Kartoteka zagadnieniowa i metodyczna a stopień wykorzystania czasopism w Bibliotece Pedagogicznej w Inowrocławiu - wyniki badań

W roku ubiegłym w Pedagogicznej Bibliotece Wojewódzkiej w Bydgoszczy - filia w Inowrocławiu podjęto próbę poszukiwania informacji na temat wykorzystania czasopism oraz funkcjonowania warsztatu informacyjnego, budowanego w oparciu o prenumerowane czasopisma, tj.kartoteki zagadnieniowej i metodycznej, a także o użytkownikach tej Biblioteki. W tym celu przez rok prowadzono systematyczną obserwację, jak również rozmowy indywidualne z czytelnikami. Ponadto zwrócono się do 25-ciu szkół różnych szczebli nauczania z prośbą o pisemne sporządzenie wykazu wszystkich czasopism przez nich prenumerowanych. Pomimo zapewnień, iż dane dotyczące prenumeraty wykorzystane będą wyłącznie jako materiał badawczy do prac Biblioteki, jedna ze szkół nie udzieliła informacji w ogóle, tłumaczac, że "jest to sprawa szkoły, jakie kupują czasopisma i nie udzielą informacji". Kilka innych bibliotek szkolnych (5) dopiero po rozmowie telefonicznej odpowiedziało na pismo. W ten sposób uzyskano potwierdzenie następujących obserwacji: szkoły, które prenumerują czasopisma w niewielkim zakresie, czy też liczba prenumerowanych egzemplarzy z roku na rok obniża się, lub w ogóle ich nie kupują - niechętnie udzielają informacji.

I tak spośród 25-ciu bibliotek szkolnych tylko 9 prenumeruje czasopisma pedagogiczno-metodyczne (w niepełnym zakresie) zawierające gotowe konspekty, programy nauczania i scenariusze zajęć. Najpopularniejsze z nich to: Biologia w Szkole, Matematyka, Geografia w Szkole, Chemia w Szkole, Fizyka w Szkole. Te czasopisma to dwumiesięczniki o wąskim zakresie treści adresowane są głównie do nauczycieli poszczególnych przedmiotów nauczania.

Spośród czasopism pedagogiczno-specjalistycznych o zawężonym zakresie treści adresowanych do wybranych grup nauczycieli, pedagogów - zaledwie 10 szkół wymieniło następujące miesięczniki: Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, Życie Szkoły i Biblioteka w Szkole.

Szkoły podstawowe prenumerują czasopisma w małym zakresie. Są to głównie pisma przeznaczone dla dzieci, jak np. Płomyczek, Świerszczyk, Mój Pies, Junior, Victor, czasami Zycie Szkoły, Aura czy Lider.

Natomiast większość szkół ponadgimnazjalnych o charakterze zawodowym preferuje takie tytuły jak: Przemysł Spożywczy, Młody Technik, Elektronika Praktyczna, Materiały Budowlane, Ekotechnika, Enter.

Wśród czasopism ogólno-pedagogicznych o szerokim zakresie treści społeczno-pedagogicznych adresowanych do ogółu nauczycieli, pedagogów i wychowawców znalazł się tylko tygodnik Głos Nauczycielski. Zabrakło takich tytułów jak np.: Edukacja, Edukacja i Dialog, Kultura i Edukacja, Nowe w Szkole, Ruch Pedagogiczny, Kwartalnik Pedagogiczny, Wychowanie na co dzień, Wychowawca, Nowa Szkoła itp.

W bliższym poznaniu problemu pomocna okazała się ankieta przeprowadzona wśród czytelników. Celem jej było sprawdzenie w jakim stopniu wykorzystane są czasopisma gromadzone w Bibliotece Pedagogicznej w Inowrocławiu oraz analiza potrzeb i preferencji użytkowników tej Biblioteki. Pytania opracowano tak, by można było uzyskać odpowiedzi na następujące zagadnienia:
- czy czytelnicy mają dostęp do czasopism i czy korzystają ze zbiorów Biblioteki Pedagogicznej
- jakich zagadnień lub tematów poszukują w czasopismach najczęściej i czy obecna oferta spełnia oczekiwania w tym zakresie, oraz
- jaką rolę w badanym środowisku spełniają kartoteki zagadnieniowa i metodyczna w poszukiwaniach materiałów na interesujący ich temat
- czy kartoteki skonstruowane są w sposób jasny i czytelny i czy w pełni zaspakajają grono użytkowników.

