Czy to dysleksja?

Coraz częściej w pracy pedagogicznej spotykamy dzieci, które mają trudności w opanowaniu techniki czytania i pisania. Podłoże tych kłopotów może być różne. Jedną z przyczyn może być dysleksja, której wczesne rozpoznanie może uchronić niektórych uczniów od posądzeń o brak motywacji do nauki i lenistwo.

Wg definicji z 1994r opublikowanej przez Towarzystwo Dysleksji im. Ortona dysleksja "jest jednym z wielu różnych rodzajów trudności w uczeniu się. Jest specyficznym zaburzeniem o podłożu językowym, uwarunkowanym konstytucjonalnie" (tzn. zmieniona jest struktura centralnego układu nerwowego.).

Często do terminu dysleksja dodaje się określenie "rozwojowa", co oznacza, iż opisywane trudności występują od początku nauki szkolnej, w odróżnieniu od dysleksji nabytej, tj. utraty już opanowanej umiejętności czytania i pisania np. po przebytym uszkodzeniu mózgu.

Dysleksja rozwojowa to specyficzne trudności w uczeniu się, które należy odróżnić od trudności spowodowanych takimi czynnikami jak np. upośledzenie umysłowe, schorzenia neurologiczne, uszkodzenia narządów zmysłu czy ruchu, zaniedbanie środowiskowe lub/i dydaktyczne, zaburzenia emocjonalne.

Termin dysleksja rozwojowa używany jest dla określenia syndromu zaburzeń (często współwystępujących), do których należą:

- Dyslekcja (w węższym ujęciu) - specyficzne trudności w czytaniu

- Dysogtografia - specyficzne trudności w pisaniu (występowanie nie tylko błędów ortograficznych lecz wszelkich odstępstw od prawidłowego zapisu)

- Dysgrafia - niski poziom graficzny pisma

Dziecko rozpoczynające naukę szkolną pragnie odnosić sukcesy. Często zamiast nagrody spotykają je niepowodzenia. Dowiaduje się, że jest nieuważne bo np. "gubi" litery, leniwe, nie słucha pani bo nie zawsze wykona polecenie itp. Dzieje się tak gdy nie ma pełnej sprawności w obrębie jednego lub kilku analizatorów (wzrokowego, słuchowego, kinestetycznego).
Jeżeli w porę nie dostrzeże się tych problemów, nie rozpozna ich przyczyny i nie udzieli pomocy w klasach starszych może dojść do uogólnienia trudności.

Rozpoznawanie objawów ryzyka dysleksji trzeba zacząć wcześnie czemu służy obserwacja dzieci już od progu szkoły i w wieku przedszkolnym.

Pracownicy Poradni prowadzą corocznie badania przesiewowe dzieci sześcioletnich i dzieci z klas I-szych. Badania te mają dać odpowiedź na pytanie czy zauważone trudności na tym etapie edukacji mogą mieć swój "dalszy ciąg" w postaci pogłębienia i uogólnienia się problemu, czy też są zjawiskiem przejściowym lub o innym niż dysleksja podłożu.
Dobrze jest więc znać najbardziej typowe objawy dysleksji rozwojowej.

O B J A W Y

Co powinno zaniepokoić?

Jeżeli obserwuje się u dziecka kilka z poniższych objawów, warto przeprowadzić dokładniejsze badanie. Ich przyczyną może być - ale nie musi - dysleksja.

Objawy utrzymujące się przez cały czas

- Wyraźne "dobre" i "złe" dni bez żadnych konkretnych powodów.
- Problemy z użyciem słów określających kierunki (na/pod, do/z itd.)
- Kłopoty z odtwarzaniem sekwencji (dni tygodnia, miesiące).
- Występowanie w rodzinie dziecka problemów w nauce czytania lub pisania.

Wiek przedszkolny

Objawy językowe

- Opóźniony rozwój mowy
- Regularnie przekręca wyrazy i zwroty (molokotywa, manyrarka)
- Ma kłopoty z zapamiętaniem nazw pospolitych rzeczy stół, krzesło)
- Z trudnością uczy się wierszyków i rymujących się słów.

Objawy niejęzykowe

- Ma utrzymujące się kłopoty z samodzielnym ubieraniem i zakładaniem
obuwia na właściwe nogi.
- Lubi, gdy mu się czyta, ale nie wykazuje zainteresowania literami.
- Często zarzuca mu się, że nie słucha lub nie uważa.
- Jest nadmiernie ruchliwe.
- Ma trudności z łapaniem, kopaniem lub rzucaniem piłki, podskakiwaniem i przeskakiwaniem.
- Ma trudności z wystukiwaniem prostych rytmów.

