Katalog

Beata Cymerkiewicz, Beata Kwiatkowska
Pedagogika, Artykuły

Jak radzić sobie z agresją?

- n +

Jak radzić sobie z agresją?

Obecnie jednym z narastających problemów wychowania dzieci i młodzieży jest problem agresji.

Agresywne zachowanie młodego pokolenia znajduje źródło w zmianie społecznych warunków życia. Znikają rodziny wielodzietne żyjące w domach wielopokoleniowych. Sytuacja ta prowadzi do zminimalizowania możliwości zbierania społecznych doświadczeń takich jak nawiązywanie i utrzymywanie pozytywnych kontaktów z ludźmi, włączenia się do grupy, czy konstruktywne rozwiązywanie konfliktów. Jeśli więc te społeczne doświadczenia wypadają negatywnie rodzi się agresja. Samo przeżywanie złości jest normalne, naturalne i nieszkodliwe. Agresja to destrukcyjna ekspresja negatywnych emocji stanowiąca ich ujście. Przedmiotem agresji mogą być: inni ludzie, zwierzęta i rośliny, przedmioty, instytucje, normy i idee oraz sam przedmiot (mówimy wtedy o autoagresji). Agresja może obejmować atak fizyczny, słowny, krzyk, wyzwiska, groźby, upokarzanie, wyśmiewanie, lekceważenie i obmawianie. Zachowania agresywne mogą być sporadyczne lub przybrać formę stałej tendencji, którą określa się jako agresywną wrogość, nawyk napastowania.

Agresywność staje się niekiedy kryterium poczucia własnej wartości lub nakazem normatywnym w podkulturach przestępczych. Agresja powstać może na drodze społecznego uczenia się. Środowisko społeczne dostarcza wielu wzorów agresywnego zachowywania się, często też wzmacnia takie zachowania u jednostki, umożliwiając jej osiągnięcie celu dzięki agresji (Ranschurg 1980, Zimbardo 1994).

Wyróżnić zatem możemy trzy podstawowe rodzaje agresji:
1.Agresję patologiczną
2.Agresję flustracyjną
3.Agresję społecznie wyuczoną (jest rezultatem nagród i kar oraz modeli i norm z jakimi spotyka się jednostka).

Podział ten jest umowny, wskazuje tylko na pierwotne uwarunkowania zachowań agresywnych, które w toku życia jednostki mogą być wzmacniane bądź osłabiane przez wpływy społeczne i powiązany z nimi obraz świata i samego siebie.

Do agresji społecznie wyuczonej możemy zaliczyć wyodrębnioną przez Skornego (1987r.)
A) Agresję instrumentalną - rozwija się ona już we wczesnym dzieciństwie znajdując wzmocnienia w uzyskiwanym zainteresowaniu i pomocy osób dorosłych.
Zachowania instrumentalne mogą być typu zależnościowego (to objawy niezaradności, bezsilności, cichy płacz, skarga, prośba) lub agresywnego (to krzyk, głośny płacz, gwałtowne, nieskoordynowane ruchy, hałasowanie, uderzanie przedmiotów, kopanie ich, szarpanie, uderzanie opiekunów itp.).

Jedne i drugie mają na celu zwrócenie uwagi opiekunów oraz znajdują wzmocnienie w ich zainteresowaniu i okazywanej przemocy, w zaspokojeniu aktualnych potrzeb dziecka.

Motywem agresji instrumentalnej są określone cele, a zachowanie agresywne odgrywa rolę instrumentu umożliwiającego ich osiągnięcie.

Agresja instrumentalna pojawia się już u małych dzieci, które krzykiem, awanturami, groźbami, płaczem mogą wymuszać na rodzicach spełnianie swoich żądań. Uleganie dziecku sprzyja utrwaleniu się takich zachowań.

B Agresja naśladowcza- jej wystąpienie powoduje modelowanie, czyli wywołanie określonych zachowań przez dostarczenie odpowiednich wzorców- modeli. Modelem mogą być rodzice, wychowawcy, koledzy lub inne osoby znaczące z otoczenia dziecka, a także film, telewizja, środki masowego przekazu, gry komputerowe.

Modelowanie jest szczególnie skutecznym sposobem kształtowania określonych zachowań u małych oraz dorastających dzieci. Przy jego pomocy możemy kształtować nie tylko zachowania agresywne, ale także zachowania prospołeczne. Dlatego też istotne są rodzaje zachowań z jakimi styka się dziecko w rodzinie, szkole, w masmediach. W obecnej sytuacji polityczno-ekonomicznej światem rządzi pieniądz, zysk, rywalizajca, prestiż, sława. Premiuje się zatem zachowania agresywne. Bodźcem wyzwalającym agresję jest pogoń za wyżej wymienionymi dobrami. Dzieci, oraz dorastający nie wnikają w motywacje zachowania bohatera-modela, ale odtwarzają tylko jego zachowania. Często uczą się agresji instrumentalnej, gdy model osiąga cel głównie dzięki przemocy, dlatego też wielu pedagogów skarży się na dzisiejszą młodzież i nie potrafi poradzić sobie z wszechobecną eskalacją agresji. Jako jedyną drogę postępowania nauczyciele i wychowawcy najczęściej wybierają karę. Tymczasem o wiele więcej można zdziałać dzięki świadomej pracy nad złością i agresywnością.