W ankiecie uczestniczyło 55 czytelników, którzy są stałymi użytkownikami Biblioteki. Ankieta była anonimowa, a dobór osób przypadkowy. Nie wypełniali kwestionariusza czytelnicy nowo zapisani. Nie wszyscy badani rzetelnie wypełnili ankietę - 2 osoby choć podjęły trud odpowiedzi na pytania nie zwróciły ankiety Bibliotece. Ankieta zawiera pytania otwarte - sugerując kilka odpowiedzi, ale umożliwia także własne zdanie. Są także pytania zamknięte - gdzie podanych jest kilka wariantów do wyboru.

W grupie badanych przeważały kobiety (44 osoby). Większość legitymowała się wykształceniem ogólnokształcącym lub średnim zawodowym (23 osoby ).Wykształceniem wyższym licencjackim (16 osób). Wykształceniem wyższym magisterskim o różnej specjalności, głównie kierunkach pedagogicznych (14 osób ). Niektórzy nie wymieniali kierunku ukończonych studiów.

Wśród ankietowanych przeważająca większość (34 osoby) mieszka w mieście od 50-100 tys. mieszkańców; (6 osób) powyżej 100 tys.; (7 osób) mieszka na wsi i pozostali (6 osób) w mieście poniżej 50 tys.

Najliczniejszą grupę respondentów stanowią studenci (33 osoby), z których - 28 studiuje na studiach dziennych lub zaocznych; pozostali studiują i jednocześnie pracują w różnych miejscach pracy. Są to instytucje oświatowe, Urząd Pracy, Urząd Miejski, Starostwo Powiatowe i firmy prywatne. Natomiast - 5 osób nie studiuje i nie wykonuje zawodu nauczyciela. Są opiekunami w Domach Pomocy Społecznej, pielęgniarkami w szpitalu lub uczniami szkół średnich i przygotowują się do matury, olimpiad i konkursów przedmiotowych. Bezrobotni w grupie badanych - 2 osoby przychodzą do Biblioteki, by rozwijać swoje zainteresowania, podnosić lub zmieniać kwalifikacje.

Natomiast 14 osób spośród badanych stanowią nauczyciele pracujący w szkołach o różnym stopniu nauczania - od przedszkola do szkół ponadgimnazjalnych.

Badaną grupę można zatem uznać za osoby uczące się, podnoszące kwalifikacje zawodowe lub rozwijające swoje zainteresowania, a chęć zdobywania wiedzy nie jest wyłącznie domeną nauczycieli.

WYNIKI ANKIETY

Analiza treści dokumentów pozwoliła uzyskać wiedzę na temat użytkowników Biblioteki Pedagogicznej w Inowrocławiu, ich preferencji czytelniczych oraz jaki jest pożytek z funkcjonowania kartoteki zagadnieniowej i metodycznej tworzonej na bazie prenumerowanych czasopism.

Na pytanie - Czy ma Pani/Pan dostęp do czasopism pedagogicznych: badani odpowiedzieli następująco:
- 30 osób ma dostęp do czasopism
- 18 osób w małym zakresie
- 5 osób nie ma dostępu do czasopism

Jak często korzysta Pani/Pan z czasopism w Bibliotece Pedagogicznej:
- 30 osób odpowiedziało - bardzo często
- 23 osoby - sporadycznie
- ani jedna osoba - wcale

Z tego wynika, iż badane osoby mają dostęp do czasopism pedagogicznych, bo niemalże w 100% korzystają z czasopiśmiennictwa Biblioteki Pedagogicznej. Nie znalazła się ani jedna osoba, która by w ogóle nie skorzystała z czasopism gromadzonych w Bibliotece.

