Katalog

Katarzyna Przepiórkiewicz
Pedagogika, Artykuły

Klasa jako grupa społeczno-wychowawcza i jej specyfika

- n +

Klasa jako grupa społeczno - wychowawcza i jej specyfika

Określeń grup społecznych jest bardzo dużo. W początkach rozwoju socjologii wiązano pojęcie "grupy" z pojęciem "społeczeństwa" . Dopiero pużniej pojawiło się pojęcie "małej grupy" .

Większość współczesnych definicji uznaje za podstawę małej grupy bezpośrednio kontakty między jej członkami (Homans i Bales) 1, świadomość odrębności grupowej (F. Znaniewski)2 oraz posiadanie określonego systemu wartości (M.i C.Sherifowie)3. Z polskich definicji małej grupy najbardziej wyczerpującą, scalającą różne stanowiska podał A. Matejko: Grupa społeczna według niego, to zbiór osób złączonych względnie trwałą więzią na tle określonych wspólnych wartości, osób stykających się ze sobą i oddziaływujących na siebie nawzajem mniej lub bardziej bezpośrednio, a przy tym świadomie wyodrębniających się z otoczenia.4

Podobnie jak definicji, tak również sposobów klasyfikowania grup jest dużo. Wyodrębnia się grupy małe, których członkowie kontaktują się bezpośrednio i grupy duże, gdzie brak bezpośrednich kontaktów, a członków łączą wspólne wartości lub podobne interesy. Wyróżnia się również grupy formalne, celowo zorganizowane, z wyraźnie określonymi zadaniami i strukturą organizacyjną oraz nieformalne, powstające spontanicznie. Można tu wyodrębnić grupy ze względu na płaszczyznę, na jakiej rozwijają się wzajemne stosunki w grupie. W ten sposób można wyodrębnić grupy: polityczne, ekonomiczne, robocze, towarzyskie, rodzinne, sąsiedzkie. Na podstawie tego kryterium wyodrębnia się również grupę społeczno-wychowawczą. Określa się jako grupę celowo utworzoną, której normy społeczne i stosunki społeczne szczególnie łączące wychowawcę z wychowankami mają sprzyjać formowaniu w jej członkach wartościowych cech osobowościowych. Klasa szkolna stanowi grupę społeczną formalnie zorganizowaną, która staje się grupą społeczno-gosposdarczą dopiero wówczas, gdy uczniowie poznają się bliżej i nawiązują się między nimi kontakty społeczne. Przeobrażająca się w grupę społeczno-wychowawczą klasa, oprócz zjawisk i procesów charakterystycznych dla wszystkich grup społecznych posiada i takie, które wyróżniają ją spośród innych grup. Na powstawanie tych specyficznych cech ma wpływ wiele czynników, spośród których największe znaczenie mają: kontrola wychowawcza nauczyciela, realizacja zadań wychowawczych określanych przez nauczyciela lub czynniki zewnętrzne, instytucjonowalny sposób organizowania klasy.

Spośród wielu zjawisk i procesów składających się na dynamikę grupową klasy szkolnej największe znaczenie wychowawcze mają: cele i normy grupowe, struktura społeczna, atmosfera i spoistość.

Oto krótka charakterystyka tych zjawisk.

Cele grupowe to takie stany rzeczy, pożądane przez ogół uczniów, do których klasa zmierza w swej działalności i które pobudzają uczniów do wspólnego działania. Pojawiają się one w miarę zżywania się uczniów, rozszerzania płaszczyzny ich kontaktów wzajemnych oraz z chwilą wyłaniania się zadań, których realizacja wymaga współpracy całej klasy.

Normy grupowe to reguły postępowania, zachowania uczniów w danej sytuacji. Regulują one wzajemne stosunki między uczniami oraz stosunki z wychowawcą klasy. Tego rodzaju normy pojawiające się w wyniku wzajemnego oddziaływania uczniów na siebie są normami nieformalnymi. Poprzez stosowanie kontroli społecznej oraz karania i nagradzania klasa wywiera nacisk na poszczególnych uczniów skłaniając ich do przyswojenia pojawiających się w grupie klasowej norm. Normy nieformalne działają niezależnie od norm formalnych wynikających z przepisów szkolnych. Tak jak cele grupowe także normy mogą być niezgodne z celami wychowania, a nawet destruktywne. Dlatego też zadaniem wychowawcy klasy powinno być osiągnięcie jak największej zgodności między normami nieformalnymi, a wymogami wychowawczymi.

