Katalog

Ewa Siergiej
Zajęcia zintegrowane, Artykuły

Agresywne zachowania dzieci i sposoby ich przezwyciężania

- n +

Agresywne zachowania dzieci i sposoby ich przezwyciężania

Agresja jest zjawiskiem złożonym. Różnice w rozumieniu pojęcia agresji wiążą się z poglądami dotyczącymi jej genezy. Wyróżnia się cztery koncepcje agresji: agresja jako instynkt, agresja jako reakcja na frustrację, agresja jako nabyty popęd i agresja jako zachowanie wyuczone przez wzmacnianie.

Zwolennicy koncepcji agresji jako instynktu głoszą, że człowiek rodzi się z instynktem, który określają również jako instynkt walki. Jest on podstawowym instynktem człowieka, niezbędny do życia, a jednocześnie wiąże się z uczuciem gniewu, który jest podłożem do wystąpienia zachowań agresywnych. Instynkt walki umożliwia zaspokojenie podstawowych potrzeb człowieka.

Agresja jako reakcja na frustrację powstaje wówczas, gdy człowiek w trakcie swoich działań napotyka na różne przeszkody, które uniemożliwiają mu osiągnięcie celu. Wówczas powstaje sytuacja frustracyjna, a jej konsekwencją jest napięcie emocjonalne, które zwiększa możliwość wystąpienia zachowania agresywnego

Przedstawiciele agresji jako nabytego popędu różnią się między sobą, gdyż zwolennicy jednego nurtu uważają, że dominującą rolę spełnia gniew, drudzy zaś, że konfliktowe oczekiwania. Zwolennicy gniewu twierdzą, że jest on popędem wyuczalnym "szarpanie, bicie, drapanie oraz wewnętrzne reakcje trzewne są wrodzonymi reakcjami gniewnymi na pewne sytuacje. Jeśli reakcje te zostaną związane z neutralnymi uprzednio bodźcami sygnałowymi, to będą inicjować reakcję gniewu" (1). Często konsekwencją gniewu są zachowania agresywne.

Zwolennicy koncepcji agresji jako nawyku podkreślają, "że agresywność może być trwałą cechą charakteryzującą całą osobowość człowieka" (2).

Czynnikami wpływającymi na siłę agresywności jest częstość i intensywności doznawanych frustracji i przykrości. Innym czynnikiem decydującym o sile agresywności u człowieka jest stopień wzmacniania agresywnego czyli "nagradzanie", które występuje w chwili po "wyładowaniu się" może to być uczucie zmniejszenia się gniewu, sukcesu czy też dominacji.

Na wzrost siły agresywności ma również wpływ facylitacja społeczna (wzajemny wpływ członków grupy powodujący wzrost zachowań określonego rodzaju) czyli najbliższe otoczenie, rówieśnicy, starsi koledzy i rodzina, którzy mogą dostarczyć wzorów zachowania agresywnego.

Ostatnim czynnikiem wpływającym na agresywność człowieka jest temperament.

Agresja jest zjawiskiem złożonym, dlatego prawdopodobnie "jej siła, częstość występowania, rodzaj manifestowanych zachowań zależą tak jak w ogóle osobowość człowieka od zadatków wrodzonych, aktywności własnej, wpływów środowiska i wychowania" (3).

Często mówimy o agresji konstruktywnej i destrukcyjnej. Agresja konstruktywna występuje u osób prawidłowo przystosowanych do otoczenia, w którym mogą świadomie regulować swoje zachowania i spełniać rolę twórczą. Agresja destrukcyjna zaś "przeradza się w łamanie norm i reguł społecznych, rodzi negatywne konsekwencje w postaci karania czy też odrzucenia ze strony środowiska co podnosi poziom lęku oraz wzmacnia wrogość" (4). Agresja towarzyszy tym dzieciom, które w odpowiedzi na różne sytuacje konfliktowe stosują ją częściej niż ich rówieśnicy. Nie zaspokojone potrzeby psychiczne wpływają na wzrost napięcia emocjonalnego, który jest przyczyną stosowania przez dzieci różnych zachowań zmierzających do ich realizacji.

Zachowania agresywne mogą być przyczyną nieumiejętności zaspokojenia własnych potrzeb z jednoczesnym nieuwzględnianiem potrzeb innych.

Zachowanie agresywne może być skierowane na zniszczenie przedmiotów, przeciwko ludziom lub przeciwko sobie samemu.

Agresja może przejawiać się w formie werbalnej jak również w formie aktów przemocy fizycznej. Szkody wyrządzone zachowaniem agresywnym mogą mieć charakter szkód materialnych (uszkodzenie ciała lub zniszczenie bądź uszkodzenie przedmiotów materialnych) oraz szkód moralnych (poniżenie godności, wzbudzanie poczucia lęku, zagrożenia).

