Co zrobić, aby nasze dzieci chętnie czytały?

Czytanie jest jednym z podstawowych środków komunikacji społecznej. Ułatwia ono proces porozumiewania się ludzi ze sobą w życiu codziennym, a także umożliwia przekaz doświadczeń między pokoleniami, czyli jest uniwersalnym środkiem rozpowszechniania cywilizacji ludzkiej. Dużą rolę w rozwoju jednostki ludzkiej odgrywa czytanie. Dzięki tej umiejętności człowiek przyswaja wiedzę nie tylko z własnego doświadczenia, ale także może czerpać wiedzę minionych pokoleń utrwaloną w piśmie. Z tych względów czytanie należy do podstawowych umiejętności człowieka współczesnego.

Istota procesu czytania

W związku z tym, że czytanie odgrywa tak ważną rolę w życiu człowieka, wielu badaczy próbowało to pojęcie zdefiniować.
Według Anny Brzezińskiej, czytanie musi zawierać następujące elementy:
- "rozpoznawanie symboli graficznych i fonetycznych oraz odtwarzanie ich formy / kojarzenie ze sobą dwóch typów znaków: fonicznych i graficznych,
- rozpoznawanie znaczeń tych znaków lub inaczej kojarzenie ciągów znaków ze znaczeniem, rozumienie znaczenia ciągów znaków,
- ocenę wartości rozpoznawanych znaczeń, odniesienie ich do własnego doświadczenia i ocenę w kontekście własnego doświadczenia".1

W związku z przyjętą przez Brzezińską definicją umiejętność czytania posiada osoba, która rozumie czytany tekst, chociaż może zniekształca czytane słowa.
Wyróżniamy następujące aspekty umiejętności czytania:

a. techniczny,
b. semantyczny,
c. krytyczno - twórczy

Aspekt techniczny, zwany również techniką czytania jest najniższym poziomem umiejętności czytania. Na technikę czytania składają się następujące umiejętności cząstkowe:
- "rozpoznawanie, kojarzenie i różnicowanie grafemów i fonemów,
- umiejętność ich werbalnego odtworzenia w odpowiednim czasie" 1.

W aspekcie semantycznym, zwanym również czytaniem ze zrozumieniem do czynności cząstkowych zaliczamy:
- "kojarzenie znaków graficznych z posiadanym doświadczeniem,
- rozumienie dosłowne treści słów i zdań." 1

Aspekt krytyczno - twórczy, określany inaczej czytaniem krytyczno - twórczym jest trzecim poziomem umiejętności czytania. Na tym poziomie wymaga się od ucznia następujących czynności cząstkowych:
- "ustosunkowanie się do tekstu,
- ocena czytanych treści w oparciu o własne doświadczenia,
- interpretacja tekstu łącząca rozumienie dosłowne z przenośnym,
- umiejętność wykorzystania uzyskanych informacji".1

Na podstawie zaprezentowanych powyżej informacji, możemy stwierdzić, że umiejętność czytania we wszystkich swoich aspektach jest sprawnością bardzo złożoną i trudną do opanowania przez ucznia.
Na podstawie licznych badań wyróżniono czynniki, które mają wpływ na rozwój umiejętności czytania u uczniów:
a. poziom intelektualny ucznia,
b. prawidłowo funkcjonujące narządy słuchu i wzroku,
c. zdrowie ucznia,
d. odporność emocjonalna na porażki poniesione w procesie czytania,
e. poziom zainteresowań czytaniem,
f. środowisko rodzinne.2.

Ze względu na bardzo złożony charakter umiejętności czytania powinna być ona przedmiotem systematycznych ćwiczeń, w ramach zajęć na etapie edukacji wczesnoszkolnej. Po raz pierwszy dziecko spotyka się z literami uczęszczając na zajęcia do przedszkola lub zerówki szkolnej. Przynajmniej dobra znajomość liter jest warunkiem niezbędnym do opanowania umiejętności czytania.

Każdy nauczyciel, który prowadzi zajęcia w klasach I III opracowując plan nauki czytania powinien wziąć pod uwagę:
1. Wymagania na poszczególnych poziomach umiejętności czytania,
2. Sposoby stymulowania umiejętności czytania,
3. Materiał dydaktyczny potrzebny do realizacji ćwiczeń w czytaniu.

Jeżeli chodzi o wymagania w zakresie techniki czytania, to są one ściśle związane z cechami czytania jak: płynność, poprawność, biegłość i wyrazistość.

Józefa Rytlowa uważa, iż:
Czytanie płynne - to całościowe czytanie bez głoskowania i sylabizowania.
Czytanie poprawne polega na prawidłowym odczytywaniu wyrazów, bez gubienia, przekręcania i powtarzania liter.
Czytanie biegłe polega na dostosowaniu takiego tempa czytania, które umożliwia czytanie płynne i poprawne.

Największe trudności maja uczniowie z czytaniem wyrazistym, które wymaga zachowania pauz gramatycznych, logicznych i psychologicznych. Uczeń musi zachować właściwą intonację, rytm oraz oddech.