Jakich zagadnień poszukuje Pani/Pan w czasopismach najczęściej?: (można było zaznaczyć kilka odpowiedzi)
- 33 osoby zaznaczyły co najmniej 2 odpowiedzi sugerując, iż poszukują artykułów dotyczących metodyki i praktyki w szkole oraz związanych z awansem zawodowym nauczycieli
- 13 osób poszukuje aktualnych problemów społecznych związanych z transformacją społeczno-ustrojową
- 7 osób z innych dziedzin wiedzy przy czym podkreślić należy, iż osoby które zaznaczyły inne dziedziny wiedzy wymieniały zagadnienia, które są niejako następstwem przemian społeczno-ustrojowych, takich jak: bezrobocie, bezdomność, wzrost przestępczości, stres, reformy oświatowe, problemy opieki i wychowania, pomocy społecznej, czyli związanych z transformacją społeczną. Do zagadnień z innych dziedzin wiedzy poszukiwanych w czasopismach a wymienianych przez czytelników należą: sport, edukacja informatyczna, zdrowotna, szeroko rozumiana pedagogika (w tym edukacja dorosłych, edukacja ustawiczna), ekologia oraz pojęcia psychologiczne, takie jak: empatia, godność, inteligencja, myślenie, starzenie się itd.W ten sposób uzyskano odpowiedź jaką problematykę preferują czytelnicy najbardziej oraz jakie są ich oczekiwania. Wiedza ta jest niezbędna do przewidywania przyszłego kształtu kartotek, a przede wszystkim do kształtowania ich zgodnie z potrzebami użytkowników.

Na pytanie - Czy ma Pani/Pan dostęp do czasopism pedagogicznych, bo: (można było zaznaczyć kilka odpowiedzi)
- sama kupuje
- prenumeruje miejsce pracy
- korzystam ze zbiorów Biblioteki Pedagogicznej
- inny sposób (jaki?)

Okazało się, że aż 51 osób korzysta ze zbiorów Biblioteki Pedagogicznej, w tym 15 czytelników korzysta także z prenumeraty swojego miejsca pracy, a 1 osoba kupuje czasopismo osobiście. Potwierdza się więc opinia, że Biblioteka dysponuje bogatym i różnorodnym asortymentem czasopiśmienniczym i niemalże każdy może znaleźć materiały, których aktualnie poszukuje. Tę opinię potwierdzają również następne odpowiedzi badanej grupy.

Czy czasopisma, które prenumeruje Biblioteka spełniają oczekiwania Pani/Pana:

- w dużym zakresie odpowiedziało - 18 osób
- wystarczająco   ''   - 28 osób
- niewystarczająco   ''   - 7 osób
- wcale   ''   - ----------

Kolejne pytanie - W jakim stopniu kartoteki (zagadnieniowa i metodyczna) pomagają Pani/Panu w zdobywaniu wiedzy,podnoszeniu kwalifikacji itp.?:
- 47 osób odpowiedziało - decydującym
- 6 osób   ''   - małym
- ----------   ''   - żadnym

W pytaniu tym chodziło o potwierdzenie, że dobrze skonstruowane kartoteki skracają czas poszukiwania informacji, a tym samym lepsze jej wykorzystanie w celu zdobywania wiedzy, podnoszenia i zmiany kwalifikacji. Ponadto praktyczne umiejętności wyszukiwania źródeł informacji przez czytelników i wykorzystania ich we właściwy sposób sprawiają niekłamaną satysfakcję bibliotekarzom.

Jakich czasopism brakuje w Bibliotece. Proszę podać tytuły lub zakres tematyczny, zagadnienia, hasła:
- 37 badanych zasugerowało, że to czym dysponuje Biblioteka jest wystarczające i w dużej mierze zaspakaja potrzeby czytelnicze
- 16 osób natomiast stwierdziło, że brakuje gazety Rzeczpospolita, tygodnika Wprost, pism informatycznych takich jak: Mój Komputer, Media, a także takich pism jak np.: Charaktery, Unia Europejska, Edukacja Dorosłych, Guliwer, National Geographic, dotyczących nowinek związanych z medycyną, traktujących o subkulturach oraz z dziedziny psychologii, a także DZIENNIKA USTAW!

