Metoda projektów jako strategia kształcenia zintegrowanego

Prowadzenie i praca metodą projektów w szkole nie jest czymś prostym. Jest to metoda wymagająca przygotowania zarówno nauczyciela jak i ucznia, a czasem nawet osób trzecich. Nie wymaga wprawdzie rewolucyjnych zmian natury organizacyjnej, ale korekty tego typu są niezbędne dla umożliwienia realizacji projektów. Trzeba dać szansę uczniowi na samodzielną pracę, a nauczycielowi na konsultacje. Jednocześnie trzeba przyznać, że metoda projektów jest niezwykle cenna i przyjazna dla ucznia i nauczyciela. Sprzyja ich wspólnej pracy i osiąganiu wysokich efektów. Jest warta wysiłku, jakiego wymaga, by ją poznać i nią pracować.

Wymaga znajomości zasad pracy. Głównymi założeniami metody projektów jest samodzielność uczniów. Zaczyna się ona już od wyboru tematu. Jest to jedno z najważniejszych założeń metody projektów, które w decydujący sposób wpływa na poziom motywacji uczniów i poczucie odpowiedzialności. Właściwy stopień motywacji i odpowiedzialności jest gwarantem powodzenia realizacji projektu i wysokiego poziomu efektów. Samodzielność ucznia dominuje także w pozostałych etapach projektu: zbieranie, selekcja i poszukiwanie informacji, generowanie i wybór pomysłów rozwiązań, pisemne opracowanie (sprawozdanie), wdrażanie i prezentacja.

Projekt jest zadaniem, które powinno zawierać problem do rozwiązania. Z problemem mamy do czynienia wówczas, gdy na drodze do celu napotkana jest przeszkoda. Problemem może być też potrzeba zmiany sytuacji, w której występuje niezadowolenie, a także szansa jaką chce się wykorzystać.

Problem z punktu widzenia psychologów, można rozpatrywać w odniesieniu do danego człowieka. To co bowiem dla jednego jest problemem, dla innego nie jest. Powstaje wówczas, gdy człowiek podejmuje decyzję, iż chce i zamierza go rozwiązać.

Problem wymaga od ucznia podjęcia szeregu działań oraz zastosowania szeregu różnego rodzaju operacji myślowych, by osiągnąć jego rozwiązanie. Między innymi z tego względu metoda projektów pozwala osiągnąć bogatą i wartościową wiązkę celów.

Kolejnym założeniem metody projektów jest kształtowanie i rozwijanie następujących umiejętności:
- dobór, wykorzystanie posiadanej oraz zdobywanie nowej wiedzy potrzebnej do realizacji projektu,
- posługiwanie się sprzętem,
- posługiwanie się źródłami informacji,
- operowanie informacją (dobór, selekcja, ocena),
- podejmowanie decyzji,
- poczucie odpowiedzialności,
- ocenianie i samokontrola,
- dostrzeganie i formułowanie problemów,
- rozwiązywanie problemów,
- organizacja pracy (planowanie, podział zadań),
- współdziałanie - praca w grupie,
- komunikowanie inne umiejętności interpersonalne,
- prezentowanie,
- sporządzanie pisemnych opracowań.

Takie bogactwo i zróżnicowanie celów można osiągnąć poprzez dość złożone zadanie. Zadanie, które nie tylko zawiera problem, ale ma także określoną strukturę i cechy, w którym każdy etap jest ważny, bo pominięcie któregoś z nich zubaża efekty.
Założeniem metody jest również to, iż projekt musi składać się z:
- samodzielnego określenia tematu przez ucznia,
- kontraktu, który sporządzony jest najpierw w postaci konspektu przez nauczyciela, ucznia lub wspólnie, a który kontraktem staje się, gdy wszystko co dotyczy projektu, zostanie między uczniem a nauczycielem uzgodnione,
- konsultacji, na których uczeń może uzyskać radę i pomoc, na których nauczyciel na bieżąco orientuje się w postępie prac nad projektem i może dokonać etapowej oceny,
- problemu do rozwiązania łącznie z realizacją i wykonaniem wyrobu,
- sprawozdania - pisemnego opracowania przebiegu realizacji projektu wraz z uzasadnieniem celów projektu, osiągnięciami i rekomendacjami dla tegoż projektu; sprawozdanie posiada także określoną budowę, choć nie zawsze musi zawierać wszystkie elementy,
- prezentacji projektów przed szerszym gronem uczniów, nauczycieli, rodziców itp.,
- oceny projektów, która najczęściej jest oceną złożoną z kilku ocen w określonych proporcjach.

