Dojrzałość szkolna

Rozpoczęcie nauki w szkole wiąże się z wieloma zmianami w dotychczasowym trybie życia dzieci. Wchodzą one w nową rolę, jaką jest rola ucznia. Wymaga to od dziecka opanowania określonego zasobu wiedzy, umiejętności podporządkowania się stałym, jednakowym dla wszystkich uczniów wymaganiom dotyczącym zachowania na terenie szkoły, umiejętności współżycia społecznego z gronem rówieśników, a także emocjonalnego przystosowania się do nowych sytuacji życia szkolnego.

Warunkiem spełnienia tych wymagań jest osiągnięcie przez dziecko dojrzałości szkolnej, przez którą rozumie się taki poziom rozwoju umysłowego, społecznego, emocjonalno - wolicjonalnego, fizycznego i ruchowego, który zapewnia dziecku przystosowanie się do warunków środowiska szkolnego.

Dojrzałość szkolna nie jest zależna od wieku urodzenia dziecka. Zdarza się, że dzieci sześcioletnie są już gotowe do podjęcia nauki szkolnej, a siedmioletnie nie. Wcześniejsze czy późniejsze osiągnięcie dojrzałości szkolnej zależne jest od wielu czynników np.:
- oddziaływania wychowawczo - stymulującego domu rodzinnego,
- oddziaływania najbliższego i dalszego otoczenia,
- indywidualnego tempa i rozwoju dziecka.

Poniżej opisane są rodzaje dojrzałości szkolnej, które gwarantują powodzenie szkolne dziecka.

Dojrzałość umysłowa dziecka przejawia się w zainteresowaniu nauką, Zwłaszcza czytaniem, pisaniem, liczeniem, zaciekawieniem zjawiskami zachodzącymi w najbliższym otoczeniu. Dziecko dojrzałe umysłowo potrafi skupić uwagę przez dłuższy czas na tej samej czynności, potrafi z uwagą śledzić treść opowiadanej czy przeczytanej bajki. Jego mowa jest poprawna pod względem artykulacyjnym, a słownictwo jest na tyle bogate, że bez trudu dziecko potrafi porozumiewać się z innymi.

O poziomie umysłowym dziecka mogą świadczyć jego rysunki, które u dzieci dojrzałych umysłowo bogate są w kolory, zawierają dużo szczegółów, są prawidłowo rozmieszczone na kartce. Przy odwzorowaniu zachowany jest kierunek od lewej do prawej krawędzi kartki i z góry na dół.

Biorąc pod uwagę dojrzałość umysłową dziecka, bierze się pod uwagę poziom percepcji wzrokowej i koordynacji wzrokowo - ruchowej oraz analizy i syntezy słuchowej.

Dziecko dojrzałe społecznie prawidłowo nawiązuje kontakty z innymi dziećmi i dorosłym, potrafi współżyć w zespole, przestrzegać reguł życia w zbiorowości, przestrzegać zawartych umów. Dziecko jest zdyscyplinowane, obowiązkowe, samodzielne.

Dzieci niedojrzałe społecznie izolują się od grupy, stronią od kolegów, unikają wspólnych zabaw, łatwo poddają się dominacji kolegów, wykazują bierność, nieśmiałość, lękliwość i małomówność.

Dojrzałość emocjonalna to zdolność do przeżywania bogatego i zróżnicowanego świata uczuć, to odpowiednia do wieku umiejętność panowania nad swoimi emocjami i kontrolowania ich Uczeń dojrzały emocjonalnie odczuwa więź ze swoją grupą, z klasą i z panią. Przeżywa różne radości i smutki związane z życiem klasy.

Natomiast dziecko niedojrzałe emocjonalnie jest wybuchowe, łatwo wpada w złość, jest drażliwe, agresywne, złości się i płacze z byle powodu. Często popada w konflikty z kolegami. Może być zahamowane, zalęknione, niepewne, napięte, nadwrażliwe. Czasami skarży się na ból głowy, brzucha, bezsenność, wymioty i biegunkę na krótko przed wyjście do szkoły.

