Psychospołeczne problemy wychowanków internatu

Oddziaływanie internatu na kształtowanie trwałych i pożądanych form zachowania się wychowanka zależy od wielu czynników. Ważną rolę odgrywa tu wiek rozwojowy ucznia, plany wychowawcze i sposoby ich realizacji przez wszystkich wychowawców.

Niezależnie do jakiej klasy, szkoły uczęszcza wychowanek internat odgrywa rolę drugiego domu na czas jego nauki w szkole.

Młodzież przychodząca do internatu rekrutuje się z różnych szkół, środowisk, jest sobie obca i dopiero po upływie pewnego czasu zaczyna się poznawać, zżywać z sobą i tworzyć grupy. Rolą wychowawcy jest wprowadzić ich w odpowiedni klimat, sprawić, aby czuli się bezpiecznie.

Poznaje on sposoby zachowania się uczniów, obserwuje przyjmowane przez nich role społeczne, rejestruje przejawy dominacji czy podporządkowania.

W internacie możemy wyróżnić trzy kategorie uczniów:
a) ci, którzy są chętnie przyjmowani przez wszystkich członków grupy i których każda grupa chciałaby mieć u siebie
b) uczniowie, którzy przez jednych są wybierani, a przez innych odrzucani
c) uczniowie albo odrzucani przez wszystkich członków grupy, albo nie wybierani przez nikogo, ani nie odrzucani

Na tych ostatnich wychowawca powinien zwrócić uwagę szczególną, gdyż mogą sprawiać poważne trudności wychowawcze. Wychowankowie odrzucani lub nie przyjmowani przez własną grupę, albo będą starali się dostać za wszelką cenę do któreś z grup, albo dołączą się do grupy z poza internatu, która może wywierać niepożądany wpływ wychowawczy.

Wychowawca powinien ustalić, jakie są przyczyny izolacji poszczególnych wychowanków, starać się je usunąć i włączyć izolowanych do jednej z grup wychowawczych. Ważnym zadaniem wychowawcy jest też poznanie pozycji społecznej poszczególnych wychowanków, ponieważ od tego między innymi zależy skuteczność oddziaływań wychowawczych.

W społeczności internackiej rozwijają się różne formy życia społecznego. Powstają przyzwyczajenia, różne sposoby zachowania się, specyficzne reakcje.
Tworzy się solidarność wśród uczniów, często pojęta fałszywie, która może krzywdzić kolegę, jeśli polega np. na ukrywaniu winnych, notorycznie dopuszczających się różnego rodzaju wykroczeń ze szkodą dla internatu, szkoły. Solidarność może wykraczać poza grupę (salę) i rozciągać się na cały internat. Czyn wykonywany przez tzw. "pseudoliderów" grupy pociąga wszystkich, nawet tych, którzy go potępiają i nie zgadzają się z grupą, ale nie mogą postąpić inaczej, jeśli nie chcą znaleźć się poza jej nawiasem. Wykorzystują to jednostki aspołeczne, narzucając swoją wolę innym uczniom i zmuszając ich, często nawet przy użyciu siły fizycznej, do uległości i dokonywania czynów chuligańskich.

W internacie, w którym wychowawca nie panuje nad istniejącym w nim życiu społecznym, mogą rozwijać się niepożądane formy zachowania tolerowane lub akceptowane przez młodzież. Wychowawca powinien zdawać sobie sprawę z tego, że oprócz spostrzeganego zewnętrznego nurtu życia młodzieży istnieje drugi nurt - wewnętrzny, mało dostrzegalny, bo dostępny tylko dla uczniów. Ten drugi nurt może być ważniejszy niż ten dostrzegalny.

Wychowawca powinien starać się poznać ten ukryty nurt i jeśli jest destrukcyjny i aspołeczny, osłabić jego działanie. W tym celu pedagog powinien współpracować z młodzieżą, szukać przyczyn niepowodzeń wychowawczych, rozwiązywać je i usuwać.

Powinien także wytworzyć sobie możliwie dokładny obraz sytuacji, jaki panuje w internacie, aby procesy aspołeczne nie prowadziły do niekorzystnych efektów wychowawczych.

Analizując zachowanie wychowanków do często powtarzających się problemów w internacie możemy zaliczyć:
- zachowania agresywne, charakteryzujące się nadmiarem agresywności fizycznej i werbalnej - zachowania powściągliwe, nacechowane przesadną lękliwością do zamykania się w sobie
- zachowania niedojrzałe, uchodzące jako nieodpowiednie (nienormalne) dla danego okresu rozwojowego ucznia
- zachowania przestępcze, polegające na wspólnych kradzieżach, przynależności do grupy przestępczej, wagarach, ucieczkach

Młodzież mieszkająca w internacie jest w wieku dorastania i w wieku młodzieńczym.
W tym okresie życia zachodzą w osobowości młodzieży radykalne zmiany fizyczne i psychiczne. Występują one w dziedzinie fizjologicznej, społecznej, umysłowej, emocjonalnej i kulturowej.

