Katalog

Elżbieta Rożek
Pedagogika, Artykuły

Pedagogika zabawy - metodyka pracy z grupą

- n +

Pedagogika zabawy - matodyka pracy z grupą

Pedagogika zabawy to popularny nurt oddziaływań wychowawczych, mający początek i opierający się na koncepcji psychologicznej Fritza Perlsa - Gestalt. Teoria ta wykorzystuje w pracy z dziećmi i młodzieżą tzw. gry, ćwiczenia, zabawy, taniec, ruch, stosowane przez terapeutów i wychowawców. Oddziaływanie pedagogiczne poprzez aktualne przeżywanie i doświadczanie jest bardziej skuteczne i atrakcyjne dla podopiecznych. Zmieniają się tu relacje między członkami grupy, w tym także między prowadzącymi a podopiecznymi.

Zabawa jest najbardziej efektywnym sposobem uczenia dziecka. W zaba -wie maże zapoznawać się ze skomplikowanymi koncepcjami, poglądami i emocjami, które trudno opisać słowami. W przeciwieństwie do innych metod nauczania, zabawa całkowicie pochłania dzieci, gdyż angażuje wszystkie zmysły. Pozwala nie tylko zobaczyć i usłyszeć przekazywany materiał, myśl, model, lecz także go doświadczyć i przeżyć. Zabawa jest naturalnym sposobem wyobrażania sobie świata, spontanicznym i naładowanym emocjami. Redukuje stres i ułatwia kreatywne myślenie. Zabawę uznaje się obecnie jako istotny czynnik socjalizacji. Zabawa pozwala dziecku poznać świat czterema podstawowymi metodami - poprzez naśladownictwo, eksplorowanie otoczenia, próbowanie i konstruowanie.

Znaczenie zabawy dla rozwoju dziecka:
- Wspomaga rozwój fizyczny, stanowi ujście dla nagromadzonego nadmiaru energii, która jeśli jest tłumiona, wywołuje u dzieci napięcie i drażliwość
- Zachęca do komunikowania się
- Rozładowuje tłumione napięcia emocjonalne - uwalnia od ograniczeń, jakie nakłada środowisko
- Stanowi ujście dla potrzeb i pragnień, których nie można zaspokoić w inny, zadawalający sposób
- Dostarcza możliwości nauczenia się wielu nowych rzeczy
- Stymuluje twórczość, zezwalając na eksperymentowanie, które może sprawiać zadowolenie
- Rozwija wgląd w siebie, pozwala poznać swoje możliwości, zdolności, porównać je ze zdolnościami innych, umożliwia wytworzenie bardziej trafnego i realistycznego pojęcia własnego "ja"
- Uczy życia w społeczności, nawiązywania kontaktów społecznych, poznawania i rozwiązywania problemów wynikających z tych kontaktów
- Uczy przestrzegania norm moralnych
- Uczy pełnienia ról właściwych dla płci
- Stymuluje rozwój pożądanych cech osobowości - współdziałania, empatii, prawdomówności, wspaniałomyślności, wrażliwości, otwartości

Typowymi formami zabawy podejmowanymi przez dzieci są:
- Zabawy spontaniczne
- Zabawy tematyczne
- Zabawy konstrukcyjne - klocki, błoto, piasek, modelina, papier
- Odgrywanie ról - psychodrama, przedstawienia
- Eksplorowanie otoczenia
- Kolekcjonerstwo
- Gry - grupowe, stolikowe, komputerowe
- Sporty
- Zabawy muzyczne - śpiew, rytmika, taniec
- Zabawy twórcze - malowanie, rzeźba, tkanie, rysowanie, wszelka działalność plastyczna
- Zabawy ruchowe

Planowane zajęcia muszą uwzględniać prawidłowości rozwoju emocjonalnego i społecznego dziecka oraz rozwoju procesu grupowego, a także możliwości i ograniczenia psychofizyczne dzieci, wynikające z zaburzeń ich rozwoju. Program zajęć dla całej grupy powinien uwzględniać zarówno potrzeby całej grupy, jak i indywidualne potrzeby dzieci.

Podczas realizowania zajęć można wprowadzać różne techniki pracy z grupą dostosowując je do zainteresowania tematem, umiejętności radzenia sobie z przedstawionymi problemami i poziomu aktywności uczestników.

Przy doborze ćwiczeń rozważyć należy, jakie są główne cele danego ćwiczenia i w jakim stopniu pasuje ono do potrzeb konkretnej grupy. Należy zadbać o wygodę wszystkich uczestników, dobre oświetlenie pomieszczenia, a także przewidzieć możliwość takiego przestawienia mebli, aby uzyskać można było dodatkowe miejsce.

