.

Zabawy i gry tematyczne oraz dydaktyczne, czyli poznawcze, pełnią bardzo ważne funkcje poznawcze, wychowawcze i kształcące. W czasie takich zabaw dzieci gromadzą materiał poznawczy, przyswajają różne reguły, utrwalają je, a później operują zdobytymi informacjami.

Zabawy dydaktyczne wymagają od dzieci pewnej wiedzy o otaczającej rzeczywistości, a jednocześnie wspomagają jej zrozumienie. Dlatego często organizujemy różne zabawy matematyczne, językowe i przyrodnicze, takie jak: zagadki, gry planszowe, rebusy, loteryjki, układanki, łamigłówki.

Zabawy tematyczne i poznawcze maja też ogromne znaczenie kształcące gdyż rozwijają procesy i zdolności orientacyjno-poznawcze, zwłaszcza mowę i myślenie. Rozwijają też procesy percepcyjno-motoryczne, spostrzegawczość i wyobraźnię, pamięć, uwagę i procesy myślowe - analizę i syntezę, porównywanie, klasyfikowanie, abstrahowanie, rozumowanie i uogólnianie.

W czasie zabaw ujawnia się twórcza fantazja dzieci, ich wiadomości i umiejętności. Najważniejsze znaczenie tej grupy zabaw tkwi jednak w ich funkcjach poznawczych, a polega na kształtowaniu odpowiednich nawyków oraz postaw wobec nauki, pracy, wobec innych osób i otoczenia. W zabawach tematycznych i dydaktycznych występują wszystkie podstawowe elementy kształcenia wielostronnego: uczenie się przez poznawanie, przeżywanie i działanie.

Zabawy poznawcze i tematyczne najczęściej organizuje się w formie zespołowej. Kształtuje się w ten sposób u dzieci umiejętność współdziałania w grupie, wspólnego planowania, odpowiedzialności za wykonanie zadania.

Zabawa stanowi dobry kontekst do rozwijania tożsamości człowieka, która buduje się poprzez interakcje z innymi ludźmi, porównywanie się z nimi.

Zabawy tematyczne, na przykład w role, to wspaniała okazja do poznawania ról społecznych, przestrzegania reguł związanych z dana rola, poznawania relacji między rolami.

Zabawy zespołowe integrują grupę i przyczyniają się do życzliwych kontaktów. Służą dobremu samopoczuciu członków grupy (klasy), wyzwalają pozytywne emocje, a one decydują w dużej mierze o powodzeniu dziecka w szkole.

Miła i przyjazna atmosfera zabawy sprzyja otwartości, wyrażaniu uczuć i pragnień, likwiduje poczucie lęku i zagrożenia u dzieci nieśmiałych.

Przykładem ciekawej i lubianej przez dzieci zabawy dydaktycznej jest zabawa w "rodziny wyrazów". Jest to prosta zabawa, która łączy aktywność poznawczą uczniów z aktywnością ruchową. Polega na tym, że każde dziecko ma kartkę z wyrazem. Dzieci rozbiegają się, a na dany sygnał grupują się w rodziny wyrazów. Podczas zabawy wymieniają się karteczkami. W czasie podobnej zabawy można utrwalać części mowy, dobieranie przymiotników do czasowników i inne.

Kolejna ciekawą zabawa jest zabawa podsumowująca i utrwalająca konkretne wiadomości. Może to być "niezwykły wywiad". Wybrane dziecko zamienia się w dana postać z tekstu i odpowiada na pytania kolegów. Zabawa taka jest jednocześnie wartościowym ćwiczeniem językowym, polegającym na tworzeniu pytań na podstawie przeczytanego tekstu

Z zabaw tematycznych dużo radości i śmiechu wywołuje zabawa "niepoprawny turysta". Wykorzystujemy ją, gdy chcemy nauczyć dzieci zasad zachowania się w lesie. Polega na tym, ze jedno dziecko odgrywa rolę turysty zachowującego się nieodpowiednio, inne - strażnika lasu, jeszcze inne - dobrego turystę.