Struktura społeczna klasy to układ miejsc jaki zajmują poszczególni uczniowie względem siebie. Miejsce w tej strukturze nazywamy pozycją ucznia. W ten sposób w klasie możemy wyróżnić różne rodzaje struktur np.: strukturę osiągnięć w nauce, zdyscyplinowanie, popularności. Najważniejsze w strukturze społecznej klasy są pozycje uczniów ze względu na pełnione role, popularność, związki koleżeńskie i przyjacielskie oraz integracja i polaryzacja.

Ważne znaczenie ma pozycja uczniów w zakresie popularności, określana najczęściej w kategoriach akceptacji, odrzucenia, izolacji.

Popularność bowiem wywiera istotny wpływ na rozwój społeczny ucznia i jego postawy względem innych ludzi. Uczeń popularny czuje się bezpieczny, zachowuje się swobodnie, jest aktywny, pracuje wydajnie. Izolacja lub odrzucenie ucznia przez klasę zrywa jego więż emocjonalną z zespołem klasowym i wychowawcą, a tym samym udaremnia wywieranie wpływu wychowawczego.

W klasie w miarę zżywania się uczniów tworzą się bliższe relacje-stosunki koleżeńskie i przyjacielskie oparte na podobnych zainteresowaniach, postawach, miejscu zamieszkania. Między niektórymi uczniami mogą powstawać stosunki niechęci, konfliktowe. Celem wychowawczym klasy powinno być rozwijanie stosunków koleżeństwa i przyjaźni między uczniami, bo one najlepiej sprzyjają realizacji zadań wychowawczych.

Zjawiskami charakteryzującymi strukturę społeczną klasy są: polaryzacja i integracja. Polaryzacja polega na formowaniu się w klasie małych grupek o własnych celach i normach, między którymi najczęściej występują rozbieżności i konflikty. Przyczynami takiego rozwarstwienia może być pojawienie się kilku przywódców, źle pojęte koleżeństwo, wywyższanie się niektórych uczniów, niejednolite ich traktowanie przez nauczyciela.

Integracja jest tym większa, im mniej jest w klasie uczniów izolowanych i odrzucanych. Atmosfera klasy jest wypadkową stosunków interpersonalnych panujących w klasie oraz między nauczycielem a klasą. Na atmosferę wywiera również ogromny wpływ styl kierowania klasą.

Spoistość klasy związana jest z jej atrakcyjnością dla poszczególnych uczniów. Atrakcyjność klasy zależy od różnych czynników, ale najbardziej od tego jak klasa zaspokaja różnorodne potrzeby uczniów, realizowane cele i funkcjonujące normy, aktywność klasy, związki koleżeńskie i przyjacielskie, atrakcyjność wychowawcy, atmosferę panującą w klasie.

Klasa szkolna jest jednym z głównych terenów pracy dydaktyczno-wychowawczej nauczyciela. Nie zawsze jednak wkładany przez nauczyciela wysiłek na rzecz klasy uwieńczony jest oczekiwanymi wynikami. Nierzadko przyuczyną niepowodzeń jego działalności dydaktyczno-wyczowawczej jest traktowanie klasy jako sumy poszczególnych uczniów, nie zaś jako grupy społecznej. Rozumienie klasy w tym drugim znaczeniu pociąga za sobą szereg konsekwencji, zmieniających w sposób zasadniczy jego oddziaływania na nią i co za tym idzie - przyczynia się do gruntownego zrewidowania stosowanych dotychczas metod dydaktyczno-wychowawczych.

