Wieczór poetycko-muzyczny z okazji 250 rocznicy śmierci J.S. Bacha

Muzyka (Menuet)

Uczeń I

Już dawno chciałem napisać do ciebie

ale ciągle brakuje mi czasu

wiem, że to wymówka

Ważne jest , że wreszcie mi się udało

Wierz mi , lękam się,

czy wyszeptam moje myśli

wystarczająco jasno i zrozumiale

Chciałem ci przez to wszystko powiedzieć

jak uczę się kochać

jak chciałbym się modlić

jak próbuję wierzyć

skąd czerpię siły

i że kocham dźwięki -

one tak wiele wyrażają

Proszę cię,

nie śpiewaj ze mną nigdy w pośpiechu

bo będziemy fałszować

i... śpiewaj przy Świetle 

bo ciemność nie znosi dźwięków

A gdy poczujesz, że jesteś blisko

Powiedz Mu również o mnie

Nie wolno przecież o sobie zapomnieć

Ja będę pamiętał...

Narrator

Jan Sebastian urodził się 21 marca 1685 roku. Był najmłodszy z rodzeństwa. Matka, Elżbieta umarła mu gdy miał lat dziewięć, a zaraz po niej odszedł i ojciec, Jan Ambroży, muzyk miasta Eisenach. W jednym roku mały Sebastian stracił oboje rodziców.

Uczeń II

Egzystencjalny półmrok

zaczyna się

gdy gasną

świece

ludzkiej obecności

Wtedy widać

niewiele

i wciąż gasną

	mało

i wciąż gasną

	NIC

Boże! Kocham Światło!

Uczeń III

Lata spędzone w sercu niemczyzny nadały zasadnicze piętno charakterowi Jana Sebastiana, tak jak na pewno przedwczesna śmierć rodziców odbiła się na jego usposobieniu. Najwcześniejsze lata stały się zatem niezapomnianymi latami szczęśliwości, spokojnego domu, "anielskiego" dzieciństwa na tle romantycznego otoczenia.

Muzyka (Aria na strunę G część III suity D-dur na orkiestrę)

Uczeń I

Czym ty sobie na to zasłużyłeś?

Na trochę smutków

Na trochę strachu

Na trochę niewygody

Na trochę narzekania

Czy coś opuściłem?

Czym Ty sobie zasłużyłeś?

Na nieustanne zbliżanie się...

I choć jeszcze ciągle tak daleko

- to już tak bardzo blisko

Narrator

Toteż gdy tylko Jan Sebastian kończy lat piętnaście, ogląda się za własnym chlebem.

Jeszcze śpiewa sopranem, wstępuje więc do chóru kościelnego w Luneburgu, mieście wrzosowisk. Z liceum, do którego uczęszczał w Ohrdruf, a które u współczesnych zasłużyło sobie na znaczną sławę, wynosi gruntowną znajomość języka łacińskiego. Wykształcenie ogólne kontynuuje w prywatnej szkole przy kościele Św. Michała w Luneburgu. Gdy szybko postępująca mutacja wykluczyła go z chóru, przeszedł do orkiestry jako instrumentalista. Grał na klawikordzie, na altówce, na skrzypcach.

Uczeń III

W Luneburgu rozwija się w młodziutkim Bachu żyłka włóczęgowska. Długie piesze wędrówki po opustoszałych jesiennych polach równiny niemieckiej stają się jego namiętnością. Oczywiście przyświecają tym wędrówkom cele czysto muzyczne. Należy przypuszczać, że w tych samotnych wypraw znajdował szczególne upodobanie. Oglądanie miast, miasteczek, wsi, noclegi w karczmach przydrożnych, spotkania z innymi podróżnymi rozwijały w nim znajomość i miłość kraju. Na pewno stykał się na wsi z muzyką ludową, której niejedno echo potem w twórczości jego odnajdziemy.