Rosemarie Portmann w swojej książce "Gry i zabawy przeciwko agresji" przedstawia wychowawcom i nauczycielom pedagogiczne możliwości wpływania na kształtowanie sfery emocjonalnej. Autorka daje gotowe wzory ćwiczeń i zabaw, kształcące umiejętności jakie dzieci i młodzież muszą nabyć, żeby nauczyć się panować nad własną agresją, oraz nawiązywać i utrzymywać satysfakcjonujące kontakty z innymi ludźmi.

Nie sposób jednak spędzić życia w idealnej harmonii. Stany złości i agresji zawsze nam towarzyszą, trzeba tylko umieć je poskromić. Autorka wyraża bardzo ważny pogląd "Kto chce żyć w zgodzie z innymi, musi najpierw nauczyć się z nimi kłócić". I tu ogromna rola do spełnienia dla nauczycieli.

R. Portmann proponuje ćwiczenia i zabawy interakcyjne jako pomocniczy środek pedagogiczny. Zabawy te ułatwiają dzieciom zdobywanie doświadczeń. Dzieci mogą włączyć do zabawy potrzeby i uczucia według własnego uznania, a co najważniejsze bez obaw doświadczać konsekwencji własnego postępowania. Nie ma tu zabaw, w których zwyciężamy i przegrywamy, natomiast umożliwiają one nawiązywanie wielorakich kontaktów emocjonalnych między członkami grupy.

Zabawom i ćwiczeniom interakcyjnym można przypisać szczególne cele nauczania:
- dostrzeganie i wyrażanie agresywnych uczuć,
- rozpoznawanie elementów wyzwalających w nas złość i agresję,
- lepsze zrozumienie siebie i innych ludzi,
- opanowanie agresji i wściekłości, a także ich przezwyciężanie,
- budowanie poczucia wartości samego siebie i silnej tożsamości,
- nawiązywanie nieagresywnych kontaktów.

Ćwiczenia z zakresu dostrzegania agresywnych uczuć i ich wyrażania.

Społecznie agresywne dzieci nie rozumieją uczuć innych ludzi, nie zdają sobie sprawy z tego, co czuje adresat ich zachowania. Nie znają uczuć innych ludzi dlatego, że nie potrafią określić swoich własnych. Nie potrafią otwarcie ich wyrażać. Wychowankowie powinni zdawać sobie sprawę z istnienia negatywnych emocji w naturze każdego człowieka, ale jednocześnie muszą nauczyć się je kontrolować i przezwyciężać. Kreatywne ćwiczenia z tego zakresu dają nowe możliwości wyrazu i opanowania tych emocji.

Zabawy dotyczące rozpoznawania przyczyn wściekłości i agresji.

Agresja u dzieci i młodzieży najczęściej powstaje w wyniku braku zaspokojenie ich potrzeb. Często jest ona odreagowywana na osobach lub przedmiotach zupełnie nie związanych z daną przyczyną.

Do podstawowych potrzeb dzieci i młodzieży należy potrzeba bycia wartościowym, docenianym, społecznie akceptowanym, oraz potrzeba przynależności do grupy. Uświadomienie sobie przez dzieci przyczyn agresji pozwoli łatwiej w przyszłości poradzić sobie z takimi zachowaniami. Pedagog poprzez właściwe ćwiczenia powinien stworzyć sytuację, w której wychowankowie zobaczą, że istnieją inne, bardziej pokojowe sposoby zaspokajania ich potrzeb i przeforsowywania własnych interesów.

Gry mające na celu opanowywanie i przezwyciężanie złości i agresji.

Aby dzieci przyswoiły sobie prospołeczne wzorce zachowania, oraz nauczyły się rozwiązywać konflikty, muszą najpierw nauczyć się panować nad własną złością, a agresję w stosunku do innych odreagować w kontrolowany sposób. Celem ćwiczeń z tej grupy zachowań jest to, aby osoby agresywne, spięte emocjonalnie wprowadzić w stan odprężenia i pracowanie nad konkretnymi problemami i szukanie ich pokojowych rozwiązań. Ważną rolę pełnią tutaj ćwiczenia uaktywniające ciało, mają one na uwadze potrzebę ruchu dzieci, a jednocześnie uczą wzajemnego szacunku i dostosowywania się do siebie nawzajem.

Zajęcia uczące lepiej rozumieć siebie samych i innych ludzi.

Agresję często wyzwala brak pewności siebie, uprzedzenia oraz odrzucenie przez innych. Ważne więc jest, aby kontakty międzyludzkie opierały się na budowaniu wzajemnego zaufania, co pozwoli na wzrost poczucia bezpieczeństwa i pewności siebie. Takie relacje między ludźmi pozwolą na przezwyciężenie agresywnego zachowania. Zabawy i ćwiczenia z tej grupy zadań umożliwiają dzieciom doświadczenie, jak oddziaływali na innych i co obciążało ich społeczne kontakty.

