Kształtowanie kreatywności uczniów

1.Rozwijanie kreatywności.

Zdaniem znawcy problemu, wszyscy nauczyciele są nauczycielami kreatywności, bez względu na to, jakiego przedmiotu nauczają, tak jak wszyscy nauczyciele są nauczycielami języka. Ważne jest, czy nauczyciel zachęca i stwarza warunki do stosowania kreatywności. Natomiast nasz system nauczania uznaje i nagradza głównie odpowiedzi "dobre", karze za "złe", natomiast nie lubi i nie uznaje odpowiedzi dziwnych i nowych.

Wielu specjalistów w tej dziedzinie uważa, że kreatywności należy uczyć się w rodzinie i to jak najwcześniej. Wiele twórczych osób: malarzy, reżyserów, muzyków przeżywało w dzieciństwie dużo różnorodnych doświadczeń i przebywało w otoczeniu, w którym zachęcano ich do zadawania pytań, wypróbowywania własnych pomysłów, eksperymentowania oraz realizacji swoich zainteresowań, talentów czy umiejętności.

Glenn Doman w swojej książce "Jak nauczyć małe dziecko czytać" stwierdza, że optymalnym okresem dla rozwoju umysłowego i inteligencji dziecka jest wiek od 2 do 3 roku życia. Jego zdaniem, "wszystkie dzieci, które nauczyły się czytać mając lat pięć, odznaczały się później wybitną inteligencją i bardzo dobrymi wynikami w nauce". Opanowanie nauki czytania przyspiesza rozwój umysłowy oraz wzrost inteligencji dziecka.

Według A. Nalaskowskiego w grupie najbardziej twórczych osób średnia wykształcenia matek była wyższa niż u osób o mniejszym wskaźniku twórczych uzdolnień. Matki przewyższały wykształceniem ojców. Autor sądzi, że dzieje się tak, ponieważ pierwsze dwa, trzy lata należą do matki i ona ma wpływ na rozwój umysłowy, społeczny i emocjonalny oraz kreatywność dziecka.

2. Kształtowanie umiejętności językowych.

W procesie kształtowania się wielu różnorodnych umiejętności, w tym językowych, aktywność i zaangażowanie dzieci wymaga nie tylko działania, lecz także myślenia oraz sprawności mowy.

Język staje się w tym procesie naturalnym tworzywem służącym porozumiewaniu się w mowie i piśmie, jak również narzędziem i środkiem służącym do wyrażenia własnych potrzeb, emocji i pragnień. W stymulacji rozwoju językowego dzieci szczególnie ważną rolę spełniają gry i zabawy językowe o charakterze problemów otwartych (dywergencyjnych) z wielością rozwiązań. Ogromnie istotną rolę odgrywa nauczyciel, który może rozwijać myślenie twórcze lub nie. Gdy zapyta w sposób dywergencyjny: Jakie słowa są przeciwieństwem wyrazu "mały", uczniowie wymyślą co najmniej kilka: duży, wielki, ogromny, olbrzymi, potężny. W praktyce szkolnej bardzo ważne są pytania i zdania zarówno konwergencyjne, jak i dywergencyjne. Zdaniem wielu pedagogów, skupianie się nauczycieli głównie na opanowaniu sprawności czytania i pisania w wieku wczesnoszkolnym, a zaniedbywanie twórczego rozwoju, jest zjawiskiem częstym i niedopuszczalnym, ponieważ jest to okres największych możliwości dziecka.(A.Nalaskowski)