Wiąże się z tym konieczność stosowania przez wychowawców elastycznych metod wychowawczych, oraz organizowanie odpowiednich warunków bytowania młodzieży.

W okresie dojrzewania następuje niezwykła intensywność przeżyć uczuciowych, objawiająca się często nadmiernej ruchliwości i skrajnych nastrojach.

Dla pracy wychowawczej i opiekuńczej w internacie duże znaczenie ma fakt dojrzewania społecznego wychowanków. Dochodzi często do konfliktów między wychowawcami a wychowankami. Ten okres życia młodzieży powoduje najwięcej kłopotów wychowawczych

Dynamiczny rozwój fizyczny, siła i zręczność, szczególnie u chłopców, budowa ciała upodabniają młodzież do ludzi dorosłych. Daje się zauważyć pozerstwo, które uzewnętrznia się w modnych strojach, paleniu tytoniu, piciu alkoholu oraz innych manifestacjach będących naśladownictwem zachowań i postaw wielu dorosłych. Następują zdarzenia między tym, czego młodzież oczekuje i żąda, a tym, czego jej nie wolno, czego nie może osiągnąć.

Niezaspokojenie tych oczekiwań i żądań skłania młodzież do odwracania się od starszych i szukania oparcia we własnej grupie rówieśniczej. Zjawisku temu sprzyja szczególnie życie w internacie.

Dorastająca młodzież dojrzewająca biologicznie i społecznie, wchodząca w nowe role i status społeczny, ma w zasadzie te same potrzeby, co ludzie dorośli, a nie ma takich samych możliwości ich realizacji, nie posiada wyuczonych sposobów ich zaspakajania.

Tak jak dorośli, jest ona narażona na przeżywanie niezaspokojenia potrzeb, które w konsekwencji prowadzi do frustracji.

Wychowankowie internatu często mają trudności w przystosowaniu się do obowiązujących regulaminów i organizacji dnia w internacie. Wiele kłopotów sprawia im pełnie różnego rodzaju dyżurów. Często starsi wychowankowie samodzielnie "zlecają" nowicjuszom niepopularne prace, np. dyżury w łazienkach i ubikacjach. Nowo przybyli tęsknią za domem rodzinnym, trudno im przywyknąć do nowych zasad obowiązujących w internacie.

Starsi wychowankowie internatu często ośmieszają a niekiedy terroryzują nowicjuszy. Część tych zjawisk uchodzi uwagi wychowawców. Takie sytuacje wpływają bardzo negatywnie na proces inicjacji wychowanków.

Powodzenie oddziaływań wychowawczych możliwe jest przy wyłącznej jednomyślności poczynań całego zespołu pedagogicznego placówki. Konieczny jest w tym zakresie stały, systematyczny kontakt wychowawcy internatu z wychowawcą klasy, dyrekcją szkoły i rodzicami. Dyrekcja szkoły winna stworzyć taki klimat, by w realizacji tych niełatwych powinności wychowawczych nikt nie czuł się nieważny lub gorszy.

Uczeń przybywający do internatu spotyka się po raz pierwszy z życiem zespołowym, normowanym regulaminem, rozkładem dnia i innymi rygorami. Internat odtąd ma zastąpić własny dom rodzinny. Następuje rozłąka z dotychczasowym środowiskiem. Wychowanek z określonymi wyobrażeniami i obawami wchodzi w zupełnie inne środowisko.

Okres, w którym uczeń zapoznaje się z nowymi normami postępowania, z nowymi prawami i obowiązkami, nazywamy okresem adaptacyjnym.

Adaptacja, czyli przystosowanie społeczne jest to proces, jakiemu podlega psychika człowieka w dążeniu do osiągnięcia równowagi pomiędzy potrzebami psychicznymi a wymogami otoczenia. Każde przystosowanie jest zespołem cech warunkujących harmonijne zaspokojenie naturalnych potrzeb.

Problem adaptacji w nowym środowisku jest o tyle ważny, że nie został dotychczas rozwiązany przez pedagogów. Nie zawsze młodzież przebywając w nowym środowisku jest dostatecznie otoczona właściwą opieką i troską.

