Istota empatii w młodszym wieku szkolnym

Wszystkie istniejące definicje empatii można uporządkować i przedstawić według trzech grup:
-akcentowanie zdolności wczuwania się w emocjonalne stany innych;przy czym empatia może dotyczyć zarówno stanów emocjonalnych dodatnich, jak i ujemnych;
-podkreślanie w empatii intelektualnego poznania;
-łączenie w/w stanowisk (Knowska H., 1986).

Najczęściej ujmuje się empatię komplementarnie zakładając, iż zjawisko to ma naturę emocjonalno -poznawczą.

Empatię można rozpatrywać z wielu punktów widzenia, a przyjęte układy odniesienia powodują tworzenie odmiennych definicji teoretycznych i praktycznych. Ich wspólną cechą jest założenie, że empatia w swej istocie jest introjekcyjna. W związku z różnorodnością owych definicji utożsamiano ją z różnymi zjawiskami np. Sympatią, życzliwością,współczuciem, projekcją ,sentymentalnością i emocjonalnością.

Psychiczne aspekty empatii można zatem podzielić na: uczuciowe(afektywne) i poznawcze(kognitywne). Za uczuciowe składniki empatii uważa się:
-wrażliwość na uczucia innych osób;
-zdolność do uczestniczenia w cudzych emocjach;
-czasową identyfikację ze statusem innych.

Do składników poznawczych empatii zalicza się:
-Uznanie punktu widzenia innych osób;
-przyjmowanie ich społecznej roli.

Psychologowie poszukiwali odpowiedzi na pytanie czy można poszerzać i pogłębiać empatię drogą ćwiczeń. Analiza najnowszej literatury daje na to pytanie odpowiedź twierdzącą, m. in. skonstruowany przez C. Wittmana, C. Ridleya i S. Wittmana program treningu przeznaczony został dla dzieci w wieku wczesnoszkolnym i oddziaływał na obydwa poziomy empatii-poznawczy i emocjonalny. W toku zajęć wychowawczych dziecko najpierw uczyło się identyfikowania uczuć innych osób, a następnie kształtowało w sobie zdolność wczuwania się w ich uczucia. Wyniki zapropowanego przez Ridleya i innych treningu dowiodły, że dzieci poddane ćwiczeniom mają zwiększoną zdolność do odczuwania emocji innych osób na obu poziomach emocji innych osób na obu poziomach empatii. Autorzy tegoż programu uważają swoje przedsięwzięcie za bardzo udane z psychologicznego punktu widzenia . Twierdzą, że dobrze rozwinięte zdolności empatyczne ukształtowane w dzieciństwie owocują przez długie lata.

Stanowisko to stało się pewną przesłanką wdrożenia do praktyki wczesnoszkolnej niektórych osiągnięć naukowych związanych z rozwojem wrażliwości empatycznej dzieci. Nauczycieli zachęca się do wprowadzenia elementów dramy, organizowania teatrzyków, zajęć umuzykalniających i plastycznych, występów recytatorskich stwarzających możliwości wczuwania się w sytuacje i uczucia dotyczące innych osób.

UCZUCIA DZIECKA

Aby dziecko mogło aktywnie i rzetelnie realizować obowiązek szkolny, powinno mieć zaspokajone podstawowe potrzeby emocjonalne czyli uczucia.

Wg słownika pedagogicznego (W. Okoń)

EMOCJE to silne wzruszenie, które może objawiać się jako radość, żal, smutek, wstyd, żal czy gniew; termin często zamiennie używany z terminami: uczucie, afekt.

UCZUCIA to proces psychiczny wywołany przez bodźce, które oddziaływały na osobnika w przeszłości lub oddziałują nań aktualnie; bodźcem takim może być inny człowiek lub sam osobnik, może to być przedmiot.

Wiek wczesnoszkolny cechuje intensywność i zróżnicowanie życia uczuciowego. Dziecko kilkuletnie na ogół jest pogodne, pozytywnie ustosunkowane do otoczenia , nie wykazuje silnej zmienności nastrojów, intensywnie angażuje się emocjonalnie w to, co dzieje się dokoła. Owa stabilizacja uczuciowa jest rezultatem społecznego dojrzewania dziecka, jego licznych kontaktów z rówieśnikami i dorosłymi oraz lepszej orientacji w świecie.

Zachowanie równowagi, opanowanie gwałtownych reakcji nie jest jednak sprawą łatwą. Jego życie prywatne toczy się pomiędzy przeżyciami przyjemnymi, a przykrymi. Doświadczeniom przyjemnym towarzyszą uczucia radości, szczęścia, zadowolenia,przykrym zaś - uczucia gniewu, strachu,smutku.