Metoda projektów jest sposobem pracy ucznia i nauczyciela. Wyraźnie określa zadania, które ma do wykonania uczeń i nauczyciel. Wynika z nich, że dominuje tu samodzielność ucznia, a rola nauczyciela ogranicza się do wspierania jego wysiłków.
Na poziomie edukacji wczesnoszkolnej dzieci wymagają dużego wsparcia merytorycznego, dlatego też rola nauczyciela jest bardzo ważna, aby projekt się powiódł.

Oprócz założeń ogólnych istnieją zasady szczegółowe odnoszące się do metody projektów. Na szczeblu nauczania początkowego są to następujące zasady:
- realizowanie projektów, w których uwzględnia się temat naczelny i zadania wszystkich zakresów edukacji,
- uwzględnianie różnych form aktywności ucznia,
- elastyczność czynności uczniów w zależności od tematu,
- uwzględnianie środowiska życia, jako źródła treści i form aktywności,
- w realizacji projektów wyraźnie uwzględnia się etapy działań: przygotowanie, realizację, utrwalenie i ocenę,
- różnicowanie czasu pracy i przerw,
- eksponowanie czynności praktycznych uczniów jako podstawy czynności teoretycznych,
- racjonalny dobór czasu nauki z przeznaczeniem na ćwiczenia umiejętności szkolnych i pozostałe działania uczniów.

Przestrzegając założeń pracy metodą projektów dajemy uczniom szansę rozwijania szeregu umiejętności, które w przyszłości wysoko będą cenione w dorosłym życiu.
Pracę metodą projektów można podzielić na dwa etapy:
1. Planowania (efektem jest instrukcja dla uczniów).
2. Realizacji (uczniowie realizują zadania).

Planowanie projektu obejmuje szereg czynności od pomysłu na projekt, do jego powiązania z celami realizowanego programu nauczania, wyboru wiedzy i umiejętności, które mają rozwijać uczniowie, zadania które mają wykonać, sposobu prezentacji i systemu oceniania. Efektem planowania powinna być instrukcja dla uczniów opisująca, co i w jaki sposób mają zrobić, jak zaprezentować wyniki swojej pracy, a także precyzująca, za co i jak będą oceniani.

Odpowiedzialność za ten etap spoczywa, przede wszystkim na nauczycielu. Uczniowie mogą być jednak włączeni, np. w wybór tematu projektu, a także powinni udzielić nauczycielowi informacji zwrotnej na temat tego, czy instrukcja jest zrozumiała.

Za realizację projektu odpowiedzialni są uczniowie. Nauczyciel pełni wówczas rolę konsultanta i osoby udzielającej wsparcia.

Odpowiedzialność za ocenę projektu spoczywa zarówno na nauczycielu (zaproponowanie sposobu i narzędzi do oceny), jak i na uczniach (samoocena, ocena prezentacji innych grup).

Pierwsza ważna decyzja związana z zaplanowaniem projektu dotyczy wyboru celów. Musimy odpowiedzieć sobie na pytania:
- Czego uczniowie mogą się nauczyć, realizując projekt?
- Jakie treści programowe najlepiej się do tego nadają?
- Na jakie umiejętności położymy nacisk?

Wybór celów może być uwarunkowany wieloma czynnikami. Jednym z nich jest zgodność celów projektu z programem szkoły lub jego specyficznym aspektem, np. szkolnym programem wychowawczym.

Cele projektu powinny uwzględniać cele programu nauczania. Powinny też odpowiadać potrzebom, możliwościom i zainteresowaniom uczniów. Bez trudu można powiązać najbardziej odległe zainteresowania uczniów z treściami danego programu nauczania. Warto najpierw poznać rzeczywiste zainteresowania uczniów, to co ich pasjonuje, o czym najczęściej rozmawiają podczas przerw. Następnie zaś włożyć trochę wysiłku w poszukiwanie związków pomiędzy tymi zainteresowaniami, a celami programu nauczania. Uczniowie chętniej zaangażują się w pracę, jeśli zorientują się, że to, o czym się uczą ma jakiś związek z ich codziennymi sprawami.

Wybór umiejętności, jakie uczniowie mają rozwijać realizując projekt, powinny także wynikać z diagnozy ich potrzeb i możliwości. Określając cele projektu w tym zakresie warto skupić się na jednej umiejętności, na którą szczególnie chcemy zwrócić uwagę. Na przykład chcąc rozwijać umiejętność współpracy w grupie, powinniśmy tak zaprojektować zadanie, aby uczniowie rzeczywiście mieli okazję do współpracy. Także system oceniania projektu powinien umożliwić uczniom uzyskanie użytecznej informacji o tym, w jakim stopniu potrafią współpracować i na ile rozwinęli te umiejętności, realizując projekt.

Dobrym pomysłem na to, by w trakcie pracy uczniowie pamiętali o celach projektu jest zapisanie ich w postaci "pytań badawczych" . Chodzi tu o pytania, które dotyczą jakiegoś istotnego problemu związanego z treściami projektu. Wykonując zadanie, uczniowie powinni poszukiwać odpowiedzi na te pytania.

Planując określony projekt, warto zastanowić się nad tym, co może nam pomóc w jego realizacji. Chodzi tu nie tylko o posiadane materiały i pomoce dydaktyczne, ale także osoby, instytucje czy organizacje działające w środowisku szkoły. Refleksja na ten temat może spowodować, że przyjdą nam do głowy zasoby, o których wcześniej nie pomyśleliśmy. Biorąc pod uwagę materiały, które sami gromadzimy, a także zbiory biblioteki szkolnej i innych instytucji działających w środowisku lokalnym, potencjalnych zasobów jest tak wiele, że dopóki nie pomyślimy o nich w kontekście konkretnego projektu, to łatwo niektóre z nich przeoczyć.

Po ustaleniu, czego uczniowie mają się nauczyć, realizując projekt i oszacowaniu zasobów, pora by określić zadania jakie mają wykonać uczniowie, aby osiągnąć zadane cele.

Zadania, które proponujemy uczniom mogą mieć charakter indywidualny lub zespołowy. W przypadku zadania indywidualnego uczniowie rozwijają umiejętność planowania swojej pracy, uczą się odpowiedzialności i samodyscypliny. Z kolei zadania zespołowe pozwalają im rozwijać umiejętności związane z pracą w grupie.

Wybór konkretnego zadania powinien wynikać z celów projektu. Jeśli zakładamy, że uczniowie nauczą się korzystania z różnych źródeł informacji i współpracy w grupie, to zadanie musi być tak pomyślane, by uczniowie mogli te cele osiągnąć. A zatem powinno to być zadanie realizowane zespołowo, a wewnętrzna struktura grupy powinna sprzyjać współpracy. Można to osiągnąć poprzez podział ról i zadań oraz obarczanie odpowiedzialnością za ostateczny efekt wszystkich członków grupy. Ponadto zadanie powinno wymagać od uczniów, by rzeczywiście poszukiwali informacji w różnych źródłach.

Dobrym sposobem na zwiększenie zaangażowania uczniów i uatrakcyjnienia projektu jest zaplanowanie udziału w nim zewnętrznych ekspertów. W roli tej mogą wystąpić różne osoby w zależności od zadania realizowanego przez uczniów.

Udział ekspertów może polegać na udzielaniu uczniom pomocy merytorycznej, jak też na udziale w końcowych prezentacjach i ich ocenie. Uczniowie powinni otrzymywać informacje na jakim etapie realizacji projektu i w jaki sposób mogą korzystać z konsultacji u ekspertów.

Kolejnym etapem planowania projektu jest określenie form prezentacji. Stanowi ona podsumowanie efektów długiej, często wielotygodniowej pracy uczniów. Bogactwo zebranych materiałów i przeżytych doświadczeń muszą pomieścić w kilkunastominutowym, często publicznym wystąpieniu.

Decyzje w sprawie formy prezentacji możemy podjąć sami (zapisując to w instrukcji), albo pozostawić ją uczniom. Ważne jest, by wszystkie prezentacje odbywały się w tych samych warunkach i miały określony czas trwania. Warto zachęcić uczniów do korzystania ze środków audiowizualnych i innych pomocy, które mogą ułatwić odbiór prezentacji słuchaczom.

Prezentacja może stać się dla uczniów jeszcze bardziej ekscytującym przeżyciem, jeśli wezmą w niej udział zaproszeni goście. Mogą to być np. eksperci, którzy wcześniej współpracowali z uczniami w trakcie realizacji projektu.

W roli gości mogą też wystąpić uczniowie z innych klas, nauczyciele, albo rodzice. Ich udział nada zwyczajnej lekcji szkolnej walor szczególnego wydarzenia, które zmobilizuje uczniów do większego wysiłku. Cennym efektem takiego zabiegu jest też zmiana roli nauczyciela. Kiedy przestaje on być głównym odbiorcą prezentacji i osobą oceniającą wystąpienia uczniów, staje po jednej stronie z nimi, chcąc by wypadli jak najlepiej przed zgromadzoną "publicznością" . Staje się wyraźniejsze, że sukces uczniów jest w tej sytuacji także sukcesem nauczyciela. Ponadto w takich okolicznościach prezentacje uczniów stają się rzeczywiście "publicznymi" wystąpieniami, które na długo zapadają w pamięć.

Ważnym etapem planowania projektu jest opracowanie systemu oceniania. Chodzi o to, by wszystko to co składa się na ocenianie było spójne wewnętrznie i spójne z celami projektu. Ocenianie w znacznym stopniu decyduje o tym, czy cele projektu zostaną zrealizowane. Wynika to z faktu, że uczniowie podejmują decyzje dotyczące tego, czego się uczyć i w co się angażować pod wpływem sugestii zawartych przez nauczyciela w systemie oceniania. Inaczej mówiąc, uczniowie poświęcą więcej uwagi temu, co jest przez nauczyciela oceniane.

Stąd też powinniśmy oceniać to, co jest rzeczywiście ważne i co zawarliśmy w celach projektu. Jeśli zdecydowaliśmy, że ważne są określone treści, to powinny one stanowić merytoryczną podstawę zadania, a następnie być oceniane. Istotne jest też to, że system oceniania powinien dostarczać uczniom informacji użytecznych w treści i łatwych do przyjęcia w formie. Dzięki tym informacjom uczniowie powinni znać stan swojej wiedzy i doskonalić umiejętności. Dlatego też powinny to być informacje o tym, co ważne, a nie o tym co łatwiej ocenić. Nie oznacza to, że wszystkie cele projektu muszą być uwzględnione w równym stopniu przy systemie oceniania.

Specyficznym aspektem systemu oceniania jest planowa i systematyczna refleksja uczniów nad tym, jak przebiega proces uczenia się, co im w tym pomaga, a co przeszkadza. Zebranie informacji na ten temat powinno być częścią podsumowania projektu. Podobnie zresztą nauczyciel powinien poddawać refleksji swoje działania na etapie planowania i realizacji projektu.

Ocenianie powinno być stałym elementem uczenia się i odbywać się systematycznie. W trakcie pracy uczniów nad zadaniem nauczyciel powinien udzielać informacji pozwalających korygować ewentualne błędy oraz ocenić stopień zaawansowania pracy. Czasami warto też zebrać informacje na temat podstawowych zagadnień stanowiących merytoryczną podstawę projektu, aby przekonać się, czy uczniowie dysponują wiedzą wystarczającą do tego, by wykonać zadanie.

Szczególnym aspektem systemu oceniania jest ocena efektów projektu oraz sposobu ich zaprezentowania przez uczniów. Jak już wspomniałam, do oceniania można na tym etapie włączyć także gości lub ekspertów.

Ostatnim elementem planowania jest ustalenie przebiegu i kolejność zajęć, podczas których będzie realizowany projekt. Jest to szczególnie ważne założenie edukacji wczesnoszkolnej.

Naturalny układ zajęć obejmuje następujące etapy:
1. Wprowadzenie do tematu projektu. Zajęcia lekcyjne są poświęcone przekazaniu uczniom wiedzy niezbędnej do dalszej, samodzielnej pracy. Ich podsumowaniem może być test lub inna forma sprawdzenia, czy wiedza uczniów jest wystarczająca, by mogli oni odnieść sukces, realizując projekt. Na tym etapie osobą organizującą różne formy aktywności jest nauczyciel.
2. Samodzielna praca uczniów nad realizacją projektu. Uczniowie otrzymują instrukcję i po wyjaśnieniu ewentualnych wątpliwości przyjmują odpowiedzialność za dalsze działania. Nauczyciel wchodzi w rolę konsultanta i osoby udzielającej wsparcia. Etap ten kończy się prezentacją efektów pracy przez uczniów.
3. Podsumowanie pracy nad projektem. Zadanie nauczyciela na tym etapie polega na wykorzystaniu doświadczeń uczniów związanych z realizacją projektu do refleksji nad osiągniętymi efektami i procesem pracy (uczenia się).

Po określeniu ile godzin przeznaczamy na realizację projektu, powinniśmy ustalić ogólny przebieg każdej lekcji. Na początek wystarczy ustalić temat zajęć, przewidywaną treść i metody pracy. Następnie trzeba ułożyć tak zaplanowane lekcje w sensowną całość z uwzględnieniem wymienionych wyżej etapów. Dodatkowo warto określić nasze oczekiwania związane z samodzielną pracą uczniów poza zajęciami w szkole. Każda lekcja powinna być kolejnym krokiem przybliżającym uczniów do osiągnięcia sukcesu w realizacji projektu.

Realizacja projektu to konfrontacja przyjętego wcześniej planu z rzeczywistością. Ponieważ nie wszystko można przewidzieć i zaplanować, to zadaniem nauczyciela jest monitorowanie przebiegu projektu i reagowanie na ewentualne trudności.

Podstawą refleksji nad przebiegiem projektu jest odnotowywanie przez nauczyciela własnych spostrzeżeń, a także konfrontowanie ich z opiniami uczniów i innych osób.

Zadaniem nauczyciela jest stworzenie okazji do refleksji uczniów nad przebiegiem projektu i ich osobistym zaangażowaniem w jego realizację. Ma temu służyć samoocena oraz system konsultacji. Spotkania z nauczycielem powinny dotyczyć zarówno rozwiązywania bieżących trudności, jak i poszerzenia świadomości uczniów w zakresie czynników ułatwiających i utrudniających uczenie się.

Czynnikiem wspierającym uczniów w realizacji projektu na szczeblu edukacji wczesnoszkolnej może być zaangażowanie rodziców. Dlatego też zadaniem nauczyciela jest poinformowanie ich o tym, czego ich dzieci nauczą się dzięki projektowi i w jaki sposób mogą im w tym pomóc. Informacja na ten temat jest konieczna choćby z uwagi na fakt, że część zadań uczniowie będą wykonywać popołudniami poza szkołą.
 

Opracowanie: Jolanta Grezer

Wyświetleń: 776