Ćwiczenia terenowe jako forma lekcji biologii

Od 1980 r. uczę biologii w różnych placówkach oświatowych i na różnych poziomach kształcenia. Pracowałam z uczniami szkoły podstawowej, gimnazjum, 4-letniego liceum, aktualnie mam zajęcia z młodzieżą 3-letniego liceum ogólnokształcącego i profilowanego, uczę biologii w zakresie podstawowym i rozszerzonym.

Zdobyte doświadczenie pozwala mi propagować prowadzenie lekcji biologii z wykorzystaniem ćwiczeń terenowych, tym bardziej, że jednym z postulatów zreformowanej szkoły było wprowadzenie nauczania holistycznego, czyli ukazanie uczniom spójnego obrazu świata istot żywych i przyrody nieożywionej oraz uświadomienie im, iż człowiek jest także jednym z elementów tego świata. Jedną z dróg ułatwiających realizację zasady holizmu jest wprowadzenie do szkół ścieżek edukacyjnych; moim zdaniem równie cenne jest wykorzystanie zajęć prowadzonych w terenie. Jeśli nauczanie biologii ma na celu między innymi przedstawienie zależności w funkcjonowaniu organizmów na różnych poziomach organizacji oraz uświadomienie zagrożeń cywilizacyjnych wynikających z działalności człowieka to uczniowie najlepiej przyswoją sobie te zasady poprzez obserwację i proste eksperymenty prowadzone w terenie. Wiemy również, że zadaniem szkoły jest nie tylko wzbogacanie wiedzy uczniów, ale istotne są umiejętności prawidłowej obserwacji, analizy, prezentacji i interpretacji wyników badań biologicznych. Umiejętności te powinny uwzględniać kierunki dalszego kształcenia uczniów, dlatego ćwiczenia terenowe najlepiej wykorzystać jako metody pracy ucząc biologii w zakresie rozszerzonym.

Zgodnie z podstawą programową kształcenia ogólnego biologii w szkołach ponadgimnazjalnych na zajęciach terenowych moim zdaniem nauczyciel może realizować następujące cele kształcenia i wychowania:
* planowanie, prowadzenie i dokumentowanie obserwacji, doświadczeń i eksperymentów biologicznych
* organizowanie badań w terenie, analiza i interpretacja spostrzeżeń, formułowanie wniosków
* pojęcie ekologii oraz krążenie materii i przepływa energii w ekosystemach
* przedstawienie bioróżnorodności i zależności między organizmami
* wyjaśnienie związków strukturalno - funkcjonalnych na różnych poziomach organizacji
* analizowanie zmian zachodzących w środowisku
* kształtowanie dociekliwej oraz aktywnej postawy badawczej
* realizacja zachowań prozdrowotnych

Przykładowe scenariusze zajęć terenowych:
1. Ćwiczenia terenowe w ogrodzie botanicznym i zoologicznym we Wrocławiu i Krakowie, w parkach narodowych (Tatrzańskim i Ojcowskim).
2. Ćwiczenia terenowe organizowane w rezerwacie Łężczok.
3. Ćwiczenia terenowe w laboratorium medycznym.

Scenariusz zajęć terenowych z biologii w ogrodzie botanicznym i zoologicznym we Wrocławiu i Krakowie, w parkach narodowych (Tatrzańskim i Ojcowskim).

Cele edukacyjne:
* Kształcenie w zakresie wiadomości:
- znaczenie bioróżnorodności dla środowiska przyrodniczego i dla człowieka
- zależności między organizmami a środowiskiem
- funkcjonowanie ekosystemów
- podstawowe zasady tworzenia systemów klasyfikacyjnych organizmów oraz rola taksonomii biologicznej
- aktualny stan środowiska i zagrożenia gatunków
- sposoby pozytywnego kształtowania środowiska i ochrona gatunków
* Kształcenie w zakresie umiejętności:
- korzystanie z różnych źródeł pomocy naukowej
- prowadzenie obserwacji makroskopowej
- przedstawienie współzależności istniejącej między organizmami, a otoczeniem przyrodniczym
- dostrzeganie bioróżnorodności oraz jej znaczenia dla niezakłóconego funkcjonowania biosfery
- dostrzeganie ograniczoności zasobów naturalnych

Cele wychowania:
* W zakresie podstaw i przekonań uczniów
- poszanowanie wobec różnych form życia za Ziemi
- gotowość do działania na rzecz ochrony środowiska i przyrody
- świadomość miejsca człowieka w przyrodzie
- poczucie odpowiedzialności za działania podejmowane w najbliższym środowiska

Metody:
- obserwacje makroskopowe
- praca w zespole
- mini wykład
- pogadanka
- "burza mózgów"

Środki dydaktyczne:
- żywe okazy roślin i zwierząt
- zgromadzone eksponaty
- tablice dydaktyczne