Wiek wczesnoszkolny (nauczanie zintegrowane)

Objawy językowe

- Ma szczególne trudności z czytaniem i ortografią.
- Odwraca litery i cyfry.
- Ma trudności z zapamiętywaniem tabliczki mnożenia, alfabetu, formułek.
- Opuszcza litery w wyrazach i zmienia ich kolejność.
- Myli litery o podobnych kształtach (np. b-d, wyrazy takie jak: do-od)
- Słabo koncentruje uwagę.
- Ma kłopoty ze zrozumieniem czytanego przez siebie tekstu.

Objawy niejęzykowe

- Ma trudności z zawiązywaniem sznurowadeł, zapinaniem guzików, ubieraniem.
- Ma kłopoty z odróżnianiem lewej i prawej ręki, myli kolejność dni tygodnia, miesięcy w roku.
- Potrafi być zaskakująco błyskotliwe w innych dziedzinach.
- Ma słabe poczucie kierunku.
- Ma niską samoocenę i brak mu zaufania do własnych możliwości.

Starsze klasy szkoły podstawowej

Do wcześniejszych objawów dochodzą nowe.

Objawy językowe

- Wciąż niedokładnie czyta.
- Wciąż ma trudności z ortografią.
- "Zacina" się przy próbach użycia długich słów.
- Wymaga powtarzania poleceń.
- Ma trudności z planowaniem i pisaniem wypracowań.

Objawy niejęzykowe

- Wyraźnie ujawniają się słabe i mocne strony.

Wymienione objawy można pogrupować wiążąc je z zaburzeniami w pracy określonych analizatorów.

Objawy zaburzenia funkcji wzrokowej

Wypowiadanie się - w związku z trudnością identyfikacji przedmiotów na obrazkach - opis obrazka jest ubogi, dziecko zauważa małą liczbę szczegółów.
Rysowanie - rysunki przeważnie "ubogie", trudności z odwzorowywaniem figur geometrycznych.
Czytanie - mylenie liter o podobnym kształcie (a-o, m-n, l-t-ł, b-d, g-p, n-u, m-w, itp.), opuszczanie liter, sylab, wyrazów, wierszy, przekręcanie końcówek wyrazów, "zgadywanie", gubienie się w tekście. Tempo czytania wolne, szybko następuje zmęczenie i niechęć do czytania. Czytanie nierytmiczne, długo utrzymuje się technika literowania. Koncentracja na technicznej stronie czytania, utrudnia rozumienie treści.
Pisanie - mylenie liter o podobnym kształcie, pomijanie drobnych elementów graficznych, opuszczanie liter lub cząstek wyrazów. Pomimo znajomości zasad i reguł ortograficznych występują liczne błędy ortograficzne (dziecko ma trudności z zapamiętaniem obrazu graficznego wyrazów, nie może poprawić błędów, bo ich nie dostrzega - ten sam wyraz w tekście zapisuje w różny sposób).
Geografia - kłopoty w odczytywaniu mapy
Geometria - kłopoty ze skorelowaniem nazwy z figurą geometryczną
Arytmetyka - mylenie cyfr podobnych graficznie
Języki obce - trudności z opanowaniem nowych obrazów graficznych poznawanych wyrazów.

Objawy zaburzenia orientacji przestrzennej oraz procesu lateralizacji

Wypowiadanie się - kłopoty w określaniu miejsca przedmiotu, wzajemnego położenia przedmiotów, przyswajaniu i operowaniu pojęciami w zakresie stosunków przestrzennych (nad, pod, obok, w prawo, w lewo itp.).
Rysowanie - trudności z właściwym rozplanowaniem rysunku, zakłócenia proporcji elementów, zmiany kierunku w rysunkach (np. rysowanie szlaczków od strony prawej do lewej, rysowanie linii pionowych z dołu do góry).
Czytanie - na skutek mylenia kierunków występuje przestawianie i opuszczanie liter, sylab, linijek druku. Trudności w rozumieniu treści zawierających pojęcia stosunków przestrzenno-czasowych i struktur gramatyczno-logicznych. Wolne tempo czytania.
Pisanie - mylenie liter różniących się położeniem w stosunku do osi pionowej lub poziomej (d-b-g-p-m-w-n-u), niewłaściwe rozplanowanie wyrazów w zeszycie, mogą występować elementy pisma lustrzanego, dziecko nie mieści się w liniaturze zeszytu.

Objawy zaburzeń funkcji słuchowej

Wypowiadanie się - słownictwo ubogie, zniekształcanie wyrazów mało znanych.
Czytanie - długo utrzymuje się technika literowania, występują kłopoty z syntezą dźwięków. W czytaniu nie są uwzględniane znaki przestankowe. Błędy w czytaniu: mylenie wyrazów o podobnym brzmieniu, zniekształcanie słów. Błędy typu fonetycznego - fonetyczna deformacja słów.
Pisanie - szczególne trudności w pisaniu ze słuchu wynikające z kłopotów z dokonaniem prawidłowej analizy dźwiękowej dyktowanych wyrazów, trudności z wyodrębnieniem wyrazów ze zdań, z zapisaniem wyrazów nieznanych, zmiana kolejności wyrazów w zdaniu. Dzieci ze skorygowanymi wadami wymowy mogą popełniać błędy w pisowni takie same jakie wcześniej występowały u nich w mowie.

