Co to jest dysleksja?

Dysleksja rozwojowa to specyficzne trudności w opanowaniu umiejętności czytania i pisania u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym. Trudności te spowodowane są nieprawidłowym funkcjonowaniem układu nerwowego, a w szczególności zaburzeniami pamięci, funkcji poznawczych, opóźnieniami w rozwoju mowy i kłopotami z orientacją.

W obrębie dysleksji rozwojowej wyróżniamy kilka postaci trudności:
dysleksja - specyficzne trudności w opanowaniu umiejętności czytania,
dysortografia - specyficzne trudności w opanowaniu poprawnej pisowni (w tym błędy ortograficzne),
dysgrafia - specyficzne trudności w osiągnięciu odpowiedniego poziomu graficznego pisma (mało czytelne).

Trudności w czytaniu i pisaniu dostrzegane są dopiero u dzieci w okresie nauczania zintegrowanego, a powinien zauważyć je nauczyciel w klasie "0",a nawet w przedszkolu. Już u przedszkolaka można stwierdzić objawy, które cechują dzieci "ryzyka dysleksji" - dzieci z nieprawidłowej ciąży, porodu, nieharmonijnego rozwoju:
- opóźniony rozwój mowy,
- słabe umiejętności językowe (trudności z wypowiadaniem złożonych wyrazów, budowaniem poprawnej wypowiedzi i zapamiętywaniem nazw),
- opóźniony rozwój ruchowy,
- słaba koordynacja ruchów podczas czynności samoobsługowych, rysowania, i zabaw ruchowych.

Rodzaje zaburzeń rozwojowych, typowe trudności w czytaniu i pisaniu.

1. Lateralizacja i jej zaburzenia.

Lateralizacja to funkcjonalna przewaga, czyli stronność przejawiająca się preferencją do używania oka, ręki i nogi leżących po jednej stronie osi ciała.

Wyróżniamy dwa rodzaje lateralizacji:
- lateralizacja jednorodna - norma rozwojowa:
    lateralizacja prawostronna - P
    lateralizacja lewostronna - L
- lateralizacja niejednorodna - jest niekorzystna dla procesu nauki, lateralizacja skrzyżowana (może świadczyć o nie wykształceniu się dominacji jednej z półkul mózgowych dla danej pary narządów).
Szczególnie negatywny wpływ ma lateralizacja skrzyżowana w zakresie oka i ręki, gdyż utrudnia kształtowanie się koordynacji wzrokowo - ruchowej.
lateralizacja nieustalona, brak dominacji. Cechuje ją obniżenie sprawności w zakresie obu rąk. Powoduje to opóźnienia w orientacji przestrzennej oraz koordynacji wzrokowo - ruchowej (litery niekształtne, w nierównych odstępach, o puszczanie linijek, zaczynają pisać od środka wiersza).

Typowe trudności w czytaniu i pisaniu.
Zaburzenie orientacji kierunkowej:
- inwersja statyczna(zaburzenie odtwarzania kształtów liter), mylenie liter o podobnym kształcie, a innym ułożeniu w przestrzeni(b-d, b-p, d-g, n-u, 6-9),
- inwersja dynamiczna, czyli przestawianie liter w dwuznakach sz-zs, zmiana kolejności sylab w wyrazach mata-tama, a nawet kolejności całych wyrazów.
- błędne odtwarzanie liter, w tym pismo lustrzane(odwrócenie zarówno kształtu, kolejności jak i kierunku kreślenia liter-od strony prawej ku lewej).

2. Orientacja przestrzenna i jej zaburzenia.

Zaburzenia orientacji przestrzennej powodują:
- trudności w rozumieniu stosunków przestrzennych zachodzących w przestrzeni, na płaszczyźnie oraz między poszczególnymi elementami względem siebie,
- trudności z opanowaniem pojęć przestrzennych typu: góra-dół, wyżej-niżej, prawo-lewo,...
- nieprawidłową lub chwiejną orientację w schemacie własnego ciała i osób stojących naprzeciw,
- trudności w swobodnym poruszaniu się w przestrzeni zgodnie z instrukcją,
- trudności w zachowaniu właściwego kierunku podczas czytania i pisania (od strony lewej do prawej),
- mylenie liter, cyfr o podobnym kształcie, ale innym układzie przestrzennym (n-u, b-p, z-s, m-w, E-3), przestawianie kolejności liter, sylab, odwracanie położenia liter,
- przeskakiwanie linijek druku w trakcie czytania,
- trudności w poprawnym rozmieszczeniu wyrazów na stronie, wyrazy i litery są ściśnięte lub rozrzucone,
- trudności na lekcjach wychowania fizycznego, geografii, geometrii i języka polskiego.

