Agresja w szkole

Agresja to zjawisko negatywne. Jest ono jednak codziennym elementem naszego życia. Tkwi w osobowości każdego człowieka.

Ze zjawiskiem przemocy i agresji spotykamy się wielokrotnie w domach, w szkole i na ulicach. Coraz częściej też czujemy się bezradni wobec docierających do nas za pośrednictwem mediów informacji o kolejnych aktach przemocy. Często mamy do czynienia z różnymi aspektami agresji, stykamy się z nimi w życiu codziennym. Począwszy od złośliwości, kpin i poniżania, a skończywszy na pobiciu czy zabójstwie. Tak szeroko potraktowany problem może uświadomić niektórym, że agresja wśród dzieci i młodzieży jest zjawiskiem narastającym, procesem, który zaczyna się od drobnej dokuczliwości i szkodzenia dobremu samopoczuciu innych aż do ciężkich przestępstw.

POJĘCIE AGRESJI
Termin "agresja" wywodzi się z języka łacińskiego, w którym słowo "agressio" oznacza "napad" , a słowo "agressor" - rozbójnika.

Autorzy zajmujący się problemem agresji w podobny sposób definiują to pojęcie. Oto niektóre z definicji:
- Wszelkie działanie (fizyczne lub słowne), którego celem jest wyrządzenie krzywdy fizycznej lub psychicznej - rzeczywistej bądź symbolicznej - jakiejś osobie lub czemuś, co ją zastępuje. Agresja jest zazwyczaj reakcją na frustrację, jest też przejawem wrogości. Rozróżniamy agresję fizyczną i agresję słowną, oraz agresję bezpośrednią - skierowaną na osobę lub rzecz wywołującą uczucie wrogości, agresję przemieszczoną - skierowaną na obiekt zastępczy oraz samo agresję - skierowaną na samego siebie.
- Działanie, u którego podłoża leżą gniewne emocje i nie przyjazne intencje, działanie, które ma na celu wywołać u drugiej osoby ból, strach, niepokój bądź wewnętrzne cierpienie. Do natury aktu agresji należy jego umyślność.
- Reakcja polegająca na działaniu szkodliwymi bodźcami na inny organizm.
- Aspołeczny sposób zachowania się wynikający z wrogich tendencji i chęci szkodzenia innym lub niszczenia.
- Zachowanie skierowane przeciw określonym osobom lub rzeczom i przyjmujące formę ataku.
- Agresja może być następstwem niezaspokojenia jednych z podstawowych potrzeb człowieka: miłości i bezpieczeństwa.
- Przeżywanie uczuć i emocji jest naturalną reakcją na to, co dzieje się w kontaktach z otoczeniem, jest też źródłem wielu nieporozumień. Mamy ogromne kłopoty z okazywaniem sobie uczuć i nazywaniem ich.
- Nie wyrażone uczucia powodują, że żyjemy w dużym napięciu i często reagujemy agresją. Tworzą się wtedy bariery w kontaktach z innymi. Ekstremalną formą agresji jest okrucieństwo, które jest szczególnie trudnym problemem wychowawczym. Jest to działanie niszczące fizycznie lub psychicznie żywą istotę, w sposób szczególnie gwałtowny lub wymyślny..

Okrucieństwo dla sprawdzenia siebie. U młodszych dzieci występuje rzadko, u starszych częściej, szczególnie w połączeniu z chęcią zaimponowania rówieśnikom. Chęć taka może być wyłącznym motywem okrucieństwa. Istnieje też okrucieństwo dla przyjemności, nazywane sadyzmem. U dzieci i młodzieży może ono pojawić się w postaci znęcania się nad słabszym, często przyjmuje postać ukrytą, zamaskowaną. Innym rodzajem okrucieństwa jest chęć panowania nad innymi - poprzez wzbudzanie atmosfery grozy, podziwu dla zuchwałości, czemu często towarzyszy fascynacja własnym lękiem. Uczestników czynu można powiązać ze sobą jako spiskowców, podporządkować ich sobie. Lęk przed konsekwencjami dokonanych czynów może być czynnikiem silnie integrującym sprawców i odsuwającym ich od społeczeństwa. Jest to najniebezpieczniejsza forma okrucieństwa występująca u młodocianych przestępców. Okrucieństwo z nienawiści - ta postać pojawia się w okresie dorastania i jak każda agresja może podlegać mechanizmowi przemieszczenia. Nienawiść ma swoje źródło w poniżeniu, w poczuciu krzywdy, niesprawiedliwości, również w zazdrości. Może także wyrastać z ideologii. Jest to wówczas ideologia patologiczna.
Inną kategorią okrucieństwa jest akt zemsty. Nie musi to być działanie "gorące" , jak w nienawiści, gdyż zemsta bywa często realizowana przemyślnie i na "zimno" .
Okrucieństwo występuje także jako wyładowanie nagromadzonej agresji, będące wynikiem wewnętrznych, kumulujących się napięć lub powtarzających się często frustracji. Charakteryzuje się ono tendencją do emocjonalnej autostymulacji, wzmagającej okrucieństwo. Postać ta może wystąpić m.in. podczas wymierzania dzieciom przez rodziców kary cielesnej. Dziecko jest coraz silniej bite, aż do fizycznego okaleczenia, a niekiedy dochodzi nawet do jego śmierci. Stan taki nazywamy zespołem maltretowanego dziecka. Rodzice najczęściej tłumaczą, że "stracili nad sobą panowanie" . Z podobnym mechanizmem oraz uzasadnieniem spotykamy się u nieletnich oraz dorosłych przestępców.