Objawy zaburzeń funkcjonowania analizatora kinestetyczno-ruchowego

Rysowanie - rysunki sprawiające wrażenie niestarannych, ruchy "kanciaste", gwałtowne lub zwolnione. Za duży lub za mały nacisk kredki/ołówka, przeważają linie proste, mało jest linii falistych.
Pisanie - za duży lub za mały nacisk, mała precyzja dłoni i palców, wolne tempo. Obniżony poziom graficzny pisma - litery niekształtne, kanciaste, nieprecyzyjne, różnej wielkości, wychodzące poza linie, połączenia między literami różnej długości, w dowolnym miejscu litery, różne nachylenie liter, odstępy między literami za duże lub za małe, linie niepewne, litery niedokończone. Pismo mało czytelne. Tempo pisania wolne - trudności z nadążaniem za tempem klasy. Zeszyty sprawiają wrażenie źle utrzymanych.

Trudności w innych przedmiotach jako skutek zaburzeń funkcjonowania w/w analizatorów

Geografia - kłopoty w odczytywaniu mapy, z zapamiętywaniem kierunków na mapie.
Geometria - np. mylenie pojęć przyswajanych werbalnie (np. prostopadły, równoległy), trudności z zapamiętaniem nazw figur geometrycznych.
Arytmetyka - mylenie cyfr podobnych graficznie, zamiany kolejności cyfr w liczbach, trudności z opanowaniem tabliczki mnożenia.
Języki obce - trudności tego samego typu co w języku polskim; zniekształcanie wyrazów, fonetyczna deformacja słów, trudności z dokonywaniem prawidłowej analizy dźwiękowej słów, itp.
Wychowanie fizyczne - brak orientacji w schemacie własnego ciała, nieumiejętność prawidłowego wykonywania poleceń (np. wykonujemy obrót przez prawe ramię).
Technika - kłopoty z majsterkowaniem, wycinaniem, szyciem, lepieniem, kreśleniem.

T E R A P I A
PSYCHOPEDAGOGICZNA
DZIECKA DYSLEKTYCZNEGO

W pracy korekcyjno- kompensacyjnej z dziećmi dyslektycznymi szczególnie istotne jest jednoznaczne realizowanie trzech rodzajów oddziaływań terapeutycznych, a mianowicie:
- usprawnianie zaburzonych funkcji istotnych w opanowaniu umiejętności czytania i pisania,
- doskonalenie techniki czytania i pisania,
- oddziaływanie terapeutyczne ogólnie uspokajające a równocześnie aktywizujące dziecko do nauki

Prawidłowo realizowana terapia - to pełne zrozumienie trudności dziecka oraz znajomość zasad tej pracy. Nie wystarczy zatem dysponować książkami z zestawami różnych ćwiczeń. Pozytywne wyniki można osiągnąć jedynie wtedy, gdy ćwiczenia są właściwie dobrane i właściwie stosowane, gdy nie pogłębiają zaburzeń i nie utrwalają niewłaściwych nawyków i przyzwyczajeń w czytaniu i pisaniu.

Zasady postępowania w terapii dzieci dyslektycznych

1. Zasada zindywidualizowanego doboru środków oddziaływania

Konieczne jest opracowanie indywidualnego programu pracy terapeutycznej. Punktem wyjścia przy planowaniu terapii winna być analiza potrzeb i możliwości każdego ucznia indywidualnie, gdyż z dziećmi dyslektycznymi terapeuta spotyka się na różnym poziomie ich trudności w nauce.. I tak, jeśli diagnoza informuje, że zaburzenie obejmuje tylko jeden analizator - np. słuchowy, wówczas oddziaływania terapeutyczne powinny być skierowane na ćwiczenia tej funkcji przy wykorzystaniu np. odpowiednich skojarzeń wzrokowych. Gdy zaburzenia obejmują dwa lub trzy analizatory, konieczne jest stosowanie wielu różnorodnych ćwiczeń usprawniających poszczególne funkcje i koordynację procesów zachodzących między nimi.