Zaskakujące wydaje się, że wśród ankietowanych - 2 osoby stwierdziły, iż brakuje czasopism z zakresu pedagogiki specjalnej, rewalidacji, tematyki opiekuńczo-wychowawczej, scenariuszy zajęć świetlicowych. Biblioteka Pedagogiczna prenumeruje wiele czasopism, w których poruszane są powyższe zagadnienia. Należą do nich: Szkoła Specjalna, Auxilium Sociale, Ruch Pedagogiczny, Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, Opieka-Wychowanie-Terapia, Wychowanie na co dzień, Nowa Szkoła, Edukacja i Dialog, Zycie Szkoły, Wszystko dla Szkoły, Wychowawca, Nowe w Szkole. Odbiciem tego są zbibliografowane artykuły z tych czasopism, które odpowiednio uporządkowane znajdują się w kartotece zagadnieniowej Biblioteki.

Natomiast przepisy prawne, w których znajdowałyby się akty normatywne dotyczące placówek oświatowych, w tym bibliotek i bibliotekarzy, rozporządzenia itd. niewątpliwie pełniłyby funkcję informacyjną w odniesieniu do środowiska lokalnego.

Kolejne pytanie - Proszę ocenić skuteczność wyszukiwania informacji zawartych w kartotekach:
- 30 osób określiło jako - dużą
- 23 osoby "" - średnią
- ---------- "" - małą

Duża i średnia skuteczność szukania informacji źródłowych w kartotekach świadczy o tym, że coraz więcej artykułów jest bibliografowanych, natomiast w ogóle nie wykorzystuje się czasopism, z których artykuły nie są zbibliografowane.

Czy poszukuje Pani/Pan informacji w kartotece samodzielnie:
- 43 osoby odpowiedziały - tak
- 10 osób odpowiedziało - nie, prosi o pomoc dyżurującego bibliotekarza
Przeważająca część czytelników - bo 43 osoby samodzielnie poszukują informacji, co świadczyć może o jasnej i czytelnej konstrukcji kartotek.

Czy hasła lub tematy tam znajdujące się są dla Pani/Pana:
- zrozumiałe - odpowiedziało 46 osób, w tym 1 osoba odpowiedziała że zrozumiałe, ale "może należałoby nieco zmienić" nie sugerując jednak co
- zbyt ogólne - 4 osoby
- przestarzałe - 3 osoby
- inna opinia - ----------

Odpowiedź na to pytanie pozwala stwierdzić, że także hasła i tematy w kartotece są na ogół zbieżne z wyobrażeniami czytelników, a więc łatwo można na tej podstawie dotrzeć do źródła informacji.

Co Pani/Pana zdaniem utrudnia korzystanie z kartotek:
- nieznajomość lub brak umiejętności korzystania z kartotek - odpowiedziało 28 osób
- brak zagadnień lub tytułów czasopism, które interesują mnie najbardziej- 20 osób
- brak instruktażu lub pomocy ze strony bibliotekarza - odpowiedziały 4 osoby
- mało czytelny układ haseł - stwierdziła - 1 osoba.

Opinia ta świadczy o tym, iż nie wystarczy tylko poinformować o kartotekach, że są, ale koniecznie trzeba przeprowadzić szereg ćwiczeń wyszukiwania potrzebnych informacji.

Ostatnie pytanie - Czy ma Pani/Pan jakieś uwagi lub życzenia dotyczące funkcjonowania kartotek w Bibliotece Pedagogicznej i czy kompetencje i umiejętności nauczycieli bibliotekarzy są takie, jakich by Pani/Pan oczekiwała:
- nie mam odpowiedziało - 45 osób

Badani pozytywnie ocenili kompetencje bibliotekarzy i nie mają znaczących uwag do funkcjonowania kartotek, chociaż mile widziany byłby skomputeryzowany katalog. Zastanawiające jest jednak, dlaczego w sondażu znalazło się tak mało uwag krytycznych? Być może wpływ miał na to fakt wypełniania kwestionariusza na miejscu w Bibliotece.
- 6 osób negatywnie się wypowiedziało na temat warunków lokalowych, tj. braku wygodnych stanowisk do pracy, brudne ściany i ciasne pomieszczenia
- 2 czytelników miało zastrzeżenia co do uprzejmości ze strony bibliotekarzy.