AGRESJA W SZKOLE

Jak już wcześniej wspomniałem niepokojące rozmiary przybiera w ostatnich czasach agresja w szkole. Jej ofiarami są młodsi i słabsi uczniowie, maltretowani, nieraz systematycznie, przez starszych i silniejszych kolegów. Agresja taka ma często podwójny cel: po pierwsze instrumentalny, polegający na odebraniu, przy pomocy gróźb lub siły, jakiegoś przedmiotu, zaczynając od śniadania i drobnych pieniędzy, po drugie- jest dla agresorów rodzajem okrutnej zabawy, w której stosowanie przemocy, poniżanie ofiar, obserwowanie jej strachu i bezsilności, dostarcza sprawcom swoistej, w istocie sadystycznej, satysfakcji. Ogromne rozmiary takiej agresji szkolnej spowodowały działania mające na celu jej ograniczenie i stopniową eliminację. Nauka agresji, przede wszystkim wśród dzieci i młodocianych, polega przede wszystkim na obserwacji czynów agresywnych, poznawaniu technik podobnych działań i czerpaniu satysfakcji z takiej wiedzy i umiejętności. Ważnym elementem takiej nauki jest uczestnictwo w grupach uprawiających agresję, jak choćby w gangach ulicznych. Stwierdzono także, że rodzajem bolesnej nauki bywa także rola ofiary - dziecko bite przez rodziców zachowuje się następnie agresywnie wobec zwierząt czy słabszych rówieśników. Nauka agresji może także płynąć z lektury, a zwłaszcza oglądania obrazów, dziś przede wszystkim TV. Współcześnie jest to jeden z najtrudniejszych w praktyce problemów walki z agresją. Nauka agresji często polega nie tylko na pokazaniu, kryminalnego wzoru postępowania, czy techniki napadu, lecz także jednoznacznie wskazuje ofiarę. Historia świata i współczesna rzeczywistość dostarczają dowolnej ilości przykładów takiego właśnie mechanizmu postępowania. Ruchy fanatyczne, rasizm, szowinizm, usprawiedliwiają agresję wobec swych przeciwników, ludzi odmiennego wyznania, odmiennych poglądów, odmiennej narodowości czy koloru skóry. Wskazują na nich jako zbiorowo winnych wszelkiego zła, pochwalają agresję wobec nich. Myślę, że warto tu podkreślić, że bagatelizowanie "małej agresji" może kończyć się "agresją ostrą" . Pobłażanie pozornie niewinnej przemocy prowadzi do narastania zachowań agresywnych.

Panujący we współczesnej szkole system wymagań oraz organizacja pracy rodzą napięcia, frustracje i bezosobowe stosunki międzyludzkie. Krótko mówiąc szkoła nie jest dobrym środowiskiem do modelowania u dzieci zachowań nieagresywnych, prospołecznych i empatycznych.

SPOSOBY PRZEZWYCIĘŻANIA AGRESJI

Jedną z przyczyn wywołujących agresję jest brak zainteresowań, nuda i nieumiejętność rozmawiania i słuchania. W takim przypadku powinno się oddziaływania wychowawcze ukierunkować na te właśnie - rodzące agresję - czynniki poprzez naukę słuchania i mediacji oraz uwrażliwiania na uczucia innych osób, tworzenie klubów zainteresowań, których celem jest wyrażanie postaw prospołecznych i uczenie nieagresywnych strategii rozwiązywania problemów. Środkiem wychowawczym stosowanym może byćkara - skuteczna tylko wtedy, gdy karany akceptuje normę, za przekroczenie, której została ona wymierzona, nie można jej jednak uznać za podstawowy środek przeciwdziałający agresji, gdyż powoduje ona jedynie przemieszczanie się agresji.