Dzieci w młodszym wieku szkolnym nie zawsze potrafią w bezpośredni, werbalny sposób wyrażać i komunikować swoje emocje, stąd też inne sposoby informowania o swoich przeżyciach, takie jak zabawa, malowanie i rysowanie, lepienie z modeliny i plasteliny, śpiewanie piosenek, odgrywanie scenek teatralnych. Metody te są niezwykle ważne dla pracy z grupą

Bawiąc się, rysując, tańcząc, dziecko potrafi wyrzucić z siebie dręczące je konflikty lub niepokoje, obserwując reakcje innych dzieci oraz prowadzącego może też znaleźć sposób na złagodzenie swoich napięć i zrozumienie samego siebie. Sam fakt, że działania są akceptowane, a nawet pożądane, wystarcza, aby zredukować napięcia i problemy lub przynajmniej sprowadzić je do takiego poziomu, na którym dziecko samo sobie daje radę.

Konstruując zajęcia grupowe, oparte na zasadzie doświadczenia trzeba pamiętać o stworzeniu takie sytuacji, w której wszyscy członkowie grupy aktywnie uczestniczą w ćwiczeniach, mają poczucie bezpieczeństwa i bliskiego kontaktu z innymi. Planując ćwiczenia musimy założyć pewien margines błędu i przygotować się na ewentualne podążanie za potrzebami grupy lub indywidualnych członków. Prowadzący musi być niezwykle uważny na to, co w danej sytuacji dzieje się z grupą jako całością i poszczególnymi osobami. Trzeba bezwzględnie pamiętać, że zabawa ma dziecku pomóc poznać siebie, w zdobyciu do siebie zaufania, w poznaniu innych i nauczeniu ufania się im, a dalej - poprzez nabieranie pewności siebie i wiary we własne możliwości - w nauczeniu się aktywnego i twórczego życia. Zabawa i my możemy dziecku w tym pomóc, dając mu możliwość ruchu i bliskiego, fizycznego kontaktu z drugim człowiekiem. Praca dziecka w grupie powinna być okazją do znalezienia się w różnorodnych relacjach z innymi ludźmi, do odważenia się bycia silnym i na zaopiekowanie się słabszym, jak i na poddanie się opiece innych, zaufanie im. Zadaniem prowadzącego zajęcia jest dbanie o to, żeby wszystko, co się dzieje w grupie, było dla jej uczestników bezpieczne

Rozpoczynając zajęcia grupowe powinno się przestrzegać schematów związanych z prowadzeniem grupy. Dają one uczestnikom poczucie przynależności i bezpieczeństwa.

Sprawdzoną formą rozpoczynania zajęć jest siadanie i praca w kręgu. Krąg sprzyja rozwijaniu umiejętności wyrażania uczuć, słuchania innych oraz zapamiętywania tego, co zostało powiedziane. Umożliwia nawiązywanie kontaktu emocjonalnego, wzrokowego i fizycznego. Krąg skupia energię grupy. Prowadzący zanim zacznie realizować przygotowany przez siebie program zajęć, powinien zorientować się, jaki jest nastrój poszczególnych członków grupy, jakie jest ich samopoczucie i oczekiwania związane ze spotkaniem (może wtedy zmodyfikować własne propozycje programowe, aby realizowały aktualne potrzeby grupy). Dobrze, aby grupa miała swoją nazwę i rytuał związany z rozpoczynaniem spotkań - wzmaga to poczucie przynależności do grupy, integracji, wspólnoty. To ważny element procesu grupowego.

Po zamknięciu części rozpoczynającej, kiedy prowadzący ma orientację, jaki jest poziom energii grupy, nastrój i oczekiwania, powinien on dokładnie omówić przebieg spotkania i cel, w którym grupa się zebrała i jaki będzie realizowała. Jeśli w fazie początkowej zostanie zmieniony scenariusz, warto poinformować o tej zmianie grupę i wyjaśnić im, dlaczego. To powoduje wzrost zaufania do wychowawcy i skupienie uwagi na proponowanej tematyce ćwiczeń.

