Agresja w szkole: formy, przyczyny, zapobieganie

Motto:

"Kwiat potrzebuje słońca, aby być kwiatem,
człowiek potrzebuje miłości,
aby być człowiekiem"

(Phill Bosmans)

SPIS TREŚCI:

Wstęp

1. Agresja - określenie pojęcia

2. Przyczyny występowania zachowań agresywnych

3. Pięć celów agresji wśród dzieci

4. Jak rozpoznać ofiarę i opresora

5. Zapobieganie agresji wśród dzieci

Bibliografia

Załącznik - opis i analiza przypadku

Wstęp

Przemoc stała się dziś jednym z najważniejszych problemów w naszych szkołach. Istniała ona najprawdopodobniej od bardzo dawna. Jednak częstość występowania tego zjawiska powodowała, iż nie prowadzono zbyt często badań nad określeniem form, przyczyn czy środków zaradczych. W Polsce badania nad zjawiskiem przemocy w szkole rozpoczęły się właściwie dopiero w latach osiemdziesiątych. Aktualne badania potwierdzają, iż zjawisko to rozprzestrzenia się w sposób zastraszający.

Dzisiaj największym problemem w szkołach jest przemoc jakiej dopuszczają się starsi uczniowie wobec młodszych kolegów. Wobec uczniów, którzy nie chcą się podporządkować starszym i silniejszym, stosuje się najróżniejsze kary.

Szczególnie niebezpieczne i upokarzające jest zjawisko przypominające wojskową falę. Tzw. otrzęsiny przyjmują niekiedy dość drastyczne formy, dochodzi do ciężkich pobić, wymuszania haraczu, prób uczynienia z pierwszaków służących i chłopców na posyłki, zabieranie młodszym kieszonkowego, wymuszanie przynoszenia z domów cenniejszych przedmiotów itp. Często poszkodowani ze strachu nie zgłaszają tego wychowawcom i dyrekcji. Dochodzi nawet do desperackich aktów porzucania nauki przez prześladowanych, zmiany szkół, a nawet prób samobójczych.

Uczniowie w szkole mogą się również spotkać z przemocą ze strony nauczycieli. Formą takiej przemocy będzie wystawienie niesprawiedliwych ocen - dominacja nauczyciela nad uczniem.

Coraz częściej spotykamy się z agresją ucznia wobec nauczyciela.

Można dziś stwierdzić, że zapanowała "swoista moda" na agresję.

Wskazując na rozmaite źródła rozpowszechniania się agresji mówi się o:
- kryzysie wychowania szkolnego,
- braku autorytetów wychowawczych,
- osłabieniu funkcji wychowawczej rodziców,
- destrukcyjnym wpływie mediów.

Trudno jest wskazać na jedną przyczynę tego zjawiska, jest ich wiele i są one ze sobą powiązane. Mają one związek z przemianami zachodzącymi w naszym społeczeństwie, szczególnie w ciągu ostatnich lat.

Na tle ogólnego rozprężenia moralnego w państwie, zaniku autorytetów oraz wzorców, szkoła znajduje się na "widelcu", jest widoczna, łatwa do oskarżenia i posiada nikłe możliwości obrony.

Na szczęście można zmieniać nastawienia dzieci, nauczycieli i rodziców, prowadząc z nimi rozmowy na temat przemocy, czyniąc to nie z pozycji krytyków, sędziów czy moralizatorów, lecz okazując zrozumienie i oferując współpracę w przeciwdziałaniu tym zjawiskom.

Agresja - określenie pojęcia.

Coraz częściej używane słowo "agresja" pochodzi z języka łacińskiego - aggressio i oznacza zachowania indywidualne oraz społeczne, których wspólną cechą jest zadawanie bólu, krzywdy i cierpienia drugiemu człowiekowi, z intencją szkodzenia. Przy zachowaniach indywidualnych w grę wchodzi sfera emocjonalna i psychiczna człowieka, zmierzająca do wyładowania niezadowolenia lub gniewu na osobach lub rzeczach. Działający podmiot, może agresję ukierunkować nie na inne osoby, lecz na samego siebie i wówczas mówimy o autoagresji. O agresji mówi się także na płaszczyźnie stosunków społecznych, prawnych i politycznych. Największym przejawem agresji w układach międzynarodowych, w historii dziejów była druga wojna światowa.

