Motywacja i jej wpływ na skuteczność uczenia się

(Referat wygłoszony przez wychowawcę klasy IVB Witolda Momota na spotkaniu z Rodzicami 26.09.2003 r.)

Dlaczego nasze dzieci nie uczą się tak dobrze, jak mogłyby? Dlaczego osiągają wyniki zaniżone w stosunku do swoich możliwości? To pytanie spędza sen z oczu wielu Rodzicom i nauczycielom i pomimo tego, że od dawna zajmują się tym psychologowie i pedagodzy, nie znaleziono na to skutecznego "lekarstwa". Uczniowie bez sukcesów w szkole są często bardzo "rozgarnięte i wygadane", twórcze, a nawet bardzo zdolne.

W rzeczywistości łatwiej rozpoznać ucznia nie osiągającego sukcesów, niż go zmienić. Trzeba się nastawić na cierpliwość i wytrwałość. Ale nawet niewielka zmiana na lepsze przynosi satysfakcję. Musimy starać się wzbudzać potrzebę osiągnięć u ucznia, motywować do uczenia się i osiągania lepszych rezultatów.

Motywacja może działać pobudzająco na ucznia, zachęcać Go do podejmowania wysiłku w celu osiągania jak najlepszych wyników. Psychologowie zgodzili się co do tego, że w zakresie uczenia się istnieje wyraźny związek między motywacją, a procesem poznawczym. To co widzimy i myślimy zależy od doświadczenia oraz emocji - względnie motywów.
Funkcję motywująca spełniają:
- zainteresowanie przedmiotem nauki
- aspiracje dotyczące ocen szkolnych
- poszerzanie posiadanej wiedzy i umiejętności
- przeświadczenie o ich znaczeniu osobistym i społecznym

Motywacja wyrabia energię niezbędna do czynności uczenia się. Gdy człowiekowi na czymś bardzo zależy, wzrasta wtedy siła i zapał, jak również odporność na zmęczenie.

Intensywne pragnienie sukcesu polepsza zdolność do wysiłku, zwiększa efektywność pracy.

Obojętność, niechęć, lenistwo lub brak jakiejkolwiek motywacji jest przyczyną słabych wyników w nauce. Uczeń, któremu rzeczywiście zależy na dobrych rezultatach, osiąga je, jeśli nie stoją na przeszkodzie małe uzdolnienia lub trudności rodzinne czy środowiskowe.

Brak motywacji powoduje, że uczeń nie przeznacza wystarczającej ilości czasu na uczenie się, nie wykonuje prac domowych, a przy odpytywaniu nie liczy na posiadaną wiedzę, lecz na własny spryt i podpowiadanie kolegów. Brak motywacji sprzyjającej efektywnemu uczeniu się może powstać na tle występujących u ucznia zaburzeń chorobowych. Niektóre schorzenia górnych dróg oddechowych, układu krążenia, anemia, gruźlica sprzyjają przedwczesnemu występowaniu zmęczenia, senności, trudności koncentracji uwagi, apatii i braku chęci do pracy. Rozpoznanie i leczenie tego typu zjawiska może być skutecznie leczone jedynie przez lekarza. Natomiast nauczyciele i rodzice powinni zdawać sobie sprawę, że sprawność umysłowa i motywacja uczenia się zależy od stanu zdrowia ucznia i w razie zauważenia takich objawów chorobowych powinni zapewnić dziecku należytą opiekę lekarską.

U dorastającej młodzieży występują inne zainteresowania pozalekcyjne, np. sport, lektura, działalność kulturalna, które mogą wywierać korzystny wpływ na rozwój psychiczny i zwiększać aktywność ucznia. Takie zainteresowania są zjawiskiem pozytywnym, jeżeli nie przeszkadzają w wywiązywaniu się z obowiązków szkolnych. Jednakże, gdy uczeń intensywnie zajmuje się np. sportem czy turystyką i zaniedbuje się w nauce, wówczas takie zainteresowania powinny być uzależnione od pozytywnych ocen szkolnych.

Brak motywacji ucznia może być związany z przekonaniem, że ukończenie szkoły nie stwarza pomyślnych perspektyw życiowych, stąd nie warto starać się o uzyskiwanie dobrych ocen. Rodzice więc nie powinni lekceważąco wypowiadać się na temat nauczycieli oraz o wartości systematycznej nauki i uczciwej pracy, gdyż zniechęcają dzieci do rzetelnego wypełniania obowiązków szkolnych. Ujemny wpływ mają także koledzy, zachęcając do przerwania nauki i szybkiego usamodzielnienia się, co pozornie jest przyjemniejsze niż pobyt w szkole.

Niewłaściwy stosunek ucznia do nauki może wynikać z błędów nauczycieli - zbytni liberalizm lub za wysokie wymagania przekraczające zdolności i sprawność umysłową ucznia.

Zbytni liberalizm powoduje, że zdolny uczeń otrzymuje dobre oceny bez większego wkładu pracy. Jeśli trafi na nauczyciela wymagającego (np. zmieni szkołę) wtedy brak wyrobionych nawyków rzetelnej pracy może powodować trudności w nauce. Stąd należy od pierwszych dni nauki przyzwyczajać ucznia do systematycznej pracy dostosowanej do jego możliwości psychicznych i umysłowych.