Przebieg zajęć:
- mini wykład pracowników - opiekunów grup wycieczkowych w ogrodzie zoologicznym, botanicznym czy parku narodowym
- podział uczniów na zespoły i przydzielenie poszczególnych zadań
- obserwacje makroskopowe i realizacja zadań
- sprawozdanie z realizacji zajęć
- "burza mózgów"
- podsumowująca pogadanka nauczyciela

Ćwiczenia terenowe z form ochrony przyrody organizowane w rezerwacie Łężczok

CZAS: 4 godziny
WIADOMOŚCI:
definicje populacji, biocenozy, ekosystemu, rezerwatu, pomnika przyrody, gatunków chronionych;

METODY:
obserwacja makroskopowa, "burza mózgów", praca w grupach, mini wykład, praca indywidualna;

CELE:
poznanie form ochrony przyrody i jej znaczenie, umiejętność rozpoznawania roślin, zwierząt, oznaczenia i zasad sporządzania zielnika, umiejętność zbioru, konserwacji oraz przechowywania zebranych eksponatów;

POMOCE:
kluch do oznaczania roślin, lornetki, lupa, pojemnik na zwierzęta bezkręgowe, aparat fotograficzny, kamera

Przebieg zajęć:
1. Przejazd pociągiem do Raciborza - Markowic.
2. Przejście czerwonym szlakiem do rezerwatu. Zwrócenie uwagi na agrocenozy i ich monokulturę sprzyjającą gradacji owadów - szkodników.
3. Krótki wykład o ochronie rezerwatowej i zasadach zachowania się w rezerwacie. Wykorzystanie wiadomości na terenie rezerwatu, zwrócenie uwagi na regulamin, przypomnienie definicji rezerwatu częściowego i ścisłego oraz pomnika przyrody.
4. Przejście ścieżką dydaktyczną przez rezerwat - obserwacja roślin i ptactwa wodnego rezerwatu. Wskazanie gatunków chronionych i użytkowych w rezerwacie, wykonanie dokumentacji fotograficznej i filmowej.
5. Wyjście poza teren, zbiór pospolitych drzew, krzewów i roślin zielnych, bezkręgowców, omówienie metod i sposobów ich konserwacji oraz przechowywania, wykorzystanie lupy do obserwacji eksponatów.
6. Praca w grupach z wykorzystaniem kluczy do oznaczania roślin i zwierząt bezkręgowych. Przypomnienie zasad i sposobu korzystania z tych podręczników.
7. Mini wykład o zasadach tworzenia zielnika.
8. Przejazd do domu (stacja Nędza - Rydułtowy).
9. Ewaluacja zajęć poprzez sprawdzenie wykonanych zielników oraz przygotowanej przez uczniów prezentacji komputerowej osobliwości przyrodniczych rezerwatu Łężczok (wykorzystanie fotografii i filmów).

Scenariusz zajęć terenowych w laboratorium medycznym, realizacja założeń zdrowotnej ścieżki edukacyjnej.

Temat: Diagnostyka laboratoryjna

Czas trwania: ok. 90 min

Lekcja w ramach wycieczki do pobliskiego laboratorium medycznego w szpitalu.

Formy pracy: grupowa, indywidualna

Metody nauczania: wycieczka, krótka prelekcja, dyskusja, doświadczenia

Cele ogólne lekcji:
- zapoznanie z pracą laboratorium
- preorientacja zawodowa
- rozbudzenie zainteresowań badawczych

Cel główny lekcji:
- poszerzenie wiadomości o własnym organizmie
- uświadomienie znaczeń badań profilaktycznych

Cele operacyjne lekcji:
- poziom wiadomości: poznanie procedury i urządzeń badających organizm pod kątem hematologii, analizy płynów ustrojowych i wydalin
    * zrozumienie potrzeby badań profilaktycznych
- poziom umiejętności: rozpoznanie prawidłowego i patologicznego obrazu krwi i moczu

Przebieg lekcji:
1. Przejście do laboratorium.
2. Przywitanie, zapoznanie się z możliwościami badawczymi laboratorium i oprowadzającymi laborantami.
3. Podział na grupy, celem wizytowania poszczególnych salek laboratoryjnych:
a) sala hematologiczna
b) sala badań moczu i kału
c) sala badań enzymów i hormonów
4. Praca w każdej sali każdej grupy: pokaz i analiza prostego doświadczenia:
a) grupy krwi
b) analiza moczu
c) oznaczanie poziomu wybranego hormonu
5. Ponowne spotkanie z kierownikiem laboratorium: odpowiedzi na pytania, dyskusja.
6. Preorientacja zawodowa: studia i predyspozycje laboranta, charakterystyka pracy laboranta analitycznego, techniki i perspektywy badań - pogadanki.
7. Zakończenie zajęć, przejście do szkoły.
8. Ewaluacja - rozwiązanie testu wiadomości i umiejętności z analityki medycznej.

 

Opracowanie: mgr Renata Froncek - Wilczek

Wyświetleń: 5208