3. Twórcza praca dziecka z utworem literackim.

Aktywność typowo polonistyczna na ogół posiada swój odrębny charakter, ponieważ nie zawsze można rozwiązać problem, korzystając bezpośrednio z tekstu i interpretując go dosłownie. Przeważnie uczeń musi zrozumieć symbol i ogólny sens utworu, do czego niezbędna jest wiedza i doświadczenie, ale także myślenie krytyczno-twórcze, oparte na analizie i rozumieniu całości dzieła literackiego. Opiera się ono głównie na czytaniu między linijkami tekstu, wyciąganiu wniosków z postępowania postaci literackich, wyszukiwaniu przyczyn i skutków zdarzeń, domyślaniu się i przewidywaniu dalszego ciągu akcji, wyjaśnianiu motywów działania bohatera, dostrzeganiu jego cech pozytywnych i negatywnych czy piękna i bogactwa językowego utworu. Tak na przykład zrozumienie idei baśni Andersena ( "Brzydkie kaczątko", "Słowik", "Stokrotka") wymaga abstrakcyjnego spojrzenia na zawartą w nich treść i dokonania uogólnień wraz z przenoszeniem cech bohaterów na ludzi. Bardzo pomocnym działaniem w rozwiązywaniu problemów literackich są wcześniejsze przygotowania:
a) pogłębianie analizy krytycznej tekstu (baśni, czytanki, lektury czy wiersza )
b) zrozumienie i wzbogacenie słownictwa utworu poprzez wykorzystywanie encyklopedii i słowników
c) poszerzanie opracowanej tematyki o wiedzę z dodatkowych źródeł, np. czasopism i książek popularnonaukowych
d) omawianie zagadnień pomocniczych, np. układanie planu wydarzeń, wyszukiwanie i porównywanie pozytywnych i negatywnych cech bohaterów czy brakujących elementów fabuły
e) gromadzenie w tekście fragmentów, które mogą stanowić argumentację na poparcie zajmowanego stanowiska.

4. Słowo, plastyka, muzyka.

Twórcza praca dziecka z utworem literackim powinna być ściśle zintegrowana z działalnością plastyczną i muzyczną, co bardzo ułatwia zrozumienie oraz interpretację symboliki utworu i ujęcie jej w formę słowną. Można także wprowadzić tzw. formy intersemiotycznego przekładu, kiedy na podstawie obrazów, filmów, sztuk scenicznych czy audycji radiowych oprócz słowa, czy też w jego zastępstwie, uczniowie posługują się barwą, linią, kształtem i dźwiękiem. Działalność niewerbalna jest szczególnie przydatna i pożyteczna podczas pracy z utworem poetyckim oraz przy pisaniu scenariuszy dramowych.

Do innych form twórczej działalności dziecka należą:
a) wypowiedzi w formie opowiadań, listów, opisów, sprawozdań itp. - oparte nie tylko na tekstach literackich, lecz także na utworach muzycznych i plastycznych
b) tworzone scenariusze oraz gry i zabawy dramatyczne
c) analiza krytyczna tekstu i gromadzenie materiału do interpretacji
d) wyszukiwanie i wyodrębnianie fragmentów tekstu oraz ukazywanie ich powiązań przyczynowo skutkowych, akcji i działań bohaterów
e) problemowe gry dydaktyczne np. burza mózgów.
5. Drama.

Jedną z form pracy twórczej są gry i zabawy dramatyczne, zwane inaczej grami dramowymi. Celem ich jest rozwój możliwości dziecka oraz doskonalenie języka mówionego. Gry dramatyczne, jako kontynuacja zabaw tematycznych, aktywizują dziecko, rozbudzając wyobraźnię, a przez to ułatwiając przyswojenie treści, słownictwa i innych form językowych. Zaangażowanie emocjonalne ucznia pobudza i rozwija działalność intelektualną oraz bogactwo form ekspresji przy udziale muzyki, plastyki, ruchu i gestu. Improwizacje dziecięce nie wymagają specjalnych kostiumów oraz uczenia się ról na pamięć. Inspiracją bywa lektura, środowisko i przeżycia osobiste, natomiast istotę stanowi dialog tworzony na żywo, czyli żywe słowo oraz ekspresja ciała. Nauczyciel pełni w nich jedynie rolę opiekuna, inspiratora i równoprawnego uczestnika. Najczęściej stosowanymi rodzajami tego typu gier są gry pantomimiczne, rzeźby, żywe obrazy, stop-klatki, wywiady i przydział ról. Zajęcia tego typu uaktywniają uczniów werbalnie, a dzięki pobudzającej emocjonalnie sytuacji umożliwiają usunięcie blokad wewnętrznych i sprzyjają rozwojowi sprawności językowych, wyobraźni oraz mowy gestów i ciała. Przedmiotem gier dramowych mogą być bajki, legendy, zagadki, krótkie scenki dialogowe, baśnie, opowiadania i inne utwory literackie. Wśród wartości wychowawczych do najważniejszych należy rozwój strefy emocjonalno-wolicjonalnej, wyobraźni oraz wrażliwości estetycznej.