Stawianie zbyt wysokich wymagań, przekraczających jego zdolności umysłowe sprawia, że uczeń mimo chęci nie jest w stanie wykonać postawionych mu zadań, np. nie zdąży przeczytać obowiązkowej lektury lub nie potrafi zrozumieć niektórych zagadnień, a takie niepowodzenia powodują rezygnację z dalszych prób. Wiedząc, że nie potrafi opanować materiału, czy rozwiązać trudnego zadania, przestaje się wysilać i liczy na podpowiedzi kolegów, odpisanie zadania lub szczęśliwe uniknięcie odpytywania. Zbyt duże wymagania zniechęcają do systematycznej pracy uczniów, którzy wcześniej wykazywali właściwy stosunek do nauki.

Nauczyciel powinien dążyć do zainteresowania swoim przedmiotem, gdyż to mobilizuje pamięć i uwagę. Dzięki temu łatwiej i skuteczniej przyswaja się wiedzę. Najdłużej zostaje w pamięci to, co odkryło się samemu, do czego się doszło dzięki mozolnej pracy.

Proces uczenia się stymuluje właściwy system oceniania. Jeśli oceny wystawiane przez nauczyciela są obiektywne, sprawiedliwe, odzwierciedlające rzeczywiste osiągnięcia, wówczas pobudzają ucznia do intensywnej i rzetelnej pracy umysłowej. Oceny zarówno zbyt surowe jak i nadmiernie liberalne a także niesprawiedliwe nie oddziałują pozytywnie na stosunek do nauki. Niekorzystne jest też wyróżnianie niektórych uczniów lub tolerowanie ich wykroczeń przy jednoczesnym negatywnym ocenianiu innych uczniów za drobne błędy lub zaniedbania w wykonywaniu obowiązków szkolnych.

Duży wpływ na motywację do nauki mają procesy emocjonalne. Pozytywne są emocje związane z zainteresowaniem, chęcią do nauki, wyróżnienia się, życzliwym nastawieniem do nauczyciela. Przyrost motywacji powoduje w zasadzie wzrost zdolności do wysiłku, ale nie zawsze odpowiada temu poziom osiąganych wyników. Gdy wzrasta intensywność pragnień, zwiększa się także tempo pracy. Ale wzrost motywacji nie zawsze prowadzi do polepszenia wyników pracy. Czasem za silna motywacja pogarsza sprawność działania i jego efektywność. Stymulatorem niepowodzeń są stany zdenerwowania, lęku, przygnębienia, obawy przed niepowodzeniem. Hamują one sprawność umysłową, procesy myślenia, utrudniają skupienie uwagi, osłabiają pamięć i ograniczają spostrzegawczość. Uczeń gorliwy, z wysokim poziomem motywacji wstydzi się niepowodzenia, okazuje się często niepewny, zwłaszcza, gdy ma odpowiadać przed klasą. Nawet niezbyt ostra uwaga ze strony nauczyciela, jego niezadowolenie, czy własne poczucie, że odpowiedź wypadła słabo, wywołuje napięcie dezorganizujące czynności umysłowe ucznia. Nerwowa atmosfera przy wykonywaniu zadań trudnych wpływa ujemnie na wyniki, a pewien stopień napięcia przy realizacji zadań łatwych sprzyja ich wykonywaniu.

Inny jest sposób reagowania ucznia "leniwego", z niższym poziomem motywacji. Groźba niepowodzenia, niezadowolenie nauczyciela mogą być dla niego czynnikiem zwiększającym motywację. Może on maksymalnie mobilizować swoje rezerwy intelektualne i wyjść zwycięsko z trudnej sytuacji. Uczniowie o zupełnie niskim poziomie motywacji nie mobilizują się zupełnie po niepowodzeniu, bardzo łatwo zniechęcają się, a trudności sprawiają, że unikają szkoły.

Zaburzenia emocjonalne i wynikające z nich niepowodzenia w nauce nie są często zrozumiałe dla rodziców, którzy sądzą, że ich dziecko ma należyte wiadomości i umiejętności do uzyskiwania pozytywnych ocen. W domu dziecko odpytywane przez rodziców posiada należytą wiedzę, natomiast w szkole odpowiedzi są chaotyczne, niewyczerpujące lub nie ma ich w ogóle. Prowadzi to do nieporozumień między rodzicami i szkołą. Rodzice mają pretensje o niesprawiedliwe oceny twierdząc, że jest dobrze przygotowane, natomiast nauczyciel ma wszelkie przesłanki by wystawić słabą ocenę i uważa, że rodzice chcą wymusić na nim lepsze stopnie. Prowadzi to do konfliktów między stronami, gdyż i rodzice i nauczyciel przekonani są o swojej racji.

Wynik pracy szkolnej ucznia zahamowanego zależą w dużej mierze od stosowanych metod pedagogicznych. Zarówno rodzice, jak i nauczyciele powinni unikać w postępowaniu z takim dzieckiem zbytniej surowości, stosowania kar fizycznych, ograniczania samodzielności i aktywności.