Uczeń IV

Wyprawy te odbywał często o głodzie. Świadczy o tym powtarzana przez biografów Bacha legenda, jakoby pewnego dnia stał on głodny przed oknami karczmy, nie śmiejąc wejść do niej, gdyż nie miał grosza przy duszy. Nagle otworzyło się okno oberży i wyrzucono z niego na dwór kilka główek śledziowych. Głodny chłopiec podniósł te główki i - o dziwo! w każdej z nich znalazł po duńskim dukacie. Legenda jak legenda; w to, że Bach głodny stał przed karczmą, łatwo uwierzyć. Znacznie trudniej w te duńskie dukaty.

Muzyka (Polonez)

Narrator

W roku 1703 po paromiesięcznym pobycie w Weimarze, Bach otrzymuje posadę organisty w Arnstadt. Na tej posadzie, mając dużo wolnego czasu, doskonali się w kunszcie gry na "królu instrumentów". Opuszcza Arnstadt już jako wspaniały organista, którego wielką grę podziwiali wszyscy współcześni, zawsze widząc w nim raczej wielkiego wirtuoza niż kompozytora.

Uczeń II

Zamiłowanie do włóczęgi, pokusa dalekich jesiennych czy zimowych wędrówek płata mu nie jednego figla zabawniejsza była wyprawa do Lubeki, gdzie Jan Sebastian tak się zasłuchał w grę słynnego Buxtehudego, że zapomniał zupełnie o mijającym czasie. Otrzymał urlop na cztery tygodnie, wraca do Arnstadt - ku wielkiemu zgorszeniu ojców miasta - po czterech miesiącach.

Muzyka (Marsz)

Uczeń IV

Już wkrótce widzimy go jako organistę nadwornego na dworze panującego księcia weimarskiego, Wilhelma Ernesta. Pobyt w Weimarze jest epoką, w której młody Jan Sebastian zdobywa pierwsze laury jako znawca organów i znakomity, najznakomitszy w Niemczech organista.

Narrator

Z Weimaru przedsiębierze on teraz podróże artystyczne, bądź to dla koncertów, bądź też w charakterze eksperta przyjmującego nowo wybudowane instrumenty z rąk wykonawców dla zamawiających je gmin miejskich czy też religijnych. Wiemy, że w swoich ekspertyzach Bach był sumienny i wymagający, toteż od młodości wzywano go do rozmaitych miast i miasteczek, samego lub też ze starszymi kolegami, celem dokonania oceny. Podróże te zaspokajały jego włóczęgowskie zamiłowania.

Muzyka (Menuet)

Uczeń IV

Na ten czas przypada również podróż Bacha do Drezna, gdzie miał się zmierzyć w konkurencji ze starym organistą francuskim, Marchandem, który pokłócony z dworem wersalskim, bawił u Augusta I. Koncert współzawodników miał się odbyć na dworze Fleminga, wszechwładnego ministra króla polskiego, stryja księżnej Izabeli Czartoryskiej. Marchand, jak twierdzi anegdota, nie czekając na koncert, wyniósł się po cichu do Drezna. W każdym razie Jan Sebastian zwyciężył bezapelacyjnie i jako triumfator pozostał na placu, co mu jeszcze przysporzyło sławy.

Uczeń II

Szanuj dźwięki

szczególnie te wygrywane przez serce

takie delikatne

ciepłe

ciche

zmartwione i radosne

proszę - słuchaczu

szanuj dźwięki

serdeczne

Muzyka (innowacja 3 głosowa)

Uczeń III

Wędrówki jesienne prowadziły młodego muzyka najczęściej do Hamburga, gdzie miał okazję słuchania gry wspaniałych artystów. Grywał tutaj na przykład Reinken, typowy przedstawiciel szkoły północnych organistów.

Uczeń IV

Cóż, kiedy sława nie zawsze wtedy oznaczała pieniądze! Co prawda, pensja Bacha wzrasta stale podczas jego pobytu w Weimarze. Kiedy na początku wynosiła 165 guldenów, teraz wypłacają mu już 350! Ale przy obsadzeniu wakującej posady kapelmistrza książę pomija Bacha.

Narrator

Oczywiście wynika nowy konflikt! Zadzierżysty muzyk upomina się o swoje prawa i wylicza swoje kwalifikacje.