2. Zasada oddziaływania psychoterapeutycznego

Większość uczniów z trudnościami w czytaniu i pisaniu wykazuje zaburzenia sfery emocjonalno - społecznej, dlatego praca z nimi obejmuje również elementy psychoterapii. Stosowanie tej zasady ma zmierzać do:

- wytworzenia prawidłowych postaw emocjonalnych, np. zwiększenia poczucia własnej wartości, likwidowanie agresywności lub lękliwości, budzenia uczuć społecznie akceptowanych.
- Nauczenia ucznia racjonalnego systemu pracy, wyposażenia go w umiejętności i nawyki umożliwiające uzyskanie przez niego powodzenia w nauce.

Bardzo ważny jest rozwój zainteresowania czytaniem, które jest jedną z dróg kształtowania motywacji do nauki u uczniów dyslektycznych. Pomocny tu może być duży druk, kolorowe ilustracje, łączenie czytania z innymi zajęciami (np. plastycznymi).

Należy wydobywać i podkreślać pozytywne strony dziecka i w ten sposób budować zaufanie ucznia do samego siebie. Kary, zakazy i nakazy - w miarę możliwości - powinny być zastępowane pozytywnymi wzmocnieniami, a więc zachętą, pochwałą, utrwalającymi te sposoby postępowania, które przyczyniają się do sukcesu dziecka.

3. Zasada adekwatności i przystępności ćwiczeń

Program terapii powinien stanowić ciąg sensownie dobranych treści, a także odpowiednio dobranych form i technik ich realizacji. Ćwiczenia powinny być tak dobrane, aby przechodzić od ćwiczeń łatwych do coraz bardziej skomplikowanych - i to zarówno w zakresie treści, jak też w dostosowaniu do tempa uczenia się konkretnego dziecka. Również dobór ćwiczeń na każdych zajęciach powinien być taki, aby dziecko mogło zawsze dokończyć rozpoczętą czynność i aby zawsze mogło widzieć efekt swej pracy.

4. Zasada wczesnego podejmowania pracy wyrównawczej

Aby zapobiec powstawaniu wadliwych nawyków i niekorzystnych postaw motywacyjno - osobowościowych, wyrównywanie braków dziecka dyslektycznego powinno rozpoczynać się jak najwcześniej.

5. Zasada systematyczności ćwiczeń

Zajęcia korekcyjno - kompensacyjne powinny być prowadzone systematycznie: dwa, trzy, a nawet kilka razy w tygodniu - w zależności od rozległości i stopnia zaburzeń. Szkodliwe są dłuższe przerwy w terapii bowiem wtedy następuje często zaskakujący regres - nawet do pierwotnego poziomu trudności.

6. Zasada wykorzystania w terapii zainteresowań dziecka

Jeśli ćwiczenia będą dotyczyć dziedziny, którą dziecko się interesuje, wówczas łatwiej będzie zmotywować je do działania i współpracy. Np. przy czytaniu można dobierać mu teksty o danej tematyce.

7. Zasada stałej współpracy z rodzicami dziecka dyslektycznego

- uświadamianie im charakteru trudności dziecka,
- informowanie ich o postępach i sukcesach dziecka
- omawianie z rodzicami sposobów i możliwości wyrównywania braków w warunkach domowych

Efektywność terapii pedagogicznej dzieci dyslektycznych

Postępy w terapii zależą od bardzo wielu czynników:
- od poziomu inteligencji;
- od wieku dziecka - im młodsze, tym szybsze i większe postępy;
- od zakresu zaburzeń - im mniejszy, tym lepsze rokowania;
- od stopnia głębokości zaburzeń - im głębsze, tym trudniej o efekty terapii;
- od kondycji psychicznej dziecka - jeśli terapii towarzyszą dodatkowe zaburzenia (np. nadpobudliwość), wówczas postępy są powolne a rezultaty mało trwałe;
- od współpracy z rodzicami
- od współpracy nauczycieli uczących dziecko.

W szkole jedną z zasadniczych przeszkód w osiągnięciu pełnej efektywności jest brak możliwości elastycznego operowania programem nauczania. Destrukcyjny wpływ mają też wymagania niedostosowane do możliwości rozwojowych tych dzieci tj. szybkie tempo pracy, ponaglenia, wprowadzanie elementów konkurencji, stawianie innych kolegów za wzór.
Brak w wielu szkołach zespołów korekcyjno - kompensacyjnych uniemożliwia udzielanie tym dzieciom pomocy w warunkach dostosowanych do ich możliwości.


BIBLIOGRAFIA

Bogdanowicz M. "O dysleksji czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu - odpowiedzi na pytania
rodziców i nauczycieli" Lublin 1994,
Rentflejsz-Kuczyk A. "Jak pomóc dzieciom dyslektycznym", W-wa 1999,
Sawa B., "Jeżeli dziecko żle czyta i pisze", W-wa 1987,
Spionek H., "Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne", W-wa 1973.
 

Opracowanie: Regina Groch - pedagog
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
w Przeworsku

Wyświetleń: 917