Aby skutecznie przezwyciężać agresję należy dostosować do niej odpowiednie środki oddziaływania pedagogicznego:

Przeciwdziałając agresji frustracyjnej należy ustalić, które potrzeby uległy blokadzie powodując wystąpienie zachowań agresywnych oraz rozważyć możliwości ich zaspokojenia, np. zmienić metody wychowawcze rodziców, jeżeli wskutek otrzymywanych kar fizycznych, dziecko zachowuje się agresywnie.

W zapobieganiu agresji naśladowczej istotne znaczenie posiada zabezpieczenie dzieci przed szkodliwym wpływem modeli agresywnego zachowania się, np. ograniczyć oglądanie filmów ukazujących obrazy agresji, starać się zainteresować dzieci filmami czy słuchowiskami o odpowiedniej dla nich treści, tj. takimi, które ukazują pozytywne modele postępowania, starać się izolować dziecko od zachowujących się agresywnie sąsiadów, kolegów, znajomych czy nawet czasami bliskiej rodziny.

Środkiem zapobiegającym agresji instrumentalnej może być wykazanie jej nieskuteczności, np. dziecko, próbujące wymusić na rodzicach spełnienie swych żądań za pomocą pogróżek, powinno przekonać się o bezskuteczności takiego sposobu zachowania, a przy tym zrozumieć, że cel swój może osiągnąć, gdy rodziców poprosi lub, gdy zasłuży na nagrodę; zapobieganiu tej agresji służy także wytwarzanie właściwych postaw społecznych oraz związanej z nimi hierarchii wartości.

W przypadku agresji patologicznej powinno się zapewnić jednostce odpowiednią opiekę lekarską, gdyż samo oddziaływanie wychowawcze nie przynosi wtedy pożądanych rezultatów; odpowiednie badania psychiatryczne oraz neurologiczne.

SYLWETKA AGRESORA I OFIARY

Agresor Ofiara
- impulsywność - niska samokrytyka- lęk- niska tolerancja na frustrację- łatwy kontakt z otoczeniem- prestiż w otoczeniu- brak konfliktów z prawem- brak poczucia wstydu- zewnętrzna sterowność- uczeń dobry, słaby- kłopoty przystosowawcze- wybierany na lidera- monopolizuje uwagę (ma zawsze rację)- grozi- poniża- wymusza drobne usługi- akceptacja otoczenia (całe życie kręci się wokół niego "gwiazda" ) - niska samoocena (utrwalone poczucie krzywdy)- wrażliwość- pasywność (bierność)- ukrywanie swoich potrzeb- fizyczne obrażenia- dolegliwości somatyczne (częste bóle głowy, brzucha)- identyfikacja z agresorem- utrata tożsamości- brak krytycyzmu- hiperaktywność- dobry kontakt z dorosłymi- przezwiska "pupil" , "skarżypyta" - unikanie rówieśników- opóźniony rozwój fizyczny- "inność" - poczucie żalu- poczucie krzywdy
- Pasywny uczestnik zjawisk agresywnych jest równie niebezpieczny jak sprawca i automatycznie staje się współsprawcą.

BIBLIOGRAFIA:

Minirth F., Meier P., Arterburn S.: "W stronę wartości - encyklopedyczny poradnik życia rodzinnego" , Warszawa 1998.
Okoń W.: "Słownik pedagogiczny" , Warszawa 1987.
Pilch T., Lepalczyk I.: "Pedagogika społeczna" , Warszawa 1995.
Siek S.: "Wybrane metody badania osobowości" , Warszawa 1983.
Skudniewska T.: "~Bici biją~ tematem konferencji" , Problemy opiekuńczo - wychowawcze 2001, nr 1.
Skorny Z.: "Proces socjalizacji dzieci i młodzieży" , Warszawa 1976.
Skorny Z.: "Psychologiczna analiza agresywnego zachowania się" , Warszawa 1968.
Skorny Z.: "Psychospołeczne mechanizmy agresywnego zachowania się a muzykoterapia" , Zeszyt Nauk Akademii Muzycznej 1990, nr 1.
Szewczuk W.: "Słownik Psychologiczny" , Warszawa 1979. "Encyklopedia Psychologiczna"

 

Opracowanie: Justyna Jachnik

Wyświetleń: 4071