Radość towarzyszy dobremu samopoczuciu dziecka. Źródłem przyjemnych przeżyć jest ruch (bieganie, skakanie) czy posiadanie upragnionych przedmiotów. Radosnych wzruszeń dostarcza dziecku także towarzystwo innych dzieci bądź dorosłych, których darzą sympatią. Cieszy je także zabawa oraz wysiłek prowadzący do sukcesu. Śmiech i radość wzbudzają również zabawne wydarzenia, obrazki, humor utworów literackich. U dziecka w wieku wczesnoszkolnym przyjemne doznania wywołuje także kontakt z przyrodą, oglądanie ilustracji, śpiew,taniec oraz własna twórczość. Dziecko zdrowe i szczęśliwe łatwo znajduje powód do radości.

Strach u dziecka powstaje nie tylko pod wpływem zewnętrznych bodźców, ale również na skutek pracy wyobraźni. Lęk ma często źródło społeczne - obawia się ośmieszenia, ujawnienia jakiejś wstydliwej sprawy, własnej wady fizycznej czy nieumiejętności. Dziecko w tym wieku lęka się także o losy najbliższych, o ich zdrowie i życie.

Uczucie strachu w pewnych granicach spełnia pozytywną rolę w życiu dziecka, gdyż umożliwia wytworzenie się postawy samoobrony wobec fizycznego niebezpieczeństwa. Źródłem takich przeżyć, które pozwalają przeżyć strach bez ryzyka i groźnych następstw są utwory literackie. Wzruszenie wywołane przez wyobraźnię poszerza skalę przeżyć dziecka. Ono lubi odczuwać strach na niby i pokonywać go w zabawie. Realne przeżycie strachu pociąga za sobą duży wstrząs i może pozostawić dłużej trwające lęki. Nadmierna lękliwość połączona z przygnębieniem i nerwowością dziecka świadczy o zaburzeniach jego rozwoju oraz niesprzyjających warunkach, w których dziecko żyje.

Gniew pociąga za sobą agresywne formy zachowania dziecka. Wybuchy agresji bywają odpowiedzią na agresywne zachowania innych dzieci, częściej jednak dochodzi do nich wówczas, gdy otoczenie ogranicza swobodę działania dziecka, udaremnia jego oczekiwania i pragnienia. Złośliwe zachowanie dzieci wobec dorosłych jest niekiedy chęcią zwrócenia na nie uwagi. W młodszym wieku szkolnym przejawy złości towarzyszą zwykle konfliktom dziecka z otoczeniem oraz wtedy, gdy gdy w swej działalności natrafia na przeszkody. Częściej wyrażają złość poprzez słowną agresję.

Smutek u dziecka kilkuletniego przejawia się płaczem, choć zdarzają się u niego wybuchy rozpaczy. Źródłem smutku może być utrata ulubionego przedmiotu, brak sukcesu, zetknięcie się ze zniszczeniem lub śmiercią a także niesatysfakcjonujące kontakty rówieśnicze. Własna przykrość pozwala dziecku lepiej zrozumieć krzywdę wyrządzoną innym- rozwija zatem jego wrażliwość empatyczną. W przykrej sytuacji ułatwić dziecku powrót do równowagi emocjonalnej, nie powinno ono pozostawać w stanie długotrwałego rozdrażnienia, przygnębienia lub poczucia utraty życzliwości ze strony dorosłych. Długo trwający smutek, przygnębienie dziecka jest sygnałem niepokojącym, gdyż świadczy o jego złym samopoczuciu wywołanym stanem zdrowia lub przykrą atmosferą otoczenia.

Dziecko w wieku wczesnoszkolnym wykazuje dużą wrażliwość na ocenę jego osoby.

Empatia może być i powinna być rozwijana w okresie dzieciństwa. Im wcześniej jednostka poddana jest edukacji empatycznej, tym efekty owej edukacji są bardziej trwałe. Jednostka empatyczna ma lepszy punkt startu dla wybierania najbardziej odpowiednich ze społecznego punktu widzenia wzorców zachowań.

Rozwinięta empatia jest niezmiernie cenną cechą cechą osobowości.

Zdolności empatyczne przyczyniają się do redukowania konfliktów między członkami grupy społecznej. Pomagają one jednostce uwzględniać punkt widzenia, potrzeby, role oraz dobro innych ludzi.
 

Opracowanie: Maria Bibrowska

Wyświetleń: 1324