Młodzież, która właśnie w tym okresie potrzebuje najwięcej pomocy ze strony dorosłych jest najczęściej w izolacji, w osamotnieniu, co doprowadza do kryzysów psychicznych. Dotyczy to szczególnie tej części młodzieży, która jest niedojrzała emocjonalnie, zamknięta w sobie.

Zbyt formalna i nieraz surowa dyscyplina, jaka panuje w środowisku internackim może krępować i obezwładniać, powodować niepokój, poczucie mniejszej wartości, zwłaszcza wśród uczniów nieśmiałych, wrażliwych, lub doprowadzić do stanu chronicznej frustracji. Frustracja jeszcze bardziej potęguje rozbicie wewnętrzne, rozdrażnienie i napięcie emocjonalne. Wywołuje agresję, lekceważenie dorosłych, nieuznawanie autorytetów instytucjonalnych

Najbardziej jaskrawą grupę trudności stanowią wrogie zachowania wobec wychowawców, do reprezentowanych przez nich wymagań. Przejawy tych trudności to brak dyscypliny, niepodporządkowanie się zarządzeniom, przekraczanie regulaminu, lekceważenie wszelkiego rodzaju poleceń, nakazów i zakazów. Bezpośrednią przyczyną takiego zachowania jest potrzeba samodzielności związana z rozwojem ogólnej sprawności i aktywności oraz zderzenie z krytyczną oceną postępowania dorosłych.

Do zjawisk najbardziej niepokojących w zachowaniu młodzieży należą:
- negatywne postawy wobec wzorów postępowania przekazanych przez dorosłych
- odrzucenie ogólnych wzorów i norm moralnych
- cynizm
- negatywny stosunek do pracy, skłonność do sięgania po alkohol, narkotyki, środki odurzające, niszczenie mienia społecznego, niesprowokowanej agresji itp.

Odrębną trudność stanowi współdziałanie w grupie rówieśniczej, odrzucenie przez grupę, bądź bardzo silny związek z grupą i całkowite jej podporządkowanie.

Starania wychowawcze powinny zmierzać w kierunku szczegółowej analizy każdego przypadku, celem wykrycia źródeł trudności i zastosowania środków zmierzających do ich usunięcia.

Zbyt formalna i surowa nieraz dyscyplina, jaka panuje w środowisku internackim, krępuje i obezwładnia nieśmiałych, wrażliwych uczniów, paraliżuje ich, wywołując niechęć do wychowawców, powoduje niepokój, obawę przed karą, przekorę, poczucie mniejszej wartości i zwątpienie we własne siły.

W początkowym okresie adaptacyjnym, u części młodzieży dochodzi do stanu chronicznej frustracji, co jeszcze bardziej potęguje jej rozbicie wewnętrzne, rozdrażnienie i napięcie emocjonalne. Wywołuje agresję i lekceważenie dorosłych. Okres ten powinien przebiegać łagodnie, tak aby nowoprzyjęty wychowanek odniósł pozytywne wrażenie z dokonanej w jego życiu zmiany. Unikać, więc trzeba w pracy wychowawczej metod wywołujących u wychowanka przekonanie o zasadniczej odmienności stylu i trybu życia w internacie w porównaniu z warunkami dotychczasowymi. Ważne jest, aby przejście do środowiska internatowego nie spowodowało u wychowanka nieprzyjemnych wrażeń czy nawet trwałych urazów, co często może mieć miejsce przy stosowaniu ostrych rygorów, przecenianiu dyscypliny formalnej i nieliczeniu się z potrzebami młodzieży.

Cele wychowania opiekuńczego zakładają: zaspokajanie potrzeb młodzieży, dążenie do wszechstronnego rozwoju, zapewnienia optymalnych warunków rozwoju, rozwijania zdolności, objęcie opieką wychowawczą wszystkich sytuacji, które mogą doprowadzić do skrzywienia postaw moralnych, zapewnienie zdrowia psychicznego każdemu wychowankowi.

Wynika z tego, że wychowawca internatu, który pragnie zapewnić opiekę i rozwój wszystkim wychowankom, powinien dokonać wnikliwego rozpoznania potrzeb, aby podjąć odpowiednie formy pracy z młodzieżą.

Rozpoznawanie wszystkich potrzeb wychowanków internatu stanowi punkt wyjścia do planowej działalności pedagogicznej.

Bibliografia:
K Kowalik - Wychowanie w internacie
Z Węgierski - Internat jako środowisko wychowawcze
M Łobocki - Wybrane zagadnienia z metodyki pracy opiekuńczo- wychowawczej
 

Opracowanie: mgr Marta Dach

Wyświetleń: 901