Żądanie dymisji nastąpiło w takiej formie i z tak natarczywym naleganiem, że zgorszony książę Wilhelm Ernest rozkazuje osadzić mistrza w ciemnicy, gdzie trzyma go od 2 listopada do 2 grudnia 1717 roku, po czym "zwalnia go z aresztu i udziela wysoce niełaskawej dymisji".

Uczeń II

Pomóż Panie 

wytrwać w postanowieniach

	w powrocie

	w miłości

Pozwól Panie

abym mógł,

jak Apostoł Jan

wsłuchiwać się w bicie Twego Serca

a potem tak jak on

być wśród tych, których przy mnie postawiłeś i dawać świadectwo

PRAWDZIE

Świadczyć o Twojej

	Miłości, dobroci, miłosierdziu

Wiesz Panie,

że wiele popełniłem błędów

i pewnie jeszcze tyle samo

	albo dużo więcej

ich przede mną.

Jak bardzo chciałbym za nie

Ciebie przepraszać

i żałować.

Rabbuni!

Bądź uwielbiony za czas, który dajesz...

i za Serce, które mówi do serca.

Amen.

Narrator

Teraz następuje w życiu Bacha jeżeli nie najszczęśliwszy, to najspokojniejszy i najpłodniejszy w arcydzieła okres, pobytu w Koethen.

Muzyka (Badinerie - utwór z ostatniej części suity h-moll)

Uczeń I

umieć tak żyć!

aby inni cieszyli się

z mojej obecności

umieć żyć?

pokazywać swoim życiem

że największą radością

jest służba

w duchu Ewangelii

Umieć tak żyć!

Narrator

W cichym bowiem Koethen, miejscu spokojnej i natchnionej pracy, miejscu przyjacielskich wieczorów muzycznych u księcia, spotyka Bacha największe nieszczęście. Kiedy latem 1720 roku wraca Jan Sebastian z podróży do Karlsbadu, dokąd wraz z innymi muzykami towarzyszył księciu, zastaje dom opuszczony i płaczące dzieci pod opieką sąsiadów; Maria Barbara umarła nagle podczas nieobecności męża. Z siedmiorga (?) dzieci, które mu urodziła, zostało przy życiu czworo.

(ktoś zdmuchuje świece)

Uczeń II

Przyjdź i uzdrów

wszelkie choroby ludzkiego ciała

miej litość nad naszymi słabościami

Tylko twoje wybaczające Serce

przywraca nam radość i pewność życia

Tylko Twoje wybaczające Serce...

	rozdarte w bólu włócznią zła i grzechu

Zmiłuj się dobry Jezusie nad naszymi słabościami

Nie wiem co mam więcej mówić

Tylko z Tobą, dobry Jezu,

wszystko to jest możliwe

Ufny w to mówię

Amen.

Muzyka (Aria Mein Glaubiges Herze - fragment kantaty)

Uczeń III

Jeżeli liryka Bacha ustawicznie powraca do tematów żałobnych, tak mówi o końcu, tak często wyraża tęsknotę do zgonu - to niewątpliwie także dlatego, że Jan Sebastian oswoił się ze śmiercią. Małe trumienki, zawierające zwłoki jego dzieci, co roku prawie opuszczają progi jego domostwa. Za Bachem idą wspomnienia śmierci rodziców (w ciągu jednego roku), śmierć w tajemniczych okolicznościach dorosłego syna, Bernarda, i wreszcie ta największa katastrofa domowa: śmierć pierwszej żony.

Uczeń I

Proszę Cię moja Miłości

Pozwól mi

Naucz mnie

	modlić się za tych, których przygniata ból

A ja chcę przepraszać Cię

za wszystkie moje grzechy, które zasłaniają Twoją Miłość i Dobroć

	choćby tylko mnie samemu.

Ufam, że mi je przebaczysz i zapomnisz.

Miej litość dla mnie grzesznika!

Amen.