Należy zatem pamiętać o konieczności stworzenia przyjaznej atmosfery w Bibliotece, tak aby pobyt w niej był satysfakcjonujący i życzliwy dla wszystkich użytkowników.

Nie zabrakło też bardzo pochlebnych uwag, w rodzaju: "miła atmosfera i fachowa obsługa - dziękuję", "by bibliotekarze tak dalej działali jak do tej pory", oraz, że "kompetencje i umiejętności w pełni zaspakajają oczekiwania.".


WNIOSKI
z przeprowadzonych badań
Analiza wyników sondażu pozwala wyróżnić kilka ważnych zagadnień istotnych w dalszym funkcjonowaniu Biblioteki Pedagogicznej w Inowrocławiu i na sformułowanie następujących wniosków - refleksji:
1) Biblioteki szkolne z powodu niskich nakładów finansowych ograniczają prenumeratę do kilku rzadko kilkunastu tytułów czasopism, głównie związanych z metodyką nauczania poszczególnych przedmiotów.
2) Ogromnie ważna jest więc współpraca bibliotek szkolnych z Biblioteką Pedagogiczną w Inowrocławiu, która pomimo trudności finansowych prenumeruje ponad 60 tytułów o różnorodnej zawartości treściowej.
3) Należy nieustannie propagować czasopisma pedagogiczne i usługi biblioteczno-informacyjne wśród nauczycieli - jako najtańszej formy doskonalenia zawodowego.
4) Systematycznie wzrasta rola Biblioteki Pedagogicznej w regionie w kształceniu studentów różnych specjalności, głównie jednak kierunków pedagogicznych, natomiast obniża się w doskonaleniu nauczycieli.
5) Zakres świadczonych usług biblioteczno- informacyjnych i wypracowana strategia działania ukierunkowane są na wymogi użytkowników i w dużym zakresie spełniają ich oczekiwania.

WNIOSKI NAPRAWCZE
możliwe do zrealizowania w Bibliotece Pedagogicznej w Inowrocławiu:

- przeprowadzenie szkolenia wśród pracowników Biblioteki i innych nauczycieli bibliotekarzy na temat zmian w kartotece zagadnieniowej i metodycznej w związku z reformą oświaty, oraz rozbudowy obu kartotek, tak aby mieli oni pełną wiedzę na ten temat.

- sporządzenie wykazu czasopism prenumerowanych przez Bibliotekę i rozesłanie do wszystkich szkół na terenie miasta i powiatu.

- promowanie czasopism pedagogicznych i pełniejsze ich wykorzystanie poprzez współpracę Biblioteki Pedagogicznej z bibliotekami szkolnymi.

- pełniejsze dostosowanie prenumeraty do potrzeb i oczekiwań użytkowników.

- opracowanie kartoteki tekstowej oraz segregatora pn. "PRAWO OSWIATOWE" w oparciu o czasopismo Biblioteka w Szkole, które pełnić będzie funkcję informacyjną w zakresie przepisów prawnych.


Literatura przedmiotu:
1. Dudkiewicz Waldemar: Podstawy metodologii badań. Wyd.5 popr., Kielce 2001
2. Frątczak Jan, Frątczak Emila: Ankieta: w badaniach naukowych - poradnik metodyczny. Bydgoszcz 2001
3. Jakubowska Urszula: Czynności badawcze w psychologii i pedagogice: zarys problematyki. Bydgoszcz 1993
4. Konarzewski Krzysztof: Jak uprawiać badania oświatowe: metodologia praktyczna. Warszawa 2000
5. Łobocki Mieczysław: Metody badań pedagogicznych. Warszawa 1984

czasopisma:
1. "Poradnik Bibliotekarza" 2003 nr 5
2. "Biblioteka w Szkole" 1998 nr 11-12
 

Opracowanie: Anna Wójcik
nauczyciel bibliotekarz
Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej
w Bydgoszczy
Filia w Inowrocławiu

Wyświetleń: 2089