W literaturze psychologicznej termin "agresja" ma dwa znaczenia. Pierwsze odnosi się do obserwowalnych faktów behawioralnych, nazywanych zachowaniami lub czynnościami agresywnymi, drugie zaś do mechanizmów psychologicznych, związanych z cechami osobowości. Odpowiedniejszy jest tu więc termin "agresywność".

Agresję można także objaśniać na trzy sposoby: traktując ją jako instynkt, jako następstwo frustracji, bądź jako nawyk, czyli rezultat uczenia się. Teoria instynktów wskazuje na wrodzone skłonności agresywne, czyli instynkt, który jest nieustannym źródłem agresji. Teoria frustracji - agresji utrzymuje, że źródłem agresji może być frustracja, prowadząca jeśli tylko się pojawi, do powstania agresywnych impulsów. Frustracja wg teorii Berkowitza wywołuje gniew, będący specyficzną emocją dla agresji i jest jej niezbędnym podłożem. Jednak gniew to zaledwie gotowość do agresywnego zachowania, które może pojawić się lub nie. Koncepcja Berkowitza tłumaczy, dlaczego pewne sytuacje są agresjotwórcze tylko dla pewnych osób i podaje wyuczone sposoby interpretacji jako podstawowe przyczyny wzbudzania gniewu i aktualizowania go w akcie szkodzenia. A. Bandura za główną przyczynę agresywności uznał jej wyuczenie się przez jednostkę, ponieważ nikt nie przychodzi na świat z umiejętnością posługiwania się nożem, bronią, słownego dokuczania itp. Toteż jasne jest, że zostały one nabyte i utrwalone w procesie uczenia się. Uczenie się agresji przez jednostkę odbywa się głównie poprzez uczenie się obserwacyjne. Bezpośrednie obserwowanie modela sprawia, że jednostka dowiaduje się, jak można przejawić działanie agresywne oraz zapamiętuje plan, schemat działania. Źródłem wpływu modelującego są przede wszystkim rodzice, zachowujący się agresywnie czy stosujący surowe kary, a także rówieśnicy i grupy podkulturowe oraz środki masowego przekazu. Ogromne znaczenie w procesie uczenia się agresji mają bezpośrednie doświadczenia jednostki, w tym zwłaszcza wygrywane bójki, czy skuteczne odpieranie ataków. O powstaniu nawyku agresywnego zachowania decyduje wystąpienie wzmocnień pozytywnych po ich przejawieniu. Wzmocnieniami są nagrody materialne, aprobata osób znaczących, redukcja bólu w przypadku skutecznego kontrataku.

Wiolet Oaklander pisze: "Mam jednak wrażenie, że czyny agresywne nie są rzeczywistym wyrazem złości, lecz wywodzą się z własnych uczuć. Czyny agresywne, często zwane czynami antyspołecznymi, mogą przejawiać się jako zachowania destruktywne, takie jak niszczenie mienia, kradzieże, podpalanie. W dziecku, które ucieka się do wrogich, przykrych zachowań, widzę dziecko, które w swoim wnętrzu jest pełne gniewu, czuje się odepchnięte, jest niepewne, zastraszone i dotknięte, często posiadające bardzo słabo rozwinięte poczucie własnej wartości... Nie jest ono wstanie - lub ze strachu nie jest gotowe - do wyrażania własnych uczuć, bowiem gdyby to uczyniło, mogłoby stracić siłę, potrzebną do przejawiania swoich agresywnych zachowań."

Agresja w formie zachowań aspołecznych, destruktywnych jest wyrazem niskiego poczucia własnej wartości oraz głębokiej niepewności, strachu i frustracji. Należy rozumieć ją jako wołanie o pomoc.

Przyczyny występowania zachowań agresywnych.

a) Przyczyny wywołane nie zaspokojeniem podstawowych potrzeb dzieci.

Jedną z przyczyn agresywnego zachowania się dzieci są frustracje wywołujące wystąpienie poczucia krzywdy, emocji, gniewu lub zdenerwowania. Powstają one na wskutek przeszkadzaniu dziecku w zabawie, obraźliwych przezwisk kolegów, otrzymanie na lekcji niskiej oceny, stosowanie przez rodziców surowych kar fizycznych, zaistnienia przykrych dla dziecka wydarzeń losowych.