Każde proponowane ćwiczenie powinno zawierać w sobie następujące elementy:
- Rozgrzewka - krótkie ćwiczenie fizyczne lub umysłowe, pisemne lub ustne, które pozwala uczestnikom skoncentrować się na postawionych im zadaniach i służy wytworzeniu więzi w grupie (zabawy integrujące, ruchowe, piosenki, taniec)
- Wprowadzenie - obejmuje przygotowanie ćwiczenia oraz przedstawienie jego celu. Jako nawiązanie do poprzedniego spotkania lub ćwiczenia może posłużyć ćwiczenie lub zagajenie. Cel ćwiczenia powinien być podany na samym wstępie, co pozwoli uczestnikom lepiej poznać jego sens. Po pewnym czasie, jeśli praca z grupą będzie się dobrze układała, cele ćwiczenia mogą być definiowane w trakcie ćwiczenia.
- Wykonanie ćwiczenia - pozwala zdobyć doświadczenie, z którego można korzystać w innych sytuacjach życiowych. Ćwiczenia powinny być dobierane starannie, w zależności od składu grupy, jej wielkości i dynamiki. Gdy planowane ćwiczenie okaże się nieodpowiednie, prowadzący musi być przygotowany na jego zmianę. Ćwiczenia powinny zachęcać do intensywnego uczestnictwa, umożliwiać osiągnięcie zakładanych celów i zapewniać właściwe proporcje między teorią a praktyką. Treści teoretyczne mogą być wprowadzone przed lub po doświadczeniu.
- Podsumowanie - to najważniejszy element uczenia się przez doświadczenie. Umożliwia uczestnikom przemyślenie i nazwanie tego, czego się nauczyli w czasie zajęć oraz szukanie związków między ćwiczeniami a sytuacjami życiowymi. Uczenie się przez doświadczenie ma prowadzić do przenoszenia doświadczeń zdobytych podczas zajęć na sytuacje życiowe. Takie dostrzeganie i werbalizacja związków między różnymi sytuacjami znacznie poprawia wyniki nauczania.

Projektując etap podsumowania trzeba pamiętać o tym, aby:
- Pytania były dostosowane do celów danego ćwiczenia
- Każdy uczestnik mógł wypowiedzieć się o tym, czego się nauczył
- Zanalizować to, co się wydarzyło, czego uczestnicy się nauczyli i co odczuwali

Metody pracy na etapie podsumowania:
- Pytania lub ustrukturyzowane ankiety sprawdzające reakcje "nie dokończone zdania"
- "burza mózgów"
- "akwarium" - kilku uczestników obserwuje grupę podczas ćwiczenia, a następnie dzieli się swoimi spostrzeżeniami
- runda informacji zwrotnych

Kilka ogólnych zasad prowadzenia terapii zajęciowej
- pamiętaj, że uczestnictwo w zajęciach jest dobrowolna (możesz dziecko zachęcać, dodawać mu odwagi, ale nie zmuszać)
- nawiąż kontakt z każdym dzieckiem, pamiętaj o utrzymywaniu kontaktu wzrokowego w dalszym ciągu zajęć, gdy dziecko zaadoptuje się do udziału w zajęciach (w początkowym etapie kontakt wzrokowy może być za trudny dla dziecka)
- zajęcia powinny być dla dziecka przyjemne i dawać możliwość przeżywania radości z aktywności ruchowej, kontaktu z innymi ludźmi, satysfakcji z pokonania własnych trudności i lęków, z poczucia większej sprawności fizycznej
- warto zaczynać zajęcia od wysokiego poziomu dyscypliny, aby później, w miarę wspólnych doświadczeń ją rozluźnić
- bierz udział we wszystkich ćwiczeniach
- w czasie zajęć przestrzegaj praw dziecka do swobodnej, własnej decyzji, aby miało poczucie kontroli nad sytuacją i autonomii
- zauważaj i stymuluj aktywność dziecka, daj mu szansę na twórcze działanie, wspieraj, dodawaj mu odwagi bez słów,
- miej poczucie humoru
- nie krytykuj dziecka
- chwal dziecko nie tyle za efekt, co za jego starania i wysiłek, a także za każde nowe osiągnięcie (pokonanie lęku, wykonanie nowego ćwiczenia)
- unikaj stwarzania sytuacji rywalizacyjnych
- stopniowo rozszerzaj krąg doświadczeń społecznych dziecka (najpierw ćwiczenia w parach, później w trójkach, aż do ćwiczeń z całą grupą)
- zaczynaj od ćwiczeń prostych, stopniowo je utrudniając
- zmniejszaj udział własnej inicjatywy na rzecz coraz aktywniejszego udziału dziecka w kształtowaniu programu zajęć
- proponuj naprzemiennie ćwiczenia dynamiczne i relaksacyjne
- miej zawsze samopoczucie dziecka, pytaj je o przyzwolenie na intensyfikowanie jego doznań
- ucz dzieci zarówno używania siły, jak i zachowania delikatności i opiekuńczości w stosunku do drugiej osoby
- na zakończenie zaproponuj ćwiczenia wyciszające, relaksujące

Czasami wydaje się nam, że efekty działań wychowawczo - terapeutycznych są niezauważalne. Nie oznacza to jednak, że nie są one dziecku potrzebne. Znaczenie, jakie mają tego typu zabawy dla ogólnego rozwoju (jako czynnik wspomagający i wyzwalający), może ujawnić się dużo później, czasem już w dorosłym życiu. To, że ktoś będzie umiał pomóc komuś innemu, że uzyska zaufanie ludzi i będzie czuł się z nami dobrze, może mieć swoje źródło właśnie w takich jak proponowane wyżej, wcześniejszych doświadczeń.
 

Opracowanie: ELŻBIETA ROŻEK

Wyświetleń: 1614


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.