Szkoła jako placówka do rozwijania i inspirowania pracy środowiskowej w miejscu zamieszkania

W swojej pracy odnoszę środowisko do szkoły jako instytucji społecznej Interesować mnie będzie środowisko lokalne, w którym mieści się i pełni swoją rolę szkoła. Rozpatrywać je będę jako środowisko szkoły tzn. jako splot stosunków i interakcji między szkołą a rozmaitymi grupami i instytucjami społeczności lokalnej.

Takie odniesienie środowiska do szkoły jest uzasadnione:
1. swoistą rzeczywistą sytuacją i rolą szkoły w jej środowisku;
2. faktycznych styczności między szkołą i rozmaitymi komponentami środowiska lokalnego.

Liczne badania wskazują, że placówką najbardziej predysponowaną do inspirowania i rozwijania pracy środowiskowej w miejscu zamieszkania jest szkoła (5, s.15), przejawia ona najbardziej aktywną postawę w środowisku lokalnym. Szkoły są też najczęściej inicjatorami w podejmowaniu pracy środowiskowej, jakkolwiek nie zawsze bywa to uwieńczone powodzeniem. Ze względu na powszechny charakter szkoły i utrwalone tradycje działalności pedagogicznej poczynania jej w zakresie pracy środowiskowej mogą w środowisku lokalnym wzbudzać największy odzew i stać się najbardziej dostrzegalne.

Udział szkoły przejawia się tu przede wszystkim w takich działaniach, jak: inspirowanie i ukierunkowywanie pedagogiczne grup rówieśniczych, udostępnianie społeczności lokalnej pomieszczeń i urządzeń w czasie pozalekcyjnym, organizowanie czasu wolnego młodzieży i dorosłych oraz współdziałanie z rodziną, pozaszkolnymi placówkami wychowawczymi i instytucjami.

Szkoła funkcjonuje w społeczeństwie i jest dla niego instytucją służebną. Jest wytworem kulturowym, zatem jest taka, jak społeczeństwo, ale sama jest też zdolna kształtować swoje środowisko. Jej działalność zawsze podlegała wpływom zewnętrznym uwarunkowaniom społecznym, politycznym i gospodarczym.

Jednakże zmiany zachodzące, w jej środowisku miały charakter ewolucyjny. Szkoła miała czas na dostosowanie się do tych zmian. W chwili obecnej szkoła, jak się wydaje, nie jest przygotowana na szybkie, rewolucyjne zmiany swego otoczenia.

Problem relacji szkoła - środowisko w polskiej literaturze, choć wydaje się on niesłychanie ważny, zajmuje się niewielu badaczy. Jednym z nich jest M. Winiarski, którego prace wskazują na wagę zagadnienia.

Instytucja szkolna mimo swych społecznych, politycznych i ekonomicznych odniesień jest traktowana jako pewna odosobniona całość zanurzona w środowisku. Organizacja ta, będąc zespoleniem środków rzeczowych, finansowych i zasobów ludzkich, jest elementem systemu oświatowego, w którym sama jest jednocześnie układem, czyli zbiorem elementów wraz z relacjami zachodzącymi między nimi. Na zewnątrz tego układu pozostaje środowisko szkoły, czyli układ rzeczy w przestrzeni geofizycznej, dobór techniczno - kulturowych oraz splot stosunków między szkołą a grupą i instytucjami społeczności lokalnej i regionalnej. Jest to układ obiektywny, w którym wszelkie elementy zależą od siebie wzajemnie, wszystkie rozwijają się we wzajemnym współdziałaniu, zachowują się w taki, albo inny sposób i pełnią takie lub inne role społeczne charakterystyczne dla określonych instytucji i grup społecznych. (4, s. 67)

Najbliższe otoczenie szkoły, czyli środowisko lokalne, jest układem wytworzonych przez przyrodę i ludzi obiektów (13, s.307), które terytorialnie są jej najbliższe. Choć definicja tego nie uwzględnia, do środowiska lokalnego zaliczyć należy ludzi wraz z więziami społecznymi, jakie między nimi istnieją. Fragmentem środowiska lokalnego jest zatem środowisko czyli krąg osób, z którymi jednostka styka się w ciągu swojego życia bezpośrednio lub pośrednio, przelotnie lub trwale, prywatnie lub publicznie, osobiście lub rzeczowo. (19, s.5)

Demokratyzacja życia społecznego i wytwarzanie gospodarki rynkowej powodują, że w otoczeniu szkoły powstają jedne, z znikają inne przedmioty gospodarujące. Zmieniają się więc elementy otoczenia, jak i relacje między nimi, zmienia się środowisko lokalne szkoły. Obok szkoły państwowej pojawiają się podmioty świadczące usługi oświatowe, w tym szkoły prywatne i społeczne. Wytwarza się rynek usług oświatowych, na którym odbywa się gra popytu i podaży. Szkoła państwowa traci tym samym monopol edukacyjny. Jak na każdym rynku występuje tu konkurencja, przy czym szkoły państwowe (samorządowe) jak dotychczas, na tę sytuację nie reagowały z powodów oczywistych. Powstawanie rynku oświatowego było zjawiskiem zewnętrznym, odbywało się w otoczeniu i nie wpływało w znaczącym stopniu na funkcjonowanie samego układu.