Na agresję fizyczną składają się takie zachowania jak: uderzenie, potrącenie, szarpanie, podstawianie nogi, bójki, przedrzeźnianie, wybuchy złości, wykonywanie czynności drażniących lub sprawiających przykrość danej osobie, niszczenie lub przywłaszczanie różnych przedmiotów.

Drugą formę zachowań agresywnych stanowi agresja słowna. Atak słowny może polegać na grożeniu, straszeniu, wymuszaniu, wyśmiewaniu, nadawaniu złośliwych przezwisk, skarżeniu, donoszeniu, zabranianiu udziału w atrakcyjnych czynnościach. Agresja słowna bywa znacznie dotkliwsza od agresji fizycznej, gdyż rani godność osobistą człowieka, upokarza i ośmiesza go.

Zachowanie agresywne może również przejawiać się w podżeganiu innych do ataku słownego lub fizycznego.

Z. Skorny wyróżnia trzy grupy zachowań agresywnych, które najczęściej występują u chłopców, a mianowicie wywołane zachowaniem i wypowiedziami innych osób, oraz przeszkodami i niepowodzeniami we własnym działaniu.

Obserwując życie szkolne dochodzimy do wniosku, że z zachowaniami agresywnymi spotykamy się na co dzień. Różnią się one między sobą jedynie nasileniem oraz formą. Dzieci przenoszą do szkoły pewne wzorce z domu rodzinnego, który ma dominujący wpływ na zachowanie się dziecka. W rodzinie, w której występują różnego rodzaju patologie społeczne: alkoholizm, przestępczość, prostytucja, zaburzenie struktury (rozpad małżeństwa),dziecko nie ma prawidłowych wzorców postępowania. Brak jest podstawowej wiedzy dotyczącej wychowania i potrzeb dziecka oraz sposobów rozwiązywania konfliktów. Tolerowanie i akceptowanie przez rodziców i opiekunów są zachowania agresywne.

Czasami wystarczy, że w domu mówi się do dziecka językiem agresji, a to już budzi negatywne emocje, które prowadzą do agresji i przemocy.

Rodzice w coraz mniejszym stopniu udzielają wsparcia swoim dzieciom, nie interesują się ich potrzebami, nie kontrolują ich. W konsekwencji dziecko czuje się osamotnione w rodzinie, szuka więc wsparcia w klasie lub w grupie rówieśników, jednak nie zawsze je znajduje. Bywa, że jest izolowane bądź odrzucane. Wówczas ucieka do grup nieformalnych, w których znajduje akceptację i wzorce zachowań. Są one jednak nieakceptowane społecznie, a dzieci i młodzież w nich funkcjonująca jest już głęboko zdemoralizowana.

Długotrwałe niezaspokojenie podstawowych potrzeb biologicznych lub psychicznych pobudza napięcie emocjonalne, a to prowadzi do występowania zachowań agresywnych. Jeżeli uczniowie w środowisku szkolnym przeżywają
brak poczucia bezpieczeństwa, nie potrafią zdobyć uznania, nie mają poczucia sukcesu, jeśli niezaspokojona jest ich potrzeba bliskich i przyjaznych kontaktów z rówieśnikami i nauczycielami oraz potrzeba samodzielności i aktywności, a życie szkolne to tylko nauka, wówczas uczeń nie jest w stanie zaspokoić swoich potrzeb i wówczas ze wzmożoną siłą mogą pojawiać się zachowania agresywne.

Z wzorami agresywnego zachowania dziecko spotyka się dosłownie na każdym kroku. Można jednak wpływ tych niekorzystnych wzorów ograniczyć. Chcąc zapobiegać występowaniu i rozpowszechnianiu się agresji musimy stwarzać warunki umożliwiające uczniom zaspokajanie podstawowych potrzeb. W stosunku do uczniów zachowujących się agresywnie należy zrezygnować z postawy sędziego, który ocenia i karze, ale stać się opiekunem starającym się pomóc dziecku.

Karanie zachowań agresywnych "zwiększa zagrożenie, pogłębia poczucie nie zaspokojenia potrzeby, podnosi napięcie emocjonalne i w rezultacie raczej utrwala niż likwiduje występowanie takich zachowań" (5). Karanie zachowań agresywnych przynosi bardzo często pozorne i krótkotrwałe efekty, gdyż stłumiona agresja ujawnia się z czasem ze zdwojoną siłą. Kara może też prowadzić do ograniczenia i zaniku zachowań agresywnych, jednak zahamowane negatywne reakcje występują dalej w takich sytuacjach, w których nie grozi kara. Stosowanie kar prowadzi do wyuczenia się sposobów jej unikania.

Kary słowne połączone z tłumaczeniem, wyjaśnianiem częściej budzą u karanego poczucie winy, która może stać się przyczyną zmiany zachowań. Należy dążyć, aby dziecko rozumiało sens zastosowanej kary, trzeba wyjaśniać za co i dlaczego zostało ukarane, a przede wszystkim stosować kary wyłącznie perswazyjne.