Powstawaniu agresywnego zachowania sprzyja zwłaszcza blokada potrzeby uznania społecznego oraz potrzeby samodzielności. Potrzeba uznania społecznego jest zaspokajana przez pozytywne kontakty uczuciowe z bliskimi osobami. U dziecka te funkcje spełniają przede wszystkim rodzice, jeśli akceptują swoje dziecko, odnoszą się do niego życzliwie, zapewniają mu opiekę i pomoc w trudnych sytuacjach. Zbyt częste upominanie dziecko przez rodziców, wytykanie mu różnych wad i braków, porównywanie z innymi jest przyczyną powstania blokady potrzeby uznania społecznego. Nadmierne ograniczanie samodzielności dziecka wywołuje jego sprzeciw oraz pobudza je do agresywnego zachowania.

b) Oddziaływanie modeli zachowań agresywnych.

Agresja może powstawać pod wpływem oddziaływania jej modeli, czyli wzorów zachowania występujących w otoczeniu, mimowolnie naśladowanych przez dziecko. Funkcje tę spełnia agresywne zachowania rodziców, krewnych sąsiadów, rodzeństwa lub kolegów szkolnych, z którymi to ma liczne kontakty. Niewątpliwie poważnym źródłem zagrożenia dla młodych ludzi jest czerpanie wzorców złych zachowań z mediów (telewizja, internet, prasa).

c) Zmiany chorobowe w organizmie dzieci.

Agresywne zachowanie się może powstawać na podłożu zachodzących w organizmie zmian chorobowych. Jest ono wtedy jednym z objawów niektórych zaburzeń nerwicowych oraz chorób psychicznych. Dzieci takie z błahych powodów denerwują się, wpadają w gniew, obrażają się, co sprzyja występowaniu agresji.

d) Indywidualne doświadczenia nabyte przez dziecko.

Jedną z form agresywnego zachowania jest agresja instrumentalna. Kształtuje się ona pod wpływem indywidualnych doświadczeń nabytych przez dziecko. Opierając się na nich wytwarza się u niego przekonanie, że za pośrednictwem agresywnego zachowania można uzyskać różne korzyści osobiste, zrealizować własne cele i pragnienia. Sprzyja tu kierowanie się zasadą "przepychania się łokciami przez życie", kult siły i przemocy, dążenie do osobistego sukcesu nawet wtedy, gdy dzieje się to ze szkoda dla innych.

e) Przyczyny wynikające z uwarunkowań pedagogicznych.

Podstawowe źródła należy rozpatrywać w dwóch płaszczyznach:
a) osobistym stosunku do pełnionej profesjonalnie roli wychowawcy,
b) niedostatecznym merytorycznym przygotowaniu do funkcjonowania w zawodzie oraz braku doświadczenia pedagogicznego, które zdobywa się poprzez konfrontację wiedzy zdobytej w trakcie studiów z własna praktyką wychowawczą.
Do podstawowych błędów, jakie może popełnić nauczyciel należą:
- nie uwzględnianie zasady indywidualizacji w procesie nauczania i wychowania,
- niedocenianie znaczenia dokładnej znajomości ucznia oraz jego podstawowego środowiska życia - rodziny,
- za dużo ingerencji ze strony dorosłych (uszczęśliwianie, pilnowanie, kontrola dzieci),
- ograniczona ruchliwość (za dużo siedzenia na krzesłach lub przy stołach, za mało przestrzeni do ruchu),
- zbyt wysokie wymagania, przesycenie bodźcami - "normy do wykonania" nie odpowiadające możliwościom dzieci, wprowadzanie zbyt wielu rzeczy nowych, ciągłe motywowanie,
- brak konsekwencji w zakresie stawianych dzieciom i młodzieży wymagań i egzekwowania ich spełnienia,
- brak poszanowania godności osobistej ucznia (nietaktowne i brutalne traktowanie go, poniżające, ironiczne komentarze i uwagi),
- chłodna reakcja na pozytywne zachowanie dzieci,
- słowa zabijające komunikację ("Ile razy mówiłem, że..", Kiedy wreszcie zaczniesz słuchać itp.)
- nieprzestrzeganie zasady obiektywizmu i bezstronności w ocenianiu uczniów,
- stwarzanie uczniom sytuacji uprzywilejowania ze względu na pozycję społeczną rodziców,
- nieumiejętność nawiązywania kontaktów z rodzicami.

f) Wpływ środowiska rodzinnego.

To rodzice są pierwszymi nauczycielami swych dzieci, stanowią dla nich wzór do naśladowania i nikt nie zastąpi dziecku miłości czy autorytetu matki i ojca.

Do podstawowych przyczyn błędów popełnianych przez rodziców zaliczyć należy:
- przenoszenie doświadczeń wyniesionych z domu rodzicielskiego do własnej praktyki wychowawczej, bez liczenia się z faktem, że zasadniczym zmianom uległy na przestrzeni minionych lat warunki życia oraz bez uwzględniania indywidualnych właściwości dziecka,
- emocjonalne nastawienie do dziecka ze strony głównego opiekuna. (stwierdzono związek pomiędzy brakiem ciepła oraz zaangażowania w sprawy dziecka, a jego późniejszymi tendencjami do agresji i wrogości wobec innych ludzi),
- bezrefleksyjne naśladowanie postępowania innych osób,
- postawa przyzwalająca i tolerancyjna wobec dziecka połączona z brakiem ustalenia jasnych granic wobec agresywnego zachowania w stosunku do rówieśników, rodzeństwa i dorosłych,
- rodzic "nie znoszący sprzeciwu", używający takich metod jak bicie, brutalne traktowanie, ostre wybuchy gniewu (przemoc zrodzi przemoc),
- wiązanie z dzieckiem zbyt wygórowanych ambicji i aspiracji.

Obecnie rodzice przestają być dla swoich dzieci źródłem mądrości życiowej. Zmęczeni trudnościami codziennego życia, zgorzkniali rozczarowaniami i brakiem perspektyw, bywają napięci, rozdrażnieni, skłonni do wybuchów gniewu. Wiele dzieci nie wytrzymuje tak silnego obciążenia psychicznego, opierając się temu, przeciwdziałają w różny sposób. Mechanizmy obronne to bunt, opór, prowokowanie, chęć odwetu, kłamstwo, wykręty, narzucanie swej woli, znęcanie się, niegodzenie się z przegraną, organizowanie się, tworzenie sojuszów, wycofywanie się, ucieczki, wagary itp.

W literaturze od dwóch tysięcy lat zarzuca się rodzicom:
- rozpieszczanie dzieci
- nadmierną pobłażliwość
- tolerowanie "wybryków"
- nie licznie się ze słowami w obecności dzieci
- rozwijanie u nich pychy i zarozumiałości
- zamiłowanie do bogactwa i rozrzutnego trybu życia
- skłonność do intryg
- zazdrość
- pasożytnictwo
- lenistwo
- wstręt do pracy.

Takie zarzuty pod adresem rodziców formułował Kwintylian, A. Frycz Modrzewski, Makarenko, Gorki, Korczak.

g) Filozofia walki.

We współczesnej dobie liberalizmu pojawia się nowa filozofia życiowa oparta na ekspansji, konkurencji i sukcesie. Jej istotą jest bezwzględna konkurencja, chęć osiągania sukcesów za wszelką cenę. Jest to filozofia, której istotą jest uzyskiwanie przewagi nad innymi. Wartość człowieka jest mierzona jego przewagą nad drugim.

h) Wpływ na brak wzorców i wartości mają również przekazy telewizyjne.

Nie chodzi tu jedynie o eksponowanie przemocy, ale o lansowany wzór człowieka osiągającego sukces bezwzględnym często brutalnym postępowaniem.

Rodzice powinni ingerować w to, co oglądają w telewizji ich dzieci, w jaki sposób spędzają wolny czas. Ale często ich nie ma w domu, są nieobecni w życiu dziecka. Nie ma osoby, która wprowadziłaby dzieci w świat powinności.
Skutek tego, to - dzieci poszukują tożsamości w grupach rówieśniczych.

Pięć celów agresji wśród dzieci i młodzieży

1. Agresja jako walka z elementami zabawy
Cel: wypróbowanie swojej siły, radość ze zwycięstwa, itp. Niebezpieczeństwo: zabawa może mieć poważne następstwa, czasem krwawe.
2. Agresja jako obrona przed zagrożeniem
Cel: przezwyciężenie strachu, unikanie obrażeń, itp.
Niebezpieczeństwo: zniszczenie przeciwnika.
3. Agresja jako reakcja na frustracje
Cel: wyrównanie krzywd, odwet za przegraną, za upokorzenie.
Niebezpieczeństwo: czyste zaspokajanie potrzeb zastępczych.
4. Agresja jako "wywiad"
Cel: badanie możliwości i granic tego, co dozwolone, wyznaczanie własnego i obcego terytorium, itp.
Niebezpieczeństwo: egoistyczne dążenie do władzy.
5. Agresja jako ukryte pragnienie miłości
Cel: pozyskanie uwagi, wsparcia, miłości, itp.
Niebezpieczeństwo: zdobywanie "negatywnego" zainteresowania.

Jak rozpoznać ofiarę i opresora

Oto następujące wskazówki pomagające rozpoznać ofiarę przemocy:
- ofiara jest często obiektem dokuczania, przezywania, albo wyśmiewania (np. może nosić brzydkie nazwisko); inni wydają jej rozkazy, wysługują się nią: zachowuje się jako osoba podporządkowana, zdominowana
- inni urządzają sobie zabawy jej kosztem, robią to w ubliżający sposób
- jest potrącana, kopana i nie umie się bronić, gdy wejdzie w kłótnie lub w walkę, wychodzi z niej przegrana - często płacze
- książki, pieniądze i inne przedmioty będące własnością ofiary są odbierane, niszczone lub rozrzucane
- ofiara nosi na sobie ślady przemocy: ma sińce, zadrapania, podarte ubranie
- często jest izolowana
- niechętnie włącza się ją do wspólnych działań
- wygląda na osobę cierpiącą, nieszczęśliwą, depresyjną
- trzyma się blisko dorosłych
- ma trudności w wypowiadaniu się w klasie
- pogarsza się w nauce
- nie ma kolegów i ona nie odwiedza innych
- boi się chodzić do szkoły
- chodzi do szkoły i ze szkoły dziwną trasą
- ma niespokojny sen, krzyczy w nocy, domaga się dodatkowych pieniędzy
- potencjalne ofiary mogą być potencjalnie słabsze od rówieśników, być mniej sprawne w grach fizycznych, mieć niższą samoocenę, trudności we wchodzeniu do grupy i byciu w grupie
- może mieć wybuchowy charakter i odpowiadać słownie lub fizycznie na ataki
- być hiperaktywna, ofensywna i wytwarzająca napięcie
- niezdarna i irytująca w swych zwyczajach
- nie lubiana przez nauczycieli i innych dorosłych
- może sama używać przemocy wobec słabszych od siebie.

Opresor wykonuje te aktywności, którym poddana jest ofiara. Następujące wskazówki pomagają nam rozpoznać opresora:
- sprawcy mogą być fizycznie silniejsi od rówieśników oraz sprawniejsi w aktywnościach sportowych i walkach
- mają silną potrzebę dominacji i podporządkowania sobie innych
- mają gorący temperament, łatwo wpadają w złość, są impulsywni i mają niską tolerancję na frustrację oraz sprzeciw
- z trudem poddają się obowiązującym normom, mogą starać się o uzyskiwanie przewagi drogą oszustwa
- są buntowniczy, chętnie się sprzeciwiają, są agresywni wobec dorosłych
- są postrzegani jako twardzi, wykazują niską empatię wobec słabszych
- mają najczęściej pozytywny obraz samego siebie
- często w młodszym wieku angażują się w działania aspołeczne
- wchodzą w złe towarzystwo.

Zapobieganie agresji wśród dzieci.

Przemoc w szkole, będąca różnego rodzaju formą agresji, tkwi głęboko w strukturze ludzkiej psychiki. Ponieważ agresji nie jest się w stanie zatrzymać, trzeba ją tylko ukierunkować, żeby znalazła bezpieczne ujście, bo radzenie sobie z agresją to umiejętność radzenia sobie z emocjami.

Oddzielną kwestią jest to, czy nauczyciele są przygotowani do radzenia sobie ze zorganizowaną agresją wśród uczniów.

Jednym ze środków zapobiegających przemocy jest powołanie zespołów do spraw przestępczości nieletnich. Pomocnym środkiem przeciw agresji w szkole jest propagowanie zachowań prospołecznych, kształtowanie zainteresowań dzieci i młodzieży, stwarzanie im szans samorealizacji, wyposażanie uczniów w konkretne umiejętności w zakresie komunikacji interpersonalnej, radzenia sobie ze stresem, rozwiązywania problemów, samooceny (adekwatna samoocena jest warunkiem prawidłowego funkcjonowania człowieka), samopoznania i kontroli emocjonalnej. Poczucie własnej wartości u dzieci, zorientowanie się w swoich mocnych stronach daje bodziec do podejmowania działań i kształtuje prawidłowe relacje ze światem. Nietrafna ocena swojej wartości powoduje naruszenie funkcji osobowości. Ktoś, kto akceptuje siebie, spostrzega także otaczający świat jako bezpieczne miejsce. Znaczącą rolę w szkole w tym zakresie odgrywa dobry samorząd uczniowski, harcerstwo i inne organizacje i stowarzyszenia.

Wreszcie idzie o tworzenie przyjaznej atmosfery w szkole, aby uczniowie czuli się w niej bezpiecznie i odczuwali potrzebę przebywania w niej, a także odbudowywanie zaburzonej komunikacji interpersonalnej w relacjach uczeń - nauczyciel - rodzic. Konstruktywne porozumiewanie się jest istotnym wymiarem stanowiącym o klimacie społeczności danej szkoły i poziomie osiąganych przez nią efektów dydaktycznych i wychowawczych. Nabiera szczególnego znaczenia w sytuacji trudności edukacyjnych przeżywanych przez znaczną liczbę młodych ludzi. Wiele potrzeb duchowych, moralnych, kulturalnych i fizycznych dziecka można zaspokoić, realizując szkolny program nauczania. Skuteczność edukacji ma jednak ścisły związek z jakością kontaktów pomiędzy uczniami i nauczycielami.

W komunikacji ważnym elementem jest umiejętność słuchania. Podstawowym celem aktywnego słuchania jest zrozumienie funkcjonowania innego człowieka poprzez empatię. Słuchanie wymaga angażowania wszystkich władz umysłowych, koncentracji i dyscypliny. Rolą nauczyciela jest raczej słuchanie niż mówienie, raczej obserwowanie niż skupianie się na sobie.

Ludzie mogą porozumieć się tylko wtedy, kiedy mówią szczerze. Potrzebne są jasne wypowiedzi i stanowiska w danych sprawach. Nieszczerość prowadzi do problemów z komunikowaniem się.

Należy u uczniów kształtować postawę asertywności. Asertywność to zachowanie pomagające w konkretnym i zdecydowanym komunikowaniu potrzeb, chęci i uczuć innym ludziom, bez naruszania w jakikolwiek sposób ich praw. Jest to alternatywa zachowania agresywnego, manipulacyjnego i biernego.

"Głuchota" dorosłych na potrzeby dzieci i młodzieży powoduje blokowanie własnych uczuć, utratę godności, tłumienie własnego "ja", co w konsekwencji prowadzi do wyzwalania się agresji.

Konwencjonalnym sposobem eliminowania agresji jest karanie za agresywne zachowania. Jednakże, karząc za agresję możemy uzyskać rezultat odwrotny od zamierzonego - nie likwidację, lecz utrwalenie zachowań agresywnych. Karanie za agresję przynosi często pozorne i krótkotrwałe efekty. Karana agresja może ulec stłumieniu i manifestować się w postaci wrogich myśli, pragnień, wyobrażeń lub doprowadzić może do tzw. przemieszczania agresji, gdzie dziecko "wyładuje" napięcie emocjonalne na innych obiektach w sytuacjach, w których nie czuje się zagrożony ukaraniem.

Nasuwa się pytanie "Czy wobec tego należy w ogóle stosować kary?"

Kary należy stosować, ale ze szczególną rozwagą. Należy jednak pamiętać o następujących zasadach:
- nie stosuj kar fizycznych - nie można eliminować u kogoś zachowań agresywnych, samemu będąc agresywnym,
- karanie słowne, perswazyjne, "psychologiczne" wymaga opanowania własnych negatywnych emocji - nie karz w uniesieniu, w zdenerwowaniu,
- jeśli karzesz, staraj się, aby dziecko rozumiało sens stosowanej kary, wyjaśnij za co i dlaczego został ukarany,
- karząc za zachowania agresywne, równocześnie dostrzegaj i nagradzaj pozytywne zachowania dziecka.

Słuszne stają się tu słowa Phila Bosmana "Kwiat potrzebuje słońca, aby być kwiatem, człowiek potrzebuje miłości, aby być człowiekiem", a także słowa ks. Malińskiego "... można nawracać błyskawicami, gromami i zawieruchą, albo światłem świeczek choinkowych, ogniami bengalskimi i śpiewem kolęd. Można nawracać ludzi cierpieniem, poważnymi rozmowami, pouczeniami i karą, albo żartem, dowcipem, uśmiechem i pogłaskaniem po głowie... W naszych kontaktach z ludźmi krzyk i kara powinny stanowić wyjątek, a na co dzień ciepło, serdeczność i przytulenie do serca."

Wiodącą rolę wśród instytucji, które zapobiegają zachowaniom aspołecznym dzieci i młodzieży pełni szkoła i odpowiednie terenowe organy oświaty oraz organy wymiaru sprawiedliwości - sąd rodzinny oraz policja. Obok instytucji państwowych w resocjalizacji biorą udział także organizacje społeczne, młodzieżowe i zawodowe. Należałoby tu wymienić m.in. Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, Centrum Pomocy Rodzinie, CARITAS, Ośrodek Pomocy Społecznej, Związek Harcerstwa Polskiego. W wielu sytuacjach nauczyciel może zwrócić się po pomoc do w/w instytucji.

W eliminowaniu przemocy ważną rolę odgrywa współpraca z rodzicami. Wspierając działania szkoły, wszystkim winno towarzyszyć zaangażowanie.

Kilka rad komunikowania się z dzieckiem.

Dzieci uczą się od nas:

- Dziecko krytykowane - uczy się potępiać.
- Dziecko żyjące w nieprzyjaźni - uczy się agresji.
- Dziecko wyśmiewane - uczy się nienawiści.
- Dziecko zawstydzane - uczy się poczucia winy.
- Dziecko żyjące w tolerancji - nabiera cierpliwości.
- Dziecko zachęcane - uczy się wiary w siebie.
- Dziecko rozumiane - uczy się oceniać.
- Dziecko traktowane uczciwie - uczy się sprawiedliwości.
- Dziecko żyjące w bezpieczeństwie - uczy się ufać.
- Dziecko przyjmowane takim, jakie jest - uczy się akceptować.
- Dziecko otoczone przyjaźnią - uczy się szukać w świecie miłości.

Bibliografia

1. J.C. Dobson. Emocje - czy można im ufać. Warszawa 1992.
2. A. Domaradzka. Skąd tyle agresji? "Edukacja i dialog 2002", Nr 3.
3. T. Gordon. Wychowanie bez porażek w szkole. Warszawa 2000.
4. D.Goleman. Emocje destrukcyjne. Poznań 2003.
5. H. Izdebska. Szczęście dziecka. Warszawa 1988.
6. L. Pytka. Pedagogika resocjalizacyjna. Warszawa 1995.
7. M.Przetacznikowa, Z. Włodarski. Psychologia wychowawcza. Warszawa 1983.
8. H. Spionek. Trudności wychowawcze i przestępczość nieletnich. Wrocław 1956.
9. A. Schneethaler. Kiedy trzeba powiedzieć nie. Warszawa 2000.
10. A. Bandura, R.H.Walters. Agresja w okresie dorastania. Warszawa 1968.
11. M. Tyszkowa. Zachowanie się dzieci szkolnych w sytuacjach trudnych. Warszawa 1972.
 

Opracowanie: Elżbieta Żurek

Wyświetleń: 16213