W otoczeniu szkoły, w środowisku społecznym zachodzą ponadto procesy majątkowe i dochodowe. Różnicujące się społeczeństwo oznacza, że na usługi oświatowe istnieje popyt. Nie bez znaczenia jest tu fakt tworzenia bodźców finansowych na strony państwa. Są nimi ulgi podatkowe związane z edukacją podatników i ich dzieci, oraz zwolnienia od podatku dochodowego dochodów z prowadzenia szkół.

Nie bez znaczenia jest również wytworzenie się rynku pracy. Jak na każdym rynku istnieje tu konkurencja. Wobec tego należy stwierdzić, że szkoła jako instytucja społeczna staje w obecnej sytuacji przed koniecznością zmiany sposobu działania.

Rozwijanie przez szkołę współpracy ze środowiskiem ma szczególne znaczenie. Współczesna szkoła nie może aktualnie działać tylko wewnątrz swej instytucji. Takie działanie choćby bogate i różnorodne w efekcie doprowadza do zawężenie uspołecznienia. Organizacja szerokich kontaktów ze środowiskiem wzbogaca proces wychowania, umożliwia wytwarzanie naturalnych sytuacji, zapewnia możliwość bodźców stymulujących rozwój, umożliwia poznawanie różnych problemów wszystkich płaszczyzn środowiska, szczególnie - społeczno kulturowej. Szkoła nastawiona na współdziałanie ze środowiskiem ma realne szanse pogłębionego przygotowania uczniów do życia, bowiem już w toku kształcenia ma możliwość wprowadzania uczniów w rzeczywiste nie fikcyjne i nie tylko zabawowe sytuacje społeczne. Wskaźnikiem orientacji prośrodowiskowej szkoły może być charakter i stopień natężenia jej poczynań ukierunkowanych na rozwijanie współdziałania z organizacjami społecznymi, placówkami kulturalno - oświatowymi, kościołem parafialnym, zakładami pracy oraz innymi grupami społecznymi i instytucjami funkcjonującymi w środowisku lokalnym. Szkoła jest ściśle powiązana ze społecznością lokalną ze względu na realizację własnych zadań w zakresie kształcenia, wychowania i opieki nad dziećmi i młodzieżą oraz zaspokajania potrzeb edukacyjnych, kulturalnych i socjalno - opiekuńczych środowiska.

Współdziałanie szkoły i środowiska stanowi fundamentalny warunek uspołecznienia szkoły. Ścisłe powiązanie szkoły ze społecznością lokalną jest istotnym wyznacznikiem uspołecznienia szkoły. Oznacza to, że szkoła nie rozwijająca wielostronnej współpracy ze środowiskiem nie jest szkołą uspołecznioną.

Szkoła zajmuje centralne miejsce w systemie edukacji narodowej; poziom wykształcenia, jaki zapewnia przesądza także o oddziaływaniu kształcącym i wychowawczym wszystkich innych instytucji kulturalno - oświatowych i gospodarczych.

Mówiąc o relacjach szkoła - społeczeństwo, dotykamy ważkiego problemu uspołecznienia szkoły, odznaczającego się niezwykłą aktualnością w Polsce oraz innych krajach.

Problem uspołecznienia szkoły od dawna - bo począwszy do starożytności, a w wiekach nowożytnych szczególnie - zaprzątał uwagę filozofów, pedagogów myślicieli, polityków, reformatorów, wychowawców i nauczycieli. (6, s.6) Od początku zaś lat osiemdziesiątych obserwujemy żywe zainteresowanie problemem wzajemnych relacji: szkoła - państwo - społeczeństwo w naszym kraju. (17, s.3) Pozostaje to zapewne w ścisłym związku z ogólnospołecznym ruchem odnowy we wszystkich dziedzinach naszej rzeczywistości. W szczególności wiąże się to z nurtami refleksji zorientowanymi na poszukiwanie gwarancji i barier zabezpieczających w przyszłości przed jakimkolwiek naruszaniem, wypaczaniem zasad demokracji społecznej. Ma tu także istotne znaczenie wzmożona refleksja znacznej części społeczeństwa nad przyczynami potknięcia tak szeroko zakrojonej reformy systemu oświaty i wychowania w latach siedemdziesiątych. (8, s.23);(9, s.17)
 

Opracowanie: Elżbieta Ostrowska

Wyświetleń: 991