Stosowane kary muszą być konsekwentne, aby dziecko mogło skutecznie nauczyć się powstrzymywania od zachowań nieakceptowanych. Należy dążyć do ograniczenia kar, gdyż one nie uczą nowych, pozytywnych zachowań.
Dorośli powinni unikać stosowania kar w uniesieniu, gniewie czy złości, gdyż stanowi to wzór zachowania agresywnego, które również prowokuje do agresji.

Karząc za zachowania nieakceptowane równocześnie należy dostrzec różne pozytywne zachowania, a zwłaszcza wszelkie przejawy życzliwości wobec innych, dostrzegania ich potrzeb i udzielania im pomocy. Łączne stosowanie kar i nagród może pozytywnie wpłynąć na proces uczenia się właściwych zachowań. Za pomocą kary hamujemy na jakiś czas występowanie zachowań niepożądanych, a jednocześnie tworzymy sytuację sprzyjającą występowaniu innych, nieagresywnych sposobów dochodzenia do celu, które dzięki stosowaniu nagród zostało utrwalone.

Należy zastanowić się co jest przyczyną agresji. Czy to są niezaspokojone potrzeby, jeśli tak, to jakie? Co należy zrobić, aby umożliwić ich zaspokojenie na terenie szkoły, a może środowiska, czy też domu rodzinnego. Eliminowanie zachowań agresywnych przez tworzenie warunków obniżających przewlekłe napięcie emocjonalne może się okazać znacznie skuteczniejsze niż stosowanie kar. Należy tworzyć takie warunki, które sprzyjałyby pozytywnemu zaspokojeniu potrzeb, a jednocześnie dawały możliwość poznania i zaakceptowania nowych rodzajów reakcji na bodźce, które dotychczas wywoływały zachowania agresywne.

Należy utrwalać świadomość, że zachowania społecznie akceptowane, nieagresywne prowadzą do zaspokojenia ważnej w tym wieku potrzeby kontaktów z rówieśnikami. Trzeba dzieciom dać możliwość samodzielnego dochodzenia do znalezienia pokojowego sposobu rozwiązania konfliktu.

Dziecko codziennie spotyka się z różnymi formami zachowania agresywnego, dlatego też rodzice i wychowawcy powinni dążyć do ograniczenia wpływu niekorzystnych wzorów. Służy temu między innymi rozwijanie zainteresowań czytelnictwem, a szczególnie wspólne rodzinne czytanie, które tworzy więź z dzieckiem, daje możliwość poznania jego marzeń, lęków i problemów. Wspólne rozmowy, rozwiązywanie dziecięcych problemów są podstawą wzajemnego zaufania. Rodzice powinni również interesować się oglądanymi przez dzieci programami telewizyjnymi i grami komputerowymi, gdyż wiele z nich budzi lęk, staje się przyczyną stałego niepokoju i jest jednocześnie podłożem do powstawania zachowań agresywnych.

Nauczyciel dążąc do zapobiegania i rozpowszechniania się agresji wśród uczniów powinien stwarzać warunki umożliwiające zaspokojenie podstawowych potrzeb przez uatrakcyjnienie "życia szkoły". Dziecko w szkole powinno mieć możliwość rozwijania swoich zainteresowań i umiejętności. Szkoła również przez swoje działania wychowawcze powinna propagować wzorce osobowe godne naśladowania. Należy kształtować nastawienie ucznia na zgodną współpracę z otoczeniem, rozwijanie przyjaznych i życzliwych stosunków z innymi. Dzieci muszą wiedzieć, że mają prawo do błędów, a konflikty są zjawiskiem naturalnym w kontaktach między ludźmi, ale jednocześnie należy uczyć dzieci konstruktywnego ich rozwiązywania, negocjowania, przepraszania i przebaczania.

Bibliografia:

Joanna Grochulska: Agresja u dzieci. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1993
Rosemarie Portmann: Gry i zabawy przeciwko agresji. Jedność, Kielce 2003
Krzysztof Zajączkowski: Profilaktyka zachowań dewiacyjnych dzieci i młodzieży. Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 1999

Przypisy:
1. Joanna Grochulska: Agresja u dzieci. WSiP s.22, Warszawa 1993
2. Joanna Grochulska: Agresja u dzieci. WSiP s. 24 Warszawa 1993
3. Joanna Grochulska: Agresja u dzieci. WSiP s.27, Warszawa 1993
4. Krzysztof Zajączkowski: Profilaktyka zachowań dewiacyjnych dzieci i młodzieży. Wydawnictwo Adam Marszałek s.51, Toruń 1999
5. Joanna Grochulska: Agresja u dzieci. WSiP s.40, Warszawa 1993

Opracowanie: EWA SIERGIEJ
nauczycielka nauczania zintegrowanego
w Szkole Podstawowej Nr 4
w Zespole Szkół Nr 2 im. Jana Pawła II
w Działdowie

Wyświetleń: 5193


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.