Motywacja uwarunkowana jest wartością celu, do jakiego dąży uczeń oraz prawdopodobieństwem jego osiągnięcia. Nauczyciel decyduje jak wywołać, jak podtrzymać i jak wzmocnić motywację uczniów. Aby tego dokonać, sam musi własną motywację utrzymywać na odpowiednim poziomie. Jeśli jej zabraknie, to wątpliwe będzie motywowanie przez nas uczniów.

Musimy w uczniu wytworzyć przekonanie, że ma wpływ na bieg wydarzeń, których ramy zakreśla nauczyciel. Jest to możliwe, jeśli uczeń:
- rozumie zależność między sposobem wykonania czynności i jej celem i ma wpływ na wybór sposobu pracy
- ma przekonanie, że oceniony zostanie zgodnie z kryteriami, które zna
- ma świadomość, że od niego zależy to, co spotyka go w szkole
- wie, w jakim celu wykonuje dana czynność i uznaje, że jest potrzebna

Motywacja może być silniejsza lub słabsza, mniej lub bardziej skuteczna i mniej lub bardziej wartościowa pod względem pedagogicznym:

* Wzrasta motywacja wykonania zadania, jeżeli uczeń uważa jego wykonanie za sukces a niewykonanie za porażkę

* Motywacja do wykonania zadania jest tym większa, im mocniejsze przekonanie ma uczeń, ze treść zadania, warunki jego wykonania i decyzja o podjęciu się tego zadania zależą od niego

* Głównym źródłem motywacji do wykonania zadań szkolnych jest dla części uczniów potrzeba akceptacji bądź podporządkowania się nauczycielom, rodzicom, kolegom

* Pozytywny stosunek do zadań podnosi motywację ich wykonania. Pozytywny stosunek do któregokolwiek elementu sytuacji, w której uczeń ma wykonać zadanie łatwo przenosi się samo zadanie

* Motywują zadania, które pobudzają ciekawość i umożliwiają jej zaspokojenie

Tematyką motywacji i jej wpływu na sukcesy szkolne zajmowało się wielu autorów. Bardzo interesującą książkę na ten temat z intrygującym pytaniem w tytule: "Dlaczego dzieci zdolne mają słabe stopnie?" napisała Sylvia B. Rimm. Oto jej "prawa", zawarte na kartach wymienionej książki i choć, jak twierdzi autorka nie są one "lekarstwem na epidemię", to zmniejszają niepokojące symptomy i poprawiają chęć do nauki. Oto one:

- Szkolne sukcesy ucznia są bardziej prawdopodobne, jeżeli rodzice przekazują im jednolite i jasno określone wymagania
- Uczniowie łatwiej uczą się właściwych zachowań, jeśli mają odpowiednie modele do naśladowania
- Rozmawianie o dzieciach przy dzieciach może dramatycznie wpłynąć na ich zachowanie i poczucie własnej wartości
- Przesadne reakcje rodziców na sukcesy i niepowodzenia dziecka prowadza do odczuwania przez nie silnej presji w kierunku osiągania sukcesów bądź rozpaczy i zniechęcenia w przypadku porażki
- Młodzież odczuwa większe napięcie wówczas, gdy ma coś zrobić, niż wtedy, gdy już to robią
- Poczucie własnej wartości dzieci zdobywają przez pokonywanie przeszkód
- Brak i nadmiar często objawiają się tak samo
- Pewność siebie i poczucie odpowiedzialności za własne postępowanie dzieci zdobywają wtedy, gdy zakres ich swobód jest poszerzany stopniowo, w miarę dojrzewania
- Młodzież przeciwstawia się dorosłym, jeżeli jedno z rodziców poszukuje w dziecku sprzymierzeńca przeciwko drugiemu czy przeciwko nauczycielowi
- Dorośli powinni unikać konfrontacji z młodymi ludźmi, dopóki nie są całkiem pewni, że są w stanie wyegzekwować swoje zakazy
- Uczniowie będą osiągać sukcesy tylko wtedy, gdy nauczą się funkcjonować w rywalizacji z innymi
- Młodzi ludzie będą dążyć do osiągania sukcesów w nauce, jeśli dostrzegą związki pomiędzy wysiłkiem włożonym w proces uczenia się a uzyskiwanymi wynikami

LITERATURA:
- Rimm B. S.- "Bariery szkolnej kariery: Dlaczego dzieci zdolne maja słabe stopnie?", WSiP, 1994
- Balińska H. (red) - "Moje dziecko - dobry uczeń", WSiP, W-wa, 1984
- Jaczewski A, Korczak Z, Popielewska A.- "Rozwój i zdrowie ucznia", WSiP, 1985
- Kruszewski K. (red) - "Sztuka nauczania. Czynności nauczyciela", PWN, Warszawa, 1992
- Sękowski A. E. - "Osiągnięcia uczniów zdolnych", Towarzystwa naukowe KUL, Lublin 2000
 

Opracowanie: Witold Momot

Wyświetleń: 2847