Ćwiczenia z zakresu budowania poczucia własnej wartości i silnej osobowości.

Błędem jest określanie osoby agresywnej jako silnej i zdolnej do stanowienia o sobie samej. Najczęściej są to osoby niepewne i bardzo zależne od zdania innych ludzi. Ta słaba osobowość jest przyczyną ich społecznej agresji. Dlatego też ćwiczenia z tej grupy zadaniowej mają na celu umożliwienie dzieciom doświadczenie siebie samego w zabawie, jako kogoś znaczącego i wykształcenia u siebie poczucia własnej wartości. Ćwiczenia te prowadzą do zminimalizowania agresywnego zachowania i innego spojrzenia na siebie samego. Budowanie silnej osobowości i poczucia wartości to podstawa prawidłowych kontaktów międzyludzkich oraz nauczenia się odpowiedzialności za własne słowa i czyny.

Zabawy ćwiczące nawiązywanie nieagresywnych kontaktów.

Jedną z bardzo istotnych potrzeb dzieci i młodzieży jest przynależność do grupy. Na drodze do zaspokojenia tej potrzeby często stoi nieumiejętność nastawienia psychicznego na innych oraz strach przed bliskością. Dzieci muszą nauczyć bawić się ze sobą, a nie współzawodniczyć. Muszą nauczyć się być partnerami w działaniu a nie rywalami. Należy dziecku pokazać jak wiele poczucia bezpieczeństwa, radości i satysfakcji zyskują dzięki wspólnemu działaniu, a także dzięki zrobieniu czegoś dobrego dla drugiego człowieka. Zabawy te uczą dzieci konieczności dostosowania się do innych, doświadczają wspólnoty i znaczenia współpracy na drodze do osiągnięcia celu. Ćwiczenia te pozwalają na zrodzenie się pozytywnych uczuć w stosunku do siebie nawzajem i przygotowują do konstruktywnego rozwiązywania konfliktów.

Gry kształcące pokojowe rozwiązywanie konfliktów.

Konflikty jako ścieranie się przeciwstawnych interesów i potrzeb są nieodłącznym składnikiem naszego życia. Dzieci nie potrafią ich konstruktywnie rozwiązywać, a stan taki rodzi agresję "bo przecież silniejszy zawsze ma rację". Trzeba nauczyć dzieci, aby zrozumiały, iż konflikty nie muszą rodzić walki. Można je przyjmować jako coś, co pozwala wyjaśnić wzajemne punkty widzenia i poprawić stosunki. Warunkiem właściwego rozwiązywania konfliktów jest to, aby dzieci umiały szanować siebie oraz nabyły umiejętność właściwego przeforsowywania swoich interesów, nie wyrządzając przy tym krzywdy sobie ani innym. Dzięki tym ćwiczeniom można znacznie zredukować konflikty w grupie. Nauczyć dzieci świadomego, nie agresywnego radzenia sobie z konfliktami oraz do opracowania nowych, lepszych pomysłów na ich rozwiązywanie. Warunkiem pokojowego przezwyciężania konfliktów jest pełna zaufania, odprężenia atmosfera w grupie i wspólne dochodzenie do satysfakcjonujących kompromisów.

Każdy nauczyciel i wychowawca chcący w swojej działalności pedagogicznej zmierzyć się z problemem agresji dzieci i młodzieży, powinien skorzystać z innych rozwiązań proponowanych przez Rosemarie Portmann w książce "Gry i zabawy przeciwko agresji". Podejmując ten trudny temat i chcąc osiągnąć sukces w działaniu powinien pamiętać o kilku ważnych wyznacznikach postępowania w terapii agresji. Są to:
- jestem dla dziecka osobą bardzo ważną.
- Mogę zrobić dużo, zwłaszcza dając mu przykład i zachowując wrażliwość na uczucia dziecka, także negatywne.
- Ono chce być zauważone, chwalone, doceniane za to co robi dobrze.
- Złość to emocja naturalna, wcale nie musi z niej wynikać agresja - złość mogę okazać nie wyładowując jej na dziecku.
- Mogę słuchać dziecko - pozwólcie nam mówić.
- Komunikaty "ja" - odkrywanie swoich emocji, informacja o tym, jak sytuacja wygląda z mojej perspektywy, eliminacja komunikatów "ty".
- Krytyka dostarcza informacji, twoje zachowanie nie podobało mi się.

Temat został opracowany na podstawie książki Rosemarie Portmann pt. "Gry i zabawy przeciwko agresji", oraz warsztatów pt. "Jak radzić sobie z agresją u dzieci", zorganizowanych przez Ośrodek Terapii Edukacji - Rozwoju "Gabinety Gestaltowskie".

 

Opracowanie: Mgr Beata Cymerkiewicz
Mgr Beata Kwiatkowska

Wyświetleń: 1862


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.