6. Zabawy słowem.

W sytuacji rozwoju językowego dziecka bardzo ważną funkcję pełnią gry i zabawy słowne o charakterze problemów dywergencyjnych (z wielością rozwiązań) np. układanie wyrazów z liter innego wyrazu.

Spośród wielu innych gier i zabaw wykorzystywanych w pracy zespołowej lub indywidualnej należy wymienić kilka najbardziej znanych np.:
a) Układanie i rozwiązywanie zagadek i rebusów
b) Gry lub loteryjki wyrazowe w synonimy, homonimy, wyrazy bliskoznaczne lub wieloznaczne. Na przykład dobieranie synonimów parami: jarzyny- warzywa, barwa- kolor, egoista-samolub.
c) Układanie rodzin wyrazów oraz wyrazów pochodnych np. droga, dróżka, dróżnik, podróżny, drogowiec lub las, leśny leśnik, Zalesie, leśniczy, leśniczówka.
d) Zabawy polegające na wymienianiu jak największej liczby słów, miast, rzek, państw, zaczynających się lub kończących na daną literę.
e) Wymyślanie odpowiedzi na pytania typu: "co by było, gdyby...", np. ludzie mieli skrzydła i umieli latać, byli niewidzialni, nie mieli oczu i uszu, mogli żyć po tysiąc lat, nie umieli mówić.
f) Wymyślanie i zamiana tytułów bajek, baśni, opowiadań i innych tekstów literackich
g) Tworzenie opowiadań twórczych na podstawie odpowiednich tekstów z czytanek, do obrazków, plakatów, historyjek obrazkowych, utworów muzycznych itd.
h) Tworzenie swobodnych tekstów na dowolne tematy, wybieranie najciekawszych i po zaprezentowaniu grupie poprawa oraz umieszczenie ich w gazetce szkolnej lub klasowej, kąciku twórczych prac czy zbiórka opowiadań i wierszy.

O wychowaniu kreatywnym pisze E. P. Torrance, proponując osobom wychowującym dzieci następujące rady:
a) dostarczaj dzieciom materiały rozwijające wyobraźnię
b) dostarczaj materiały, które wzbogacają obrazowość języka np. baśnie ludowe, mity, legendy,
c) zostawiaj dziecku czas na myślenie i marzenie na jawie (niech ma czas na zadumę i namysł, a nie biegnie od jednego zajęcia do drugiego)
d) zachęcaj je do utrwalania swoich pomysłów
e) nadawaj dziecięcym utworom skończoną formę (opraw ich rysunki, złóż tomik z wierszy)
f) akceptuj naturalną skłonność do odmiennego spojrzenia na rzeczy
g) chwal przejawianie indywidualności
h) bądź ostrożny w redagowaniu tekstów pisanych przez dzieci
i) zachęcaj je do bawienia się słowami
j) kochaj dzieci i mów im o tym.


Literatura:
E. Nęcka "TROP - Twórcze rozwiązywanie problemów" Kraków 1994.
W. Puślecki "Wspieranie elementarnych zdolności twórczych uczniów" Kraków 1999.  

Opracowanie: Elżbieta Okulus

Wyświetleń: 2856