Muzyka (Koncert d-moll na dwoje skrzypiec)

Narrator

Niespokojny duch Bacha wyraził się także i w tym, że nie mógł on nigdzie zagrzać miejsca; nawet tak spokojnej i płodnej pod względem artystycznym posady u księcia Leopolda.

Uczeń II

Najgorzej jest

gdy nie pytam

choć nie mam odpowiedzi

Źle jest

gdy pytam sam siebie

i nie znajduję odpowiedzi 

Dobrze jest

gdy ciężko decydować

o najlepszej odpowiedzi

Uczeń III

Tym razem już nie Reinken grał dla Bacha, lecz Bach dla Reinkena. W ciągu dwóch godzin demonstrował przed zachwyconym starcem swoją zadziwiającą zdolność improwizacji i swoją olśniewającą technikę. Obrał sobie za temat natchnionej gry melodię chorału Nad wodami Babilonu.

Uczeń IV

Oto jak opisuje organowe improwizacje Bacha jeden z jego uczniów, Kirnberger:

"Kiedy zasiadał do instrumentu poza nabożeństwem, o co niejednokrotnie był proszony wybierał jakiś temat i rozwijał go poprzez wszystkie zazwyczaj używane na organach sposoby, ale to w taki sposób, że nie opuszczał ani na chwilę wybranej melodii, chociaż grywał po dwie godziny i więcej bez przerwy. Używał naprzód tematu tego do preludium i do fugi z zastosowaniem pełnej gry organowej, potem pokazywał swą sztukę w dobieraniu rejestrów, grając utwór trzy- lub czterogłosowy, zawsze trzymając się tego samego tematu.

Potem przychodził chorał, naokoło którego wybrana melodia owijała się w trzech lub czterech różnych głosach i z największymi urozmaiceniami. Kończył wreszcie fugą.

Muzyka (Toccata i fuga d-moll)

Uczeń I

Czasem tam, gdzie jest samotność

Wypełnieniem przestrzeni jest uśmiech i

trochę ciepła

Rozradowało się serce

bo usłyszało, że drugie bije

oddycha

że też poszukuje

odrobiny ciepła

Zrozumienie

Rozpogadza ponurość

Szarego

Zachmurzonego - samotnego świata

Uczeń III

Taka była improwizacja Jana Sebastiana w Hamburgu. Stary Reinken uściskał go po jej zakończeniu i powiedział: "myślałem że ta sztuka już zamarła; widzę, że w tobie jeszcze żyje!".

Muzyka (Bourree)

Narrator

Druga żona - Anna Magdalena była nie tylko zacną żoną, matką dla pasierbów jak i dla własnych dzieci, ale współpracownicą swego męża. Była niestrudzoną kopistką jego dzieł, a z czasem jej pismo tak się upodobniło do pisma Jana Sebastiana, że późniejsze jej przepisywanie trudno odróżnić od oryginałów męża. Dozorowała również kopiowania dzieł Bacha przez jego synów, a pierwsza kopia kantaty sporządzona niewprawną ręką Wilhelma Friedemanna, który liczył podówczas sobie czternaście wiosen, nosi liczne ślady uzupełnień i poprawek ręki Anny Magdaleny.

Uczeń II

Klęczący dźwięk

Dźwięk

rodzi się w sercu pełnym miłości

najprawdziwszej i gorącej

Tak tylko można kochać Boga

Narrator

W maju roku 1723 Jana Sebastian ostatecznie osiada w Lipsku, gdzie przebywa do końca życia.

Lipsk to pełnia życia Bacha - ukoronowanie jego olbrzymiej i różnorodnej działalności. Urozmaicone obowiązki zaprzęgały go też do niezwykle uciążliwej pracy. Jest nie tylko kantorem u św. Tomasza, jest również nauczycielem śpiewu i łaciny w szkole przy tym kościele, mieszka przy szkole i musi opiekować się bardzo niesfornymi uczniami bursy.