Traktowanie klasy jako zbioru poszczególnych uczniów skłania nauczycieli do uznawania ich jako zbioru wyizolowanych jednostek, które rzekomo nie wywierają wpływu na siebie i na klasę, ani też nie ulegają wpływom z jej strony. Toteż głównym sposobem oddziaływań nauczyciela, nie rozumiejącego procesów grupowych klasy, jest bezpośrednie "dyrygowanie" uczniami, powierzanie im różnych zadań i funkcji oraz osobista kontrola i ocena wywiązywania się z danych im poleceń. Nauczyciel taki nie docenia pracy zespołowej uczniów i nie rozumie istotnych korzyści, jakie z nich wynikają, zarówno dla usprawnienia procesu dydaktyczno- wychowawczego jak i rozwoju osobowości uczniów. Zbyt mocno ufa wpływom własnych oddziaływań, nie zdaje sobie sprawy, że z pomocą klasy, a zwłaszcza dzięki wykorzystywaniu jej dynamiki grupowej mógłby dużo więcej zdziałać. Umożliwia ono działanie zwielokrotnione poprzez celowe wyzwalanie wpływów tkwiących potencjalnie w każdej klasie jako grupie społecznej.

Na kształtowanie się klasy jako grupy społecznej wpływa kilka czynników. Jest to uzależnienie od zarządzeń władz oświatowych oraz regulaminu szkolnego odkreślającego liczebność klas, płeć, wiek, sposób rozmieszczenia w ławka ch. Regulamin szkolny wyznacza prawa i obowiązki uczniów w szkole i poza nią, określając przez to pożądane i aprobowane formy ich społecznego zachowania się.

Czynnikiem wpływającym na ukształtowanie się klasy szkolnej jako grupy społecznej o swoistej strukturze jest również spontaniczna aktywność uczniów. Rozpoczynając naukę dzieci przejawiają już pewne upodobania, zamiłowania, postawy, uprzedzenia, wytwarzania się postaw sympatii i antypatii, na rozwój różnych konfliktów i antagonizmów.

Analizując stosunki społeczne w klasie szkolnej Zbigniew Zaborowski wyraził kilka ich zasadniczych rodzajów: "stosunki interpersonalne kształtują się między poszczególnymi uczniami. Wśród nich wyróżnia się stosunki rzeczowe (kształtujące się w toku wykonywanych zadań) i stosunki koleżeńskie, przyjacielskie, mające bardziej osobisty charakter gdzie ważną rolę w zakresie stosunków międzygrupowych można wyróżnić stosunki pozytywne przyjmujące formę współpracy lub pomocy wzajemnej członków różnych grup oraz negatywne, przejawiające się we wzajemnym antagonizmie i powstających na tym tle konfliktach" .

Również stosunki między jednostką a grupą oraz grupą a jednostką mogą być pozytywne i negatywne. W pierwszym przypadku przyjmują one formę solidaryzowania się z grupą, opieki, zaufania wobec jednostki, w drugim zaś oporu, izolacji lub wycofania się z działalności grupy.

Jak wynika z powyższego przeglądu każdy typ stosunków spełnia swoistą funkcję w życiu społecznym klasy i odgrywa określoną rolę w procesie wychowania społecznego.]

Takie rodzaje stosunków jak: przyjaźń, opiekuńczość, przychylność, szacunek, współpraca - wzbogacają życie społeczne klasy, podnosząc jego intensywność i stają się współczynnikami procesu wychowawczego. Stosunki wrogie, zawistne, nacechowane brakiem zaufania dezorganizują więź społeczną i obniżają skuteczność oddziaływania wychowawczego.

Układ stosunków społecznych wyciska silne piętno na życiu społecznym klasy, wpływa na jej wyniki w nauce, formuje postawy, przekonania ucznia i pragnienia dziecka. One również decydują o pozycji ucznia, strukturze społecznej klasy, jego indywidualnej sytuacji społecznej.

LITERATURA:
1. J. Cieślik: Wychowanie w klasie szkolnej "Oświata i Wychowanie" 1988
2. F.Znaniewski: Socjologia wychowania. PWN, Warszawa 1968
3. A. Matejko: Praca a koleżeństwo. NK, Warszawa 1963
4. Z.Skomy: Proces socjalizacji dzieci i młodzieży. WsiP, Warszawa 1976
5. Z.Zaborowski: Psychologia społeczna a wychowanie. PWN, Warszawa 1982
6. Z.Zaborowski: Stosunki społeczne w klasie szkolnej, PWN, Warszawa 1964

 

Opracowanie: mgr Katarzyna Przepiórkiewicz

Wyświetleń: 1859


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.