Dojrzałość fizyczna to ogólna sprawność organizmu i zdrowie dziecka. Dziecko o prawidłowym rozwoju ruchowym potrafi stać i skakać na jednej nodze przeskakiwać przez przeszkody, szybko biega, ruchy rąk i nóg są zharmonizowane. Dobra koordynacja ruchowa umożliwia jadę na rolkach, rowerze czy nartach. Te wszystkie czynności ruchowe sprawiają olbrzymie olbrzymie trudności dziecku niedojrzałemu ruchowo.

Jednakże długotrwałe choroby, defekty fizyczne utrudniają pracę szkolną dziecka dojrzałego ruchowo. Ponadto wielogodzinne siedzenie w ławce szkolnej, noszenie ciężkiego tornistra szkolnego jest nawet trudne dla dziecka zupełnie zdrowego i dojrzałego ruchowo.

Dziecko gotowe do podjęcia obowiązków szkolnych cechuje się:
a) w sferze rozwoju poznawczego:
- dziecko wykazuje pełną orientację w najbliższym otoczeniu (wie, gdzie mieszka, jak się nazywa, gdzie pracują rodzice, posiada informacje o swoim rodzeństwie),
- wypowiada się poprawnie pełnymi zdaniami,
- zadaje dużo pytań, interesuje je otoczenie, pragnie wiedzieć i znac wszystko, co go otacza, co spostrzega i obserwuje,
- chętnie rysuje na określony temat, odwzorowuje, układa klocki, rysunek dziecka wykazuje dobry poziom wypowiedzi graficznej,
- umie liczyć ze zrozumieniem do 10 lub 20.
b) w sferze rozwoju społecznego - emocjonalnego
- nawiązuje szybko kontakt z obcymi rówieśnikami,
- bardzo chętnie bawi się z rówieśnikami, rozumie zasady gier i zabaw, samodzielnie potrafi ubrać się, jeść, utrzymuje porządek, chętnie wykonuje polecenia rodziców i wychowawców,
- podporządkowuje się poleceniom dorosłych, pracuje starannie, jest wytrwałe i cierpliwe.
Natomiast dziecko niegotowe do podjęcia nauki szkolnej cechuje:
a) w sferze rozwoju poznawczego:
- dziecko nie wykazuje orientacji w swoim otoczeniu,
- wypowiada się z trudem, jednym zdaniem, wyrazem,
- nie potrafi opowiadać, nie zadaje pytań, nie wykazuje zainteresowania otoczeniem, nie pragnie wyjaśnień,
- niechętnie podejmuje pracę związaną z rysunkiem czy manualnej, grafomotorycznej,
- nie potrafi liczyć do 10 lub 20,
b) w sferze społeczno - emocjonalnej:
- nie nawiązuje kontaktów,
- stoi na uboczu, nie bawi się z rówieśnikami, mimo zachęty nadal stroni od nich,
- niesamodzielnie, nie próbuje dbać o porządek, nie wykonuje poleceń,
- nie podporządkowuje się, jest nieposłuszne.

Decydujące znacznie w przygotowanie dziecka do nauki szkolnej od urodzenia do siedmiu lat mają rodzice. Dlatego tak ważna jest pedagogizacja rodziców. Rolą dorosłego jest wspieranie nowych możliwości dziecka, tworzenie sytuacji odpowiednich dla tych możliwości.

Od siódmego roku życia, kiedy dziecko przestąpi próg szkoły, duże znaczenie ma nauczyciel dziecka. To właśnie on powinien rozeznać się, z jakimi uczniami będzie pracować. Ponadto powinien:
- dawać emocjonalne wsparcie dzieciom (nauczyciel wytwarza klimat, w którym uczniowie czują się bezpiecznie, pragną poznawać otaczającą je rzeczywistość i uczyć się),
- respektować autonomię dziecka (nie interweniować, gdy w trakcie zabawy lub w trakcie wykonywania jakiegoś zadania robi to na swój sposób),
- zarysowywać linie postępowania, gdy dziecko nie wie lub obawia się błędu przy podejmowanie zadania.