Takie sytuacje zabawowe wykorzystujemy też, kiedy chcemy uczyć dzieci, kiedy powiedzieć "nie".

Obrazowe sytuacje edukacyjne bardziej przemawiają do dzieci niż zwykłe pogadanki.

Zabawę w "rozmowę sądową" można wykorzystać przy ocenie zachowania bohatera utworu literackiego. Przydzielamy dzieciom role oskarżycieli, obrońców i sędziów i doprowadzamy do wydania werdyktu.

Inną grupą zabaw są zabawy konstrukcyjne. Zabawy te nie tylko rozwijają wyobraźnię twórczą i sprawność manualną, ale także są niezastąpione w przyswajaniu i utrwalaniu różnych pojęć, wiadomości.

Przykładem takiej zabawy może być makieta lasu z zaznaczaniem warstw lasu i jego rodzaju. Dziecko podczas czynności zapamiętuje pojęcia (np. runo, podszyt). Pracuje też w grupie, a taka forma pracy jest bardzo atrakcyjna i lubiana przez dzieci.

Ostatnią z wymienionych na początku grup zabaw są zabawy ruchowe. W miarę możliwości integrujemy je z innymi rodzajami aktywności dzieci w ciągu dnia. Często są one urozmaiceniem zajęć ora podkreśleniem ich tematyki.

Metody zabawowe są szczególnie przydatne w pracy z dziećmi mającymi trudności w nauce, gdyż wyzwalają motywację zadaniową. Dziecko chętnie podejmuje się zadania, ponieważ czerpie z tego satysfakcję.

Metody te pomagają odreagować stresy szkolne i pozaszkolne. Pełnia funkcje terapeutyczne w stosunku do dzieci z deficytami rozwojowymi. Zapobiegają pogłębianiu się trudności w opanowaniu podstawowych umiejętności, jak: mówienie, czytanie, pisanie, liczenie.

Wnikliwa obserwacja dziecka w czasie zabawy daje nam możliwość lepszego poznania go. Ma więc wartość diagnostyczna.

Zabawy możemy wykorzystywać na różnych etapach przyswajania materiału. Najczęściej stosujemy je przy jego utrwalaniu czy podsumowywaniu - konkursy, krzyżówki. Wplecione w tok dnia stanowią czynnik aktywizujący lub relaksujący.

Występują też jako rozgrzewka umysłowa na początku nowego tematu, gdy chcemy zaciekawić tematem, pobudzić dzieci do działania, sprawdzić, co wiedza na dany temat, jakie mają z nim skojarzenia lub po prostu wprowadzić miły nastrój.

Aby zabawa była zabawa i sprawiała przyjemność, musi być odpowiednio zorganizowana. Muszą w niej uczestniczyć wszystkie dzieci. Nie można dopuścić do odrzucenia kogokolwiek.

Ważną rolę odgrywają też rekwizyty, gdyż wzmagają ciekawość i pobudzają wyobraźnię, Różnorodne ćwiczenia w formie zabaw maja wiele walorów. Aby zabawa ich nie straciła, nie zakłócamy spontaniczności dzieci podczas niej, ingerując w nią tylko w razie konieczności.

Bibliografia
1. A. Juszkiewicz, W. Went: Program nauczania. Poznaję świat i wyrażam siebie. Warszawa 1999. Wydawnictwo Didasko.
2. W. Hemmerling: Zabawy w nauczaniu początkowym. Warszawa 1990. WSiP.
3. B. Szczuka: Zabawa - niezawodna metoda pracy z dzieckiem w: Pro pedagogika,
nr 1/2003.
 

Opracowanie: Janina Lica
Nauczyciel Szkoły Podstawowej w Egiertowie

Wyświetleń: 916