Sposoby stymulowania umiejętności czytania

a. technika czytania

Ćwiczenie techniki czytania jest dla dzieci bardzo żmudną czynnością. Największe efekty w zakresie czytania na poziomie technicznym uzyskuje się wtedy, gdy uczeń czyta krótkie fragmenty tekstu, który go interesuje i jest w tę czynność zaangażowany emocjonalnie. Dzieci bardzo chętnie czytają krótkie wierszyki, lubią czytać z podziałem na role, bądź przygotowywać inscenizacje. Jak wiadomo etapem wstępnym przygotowania inscenizacji jest indywidualne czytanie roli, a potem czytanie z podziałem na role wszystkich uczestników opracowywanej inscenizacji. Ja bardzo chętnie czytam książki przyniesione przez uczniów z domu. Dzieci czują się wyróżnione, że mogą zaprezentować własną książkę i czytać wspólnie z nauczycielem. Nieocenione wartości niosą ze sobą: recytacja wierszy, improwizacje, a także czytanie połączone z ekspresja plastyczną. Wiele dobrego wniosła akcja "Cała Polska czyta dzieciom". Rodzinne czytanie książek rozwija słownictwo dzieci, uczy czytać najmłodszych, a także propaguje nową formę wspólnego spędzania wolnego czasu przez całe rodziny.

b. czytanie na poziomie semantycznym

Na podstawie własnych obserwacji i lektury pozycji z zakresu metodyki nauczania zintegrowanego, można wyróżnić następujące sposoby rozwijania umiejętności czytania ze zrozumieniem:
- wynajdywanie urywków w formie opowiadania lub opisu,
- zestawienie ilustracji z tekstem,
- wynajdywanie urywków do ilustrowania,
- wyszukiwanie fragmentów tekstu, które są odpowiedzią na pytania nauczyciela,
- odszukiwanie fragmentów tekstu, które odnoszą się do osób, miejsca akcji,
- wyodrębnianie postaci, zdarzeń i obrazów,
- porządkowanie tytułów zdarzeń we właściwej kolejności,
- wyszukiwanie podobnych postaw i zdarzeń 3.

c. czytanie na poziomie krytyczno - twórczym

Czytanie krytyczne to umiejętność poddawania ocenie treści tekstów, które przeczytał uczeń. Czytanie twórcze jest wyższą formą czytania i polega na tym, że jednostka potrafi zastosować wszystkie, uzyskane informacje w zupełnie nowych sytuacjach. Na podstawie własnych obserwacji mogę stwierdzić, że w podręcznikach do nauczania zintegrowanego jest bardzo mało ćwiczeń, które rozwijałyby umiejętność czytania na poziomie krytyczno - twórczym. Anna Brzezińska poleca następujące rodzaje ćwiczeń tej umiejętności:
1. "Czytanie tekstu z podziałem na role;
2. Czytanie tekstów drukowanych w odcinkach;
3. Interpretacja utworów poetyckich;
4. Tworzenie definicji nowych słów;
5. Rozwiązywanie zagadek;
6. Organizowanie zajęć i zabaw;
7. Analiza problemów zawartych
8. Projektowanie klasowej gazetki" 4.

Innym sposobem zachęcania dzieci do czytania jest dobór odpowiednich tekstów. Dzieci chętnie czytają kolorowe krótkie bajeczki, komiksy. Czasami warto z dzieckiem przeczytać książkę, a potem obejrzeć film. Daje nam to możliwość porównania treści książki z treścią filmu, czyli uczy czytania i myślenia krytycznego Innym sposobem jest wspólne czytanie gazetek reklamowych. Dzieci chętnie wyszukują informacje o zabawkach oraz sprzęcie sportowym. Chłopcy chętnie czytają w gazetach strony poświęcone tematyce sportowej lub komputerowej. Drogą prób i błędów, zarówno rodzic jak i nauczyciel muszą sami wypracować najbardziej skuteczne metody doskonalenia umiejętności czytania.

Bibliografia:

1. Brzezińska A. (1987), Czytanie i pisanie - nowy język dziecka, WSiP, Warszawa.

2. Tinker A. M. (1980), Podstawy efektywnego czytania, PWN, Warszawa.

3. Rytlowa J. (1961), Czytanie w szkole, PZWS, Warszawa.

4. Malmquist E. (1987), Nauka czytania w szkole podstawowej, WSiP, Warszawa.

Awgulowa J. Świętek W.(1974), Inscenizacje w klasach I - IV, PZWS, Warszawa.
Cieszyńska J. (2001), Nauka czytania krok po kroku: jak przeciwdziałać dyslekcji, Wyd. Nauk. Akademii Pedagogicznej, Kraków.
Jakubowicz A. Lenartowska K. Plenkiewicz M. (1999), Czytanie w początkowych latach edukacji, Arcanus, Bydgoszcz.

Lenartowska K. Świętek W. (1987), Lektura w klasach I - III, WSiP, Warszawa.

 

Opracowanie: Barbara Bachora

Wyświetleń: 4295