Dla dzieci, które sprawiają wrażenie niegotowych do podjęcia nauki szkolnej mimo wieku wykazującego obowiązek szkolny, dobry nauczyciel organizuje różne formy postępowania wychowawczego, które sprzyjają osiąganiu stopnia rozwoju intelektualnego, społecznego i fizycznego niezbędnego do podjęcia obowiązków szkolnych.

W przypadku dzieci, które nie wykazują dojrzałości szkolnej mimo skończonych siedmiu lat, można je odroczyć od obowiązku szkolnego za zgodą rodziców i poradni psychologiczno-pedagogicznej.

Nie każde dziecko więc, które skończy siedem lat, kwalifikuje się do rozpoczęcia nauki w szkole. Bywa tak, że dziecko sześcioletnie jest w pełni dojrzałe do pójścia do szkoły. Posiada naturalny pęd do wiedzy, poznawania świata, do uczenia się.

Dlatego też niezmiernie ważna jest obserwacja dziecka przez rodziców i nauczycieli, którzy współpracują razem dla dobra dziecka. To głównie od nich zależy bowiem dobro dziecka, a także przyszłe losy jego kariery szkolnej.

U większości dzieci uczęszczających do tzw. "zerówki" gotowość do podjęcia nauki szkolnej dokonuje się niepostrzeżenie i nie wymaga specjalnych zabiegów ani ze strony rodziców, ani ze strony nauczycieli. Cała praca wychowawcza w oddziale przedszkolnym zmierza do zapewnienia dziecku dobrego startu w szkole. Zdarza się, że niektóre dzieci nie osiągają dojrzałości szkolnej w siódmym roku życia i z tego powodu odraczane są z obowiązku szkolnego. Te dzieci wymagają szczególnej troski i fachowej pomocy. Wśród dzieci przekraczających próg szklony są takie, które rozpoczynają obowiązki szkolne z niepełną dojrzałością szkolną, tym dzieciom potrzebna jest specjalistyczna pomoc, bo narażone są na poważne niepowodzenia w szkole. O tym czy dziecko pójdzie do szkoły mimo braku dojrzałości szkolnej, czy zostanie odroczone, zawsze decydują rodzice, po zasięgnięciu opinii pedagoga oraz psychologa. Są to trudne decyzje, które muszą być poprzedzone rzetelną diagnozą dziecka, pozwalającą określić jego dojrzałość umysłową, fizyczną, społeczną i emocjonalną.

Pójście dziecka do szkoły jest ważnym wydarzeniem nie tylko dla dziecka, ale również dla jego rodziców, którzy z niepokojem myślą o najbliższej nauce swojego dziecka. Swoje dziecko widzą jako dobrego ucznia, który osiąga sukcesy w szkole, jest chwalone, wyróżniane i nagradzane.

Rodzice dzieci, które niebawem rozpoczną naukę szkolną, powinni pamięta, że o tym, jak dziecko będzie sobie radziło w szkole, decyduje już siedem pierwszych lat jego życia.

Bibliografia:
B. Okoń: Dojrzałość szkolna czy dojrzałość szkoły - dylematy "progu szkolnego", "Edukacja" 1999, nr 1.
J. Szuler: Kiedy dziecko osiąga dojrzałość szkolną?, "Nowa Szkoła" 1979, nr 3.
A. Kozłowska: Dojrzałość szkolna nie jest zależna od wieku, "Oświata i wychowanie" 1977, nr 13.

Opracowanie: mgr Małgorzata Szczepańska

Wyświetleń: 4253