Muzyka (Inwencja 2-głosowa)

Narrator

Ponadto pełni obowiązki dyrektora muzycznego Lipska, a więc musi rozciągać pieczę nad chórami i organami w czterech kościołach miasta. Przygrywa na ślubach, bierze udział w pogrzebach. Na każdą niedzielę i na każde święto musi skomponować, zinstrumentować, rozpisać na głosy, przygotować i wykonać nową kantatę. Jak się tu nie dziwić, że Jana Sebastian nie zawsze jest w dobrym humorze i kłóci się nieustannie z rajcami, rektorami, organistami i uczniami, że rzucił raz peruką w fałszującego akompaniatora.

Uczeń I

Czy przeraża cię użalanie się nad sobą?

Czy przeraża cię rachowanie zasług

	Poniesionych ofiar

	za które nikt nie chce

	odpowiednio podziękować

Przyznaj się sam przed sobą szczerze!

Czy przeraża cię małoduszność?

Muzyka (Gawot)

Uczeń IV

W ostatnich latach życia Bach zaczął chorować na oczy. Prawie zupełnie zaniewidział. Poddał się wówczas jakimś dwóm szarlatańskim operacjom, które mu wzroku nie ocaliły, natomiast odbiły się na ogólnym stanie zdrowia. Wtedy zamknął się w zaciemnionym pokoju, a czując że życie ulatuje, podyktował swojemu uczniowi, Altnikolowi, który niedawno został jego zięciem, ostatnią swą kompozycję, chorał.

Uczeń II

Przyjdź słodka śmierci

Zakończy się moje poszukiwanie

Rozpocznie się wieczne odnalezienie

Przyjdź słodka śmierci

wyczekiwana

Jakże trudno myśleć tak jednoznacznie

Zmęczony wyczekiwaniem na ciebie

usypiam

i jutro

muszę od nowa

poszukiwać, aby znaleźć

Narrator

W dziele tym umierający kompozytor wlał w formy znajdujące się na tej samej wyżynie co Sztuka fugi treść ostatniej modlitwy żarliwej swej duszy. Słuchacz dzisiejszy pragnąłby, aby ten pożegnalny chorał brzmiał może inaczej, bardziej ludzką nutą, ale Bach pozostaje na swoich chłodnych, lodowych szczytach już do samego końca. I może właśnie bardziej wzruszająca jest ta wierność sztuce - niż liryka języka, którym przemawia konający.

Muzyka (Chorał "Jezus radością mego pragnienia")

Uczeń I

Panie Jezu

w godzinie czuwania,

klęczę przed Twoim miłosiernym spojrzeniem i proszę

pomóż mi ogarnąć modlitewnym westchnieniem

te wszystkie sprawy i problemy,

które Tobie winienem polecać,

Ciebie w tych intencjach błagać

Niech Twoja wybaczająca Miłość

zgładzi wszelkie zło

Niech pomaga tym,

którzy w swej wielkiej słabości

już sami sobie pomóc nie mogą

są Twoimi zagubionymi owcami

i jakże pragną być przez Ciebie odnalezieni

Pomóż wygrywać życie tym wszystkim,

których słabość tłamsi,

a niewiara w Twoją pomoc przewraca

Błagam - moja Miłości!

Narrator

Pewnego dnia, budząc się z rana, odzyskał wzrok. Ale jeszcze tegoż dnia przeszedł miażdżący atak paraliżu. Przyłączyła się do tego gorączka i po kilku dniach choroby Bach, nie odzyskawszy przytomności, umarł. Było to dnia 28 lipca 1750 roku, nieco po godzinie dziesiątej wieczorem.

Uczeń II

Dźwięki są jak ludzie

- szybko odchodzą

milkną

Ale dobrze,

że wciąż chcemy je śpiewać

że wciąż je słyszymy

że wciąż się harmonizują

że wciąż podają rytm biciem serca

że wciąż chcemy je wspominać

że wciąż je kochamy

Ave Maria - kompozycja z I Preludium Bacha w opracowaniu Charlsa Gounoda

Wykorzystano:

1. Ks. Grzegorz Poźniak "Dzwięki Modlitwy";
2. Małgorzata Komorowska "Zaproszenie do muzyki"

Opracowanie: mgr Beata Danuta Kaniowska

Wyświetleń: 1700