3. Zaburzenia analizatora wzrokowego.

Sprawny analizator wzrokowy jest niezbędnym warunkiem prawidłowego przebiegu procesu wzrokowego spostrzegania. Rozwój analizy i syntezy wzrokowej stanowi podstawę wzrokowego spostrzegania i ma ogromne znaczenie w zapamiętywaniu i odwzorowywaniu.

Symptomy zaburzeń percepcji wzrokowej:
- problemy z różnicowaniem, zapamiętywaniem i odtwarzaniem figur geometrycznych,
- trudności w rozpoznawaniu liter asymetrycznych, różniących się położeniem względem osi pionowej (p-g, d-b) oraz osi poziomej (w-m, u-n, b-p, d-g), i przyporządkowaniu do nich fonemów,
- mylenie liter podobnych, różniących się drobnymi elementami graficznymi (a-o, m-n, u-w, l-ł, e-c, h-k),
- popełnianie błędów przy przepisywaniu (opuszczanie liter lub cząstek
wyrazów),
- opuszczanie drobnych elementów graficznych, znaków interpunkcyjnych,
- niewłaściwe rozmieszczenie zapisu na stronicy zeszytu,
- w czytaniu częste przestawianie liter lub cząstek wyrazów,
- niedokładne odczytywanie tekstu, przekręcanie końcówek,
- wolne tempo czytania spowodowane zbyt długą koncentracją nad rozpoznawaniem liter i syntezą wyrazów,
- trudności w rozumieniu czytanego tekstu.

W późniejszych latach nauki zaburzona percepcja wzrokowa powoduje:
- wolne tempo czytania, któremu towarzyszy duże napięcie emocjonalne,
- uporczywe popełnianie błędów ortograficznych,
- trudności w nauce języków obcych,
- problemy w nauce geografii (głównie orientacja na mapie),
- trudności z opanowaniem geometrii (brak wyobraźni przestrzennej),
- problemy w nauce matematyki (brak zrozumienia tekstu zadania),
- trudności w plastyce i technice (prace ubogie w szczegóły, zakłócone proporcje i stosunki przestrzenne).

4. Zaburzenia analizatora słuchowego.

Zaburzona percepcja słuchowa powoduje, że dzieci mogą prawidłowo słyszeć poszczególne dźwięki, ale z potoku mowy nie potrafią wyodrębnić i identyfikować dźwięków po kolei i prawidłowo ich różnicować.

Zaburzenia percepcji słuchowej.

Opóźnienia rozwoju mowy:
- ubogi zasób słownictwa,
- trudności w przyswajaniu długich i trudnych wyrazów,
- pojawiają się agramatyzmy,
- problemy z formułowaniem wypowiedzi ustnych i pisemnych,
- trudności ze zrozumieniem skomplikowanych instrukcji i poleceń słownych,
- nieprecyzyjne różnicowanie słyszanych dźwięków,
- nieprawidłowa realizacja głosek opozycyjnych pod względem miejsca artykulacji (s-sz-ś, z-ż-ź, c-cz-ć), dźwięcznych i bezdźwięcznych (b-p, d-t, g-k, w-f).

Trudności w pisaniu ze słuchu:
- w przypadku głębokiej dysfunkcji słuchowej dyktanda są zlepkiem
przypadkowych liter, sylab i zniekształconych wyrazów,
- lżejsze zaburzenia powodują opuszczanie liter i sylab, gubienie liter przy zbiegu spółgłosek, opuszczanie końcówek wyrazów, łączenie przyimków z
rzeczownikami,
- trudności w pisaniu spółgłosek syczących, szumiących i ciszących (s-sz-ś, c-cz-ć, z-ż-ź) dźwięcznych i bezdźwięcznych (d-t, b-p, g-k, w-f), głosek tracących dźwięczność w śródgłosie i wygłosie (chleb, torebka),
- zmiękczeń przez kreskę i przez "i",
- problemy z różnicowaniem "i" i "j",
- mylą samogłoski nosowe "ą" i "ę" z zestawami głosek -on, -om, -en, -em.

Trudności w nauce czytania:
- problemy z prawidłową syntezą wyrazów,
- głoskowanie bez możliwości dokonania syntezy wyrazu,
- przekręcanie wyrazów, końcówek,
- czytanie nierytmiczne, zaburzona intonacja,
- wolne tempo czytania,
- brak zrozumienia treści czytanego tekstu

Zaburzeniom percepcji słuchowej towarzyszy zwykle słabsza pamięć słuchowa, która powoduje, że dzieci z trudem uczą się wierszy, różnych ciągów słownych, języków obcych oraz tabliczki mnożenia.

Zaburzenia percepcji słuchowej i mowy powodują opóźnienie rozwoju myślenia słowno-pojęciowego przejawiające się w trudnościach w rozumowaniu, wnioskowaniu i uogólnianiu na materiale werbalnym.

5. Zaburzenia rozwoju kinestetyczno-ruchowego.

Przejawiają się mniejszą precyzją ruchów i wolniejszym ich tempem. Dotyczy to dużej (zaburzenia koordynacji dużych grup mięśniowych), jak również małej motoryki (zaburzenia rozwoju manualnego).

Typowe zaburzenia to:
- obniżenie percepcji i szybkości ruchów docelowych (litery są nierówne, zbyt małe lub zbyt duże, wykraczają lub nie dochodzą do linii. Bywa, że dziecko ma trudności z narysowaniem kółka czy laski),
- synkinezja (współruchy) dodatkowe, niepotrzebne ruchy w trakcie wykonywania czynności (dziecko pomaga sobie ruchami nóg, tułowia, szyi czy języka),
- zaburzenia napięcia mięśniowego (ruchy pozbawione są naturalnej swobody, zbyt mocne lub zbyt słabe naciskanie na długopis - litery są nierówne, kartki podziurawione).

6. Zaburzenia graficzne w zakresie pisma.

Zaburzeniom rozwoju ruchowego towarzyszy wzrost napięcia emocjonalnego konsekwencją tego jest zniechęcenie dziecka do pracy, unikanie przykrych zajęć, często też pojawiają się reakcje nerwicowe i negatywne postawy emocjonalne.

Z tego typu zaburzeń (ruchowe i emocjonalne) wynikają zaburzenia graficzne w zakresie pisma zwane dysgrafią. Pismo jest zniekształcone i ma różną postać:
- litery o nierównej wielkości i o nieprawidłowym położeniu,
- różne nachylenie liter w tym samym tekście,
- litery nie mieszczą się w liniaturze,
- zbyt duże lub zbyt małe odstępy między literami,
- litery "drżące" o niepewnej linii,
- pismo niekształtne, niewyraźne, niepowiązane (litery rozrzucone),
- pismo lustrzane,
- trudności ze znalezieniem właściwej linii w liniaturze, opuszczanie linii a nawet całych stron zeszytu,
- problemy z rozplanowaniem pisma na stronie (często zaczynają pisać od środka czy końca kartki).

Opisane trudności charakterystyczne są dla zaburzeń funkcji poznawczych, motorycznych i emocjonalnych. Dezorganizują one naukę dziecka i mają negatywny wpływ na jego osiągnięcia szkolne.

Bibliografia:

I.Czajkowska, K.Herda: Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne w szkole. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1990
E.Górniewicz: Pedagogiczna diagnoza specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu. Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 1995
B.Zakrzewska: Trudności w czytaniu i pisaniu. Modele ćwiczeń. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1999
E.Jakubiak, K.Rygała: Materiały pomocnicze dla klas I-III prowadzących Zespoły korekcyjno- kompensacyjne w szkole. Wojewódzki Ośrodek Metodyczny w Elblągu, Elbląg 1997
 

Opracowanie: EWA SIERGIEJ
nauczycielka nauczania zintegrowanego
w Szkole Podstawowej Nr 4
w Zespole Szkół Nr 2 im. Jana Pawła II
w